Charles Portal

Inleiding

“One of the architects of victory in the Second World War.” Zo wordt Marshal of the Royal Air Force Charles Portal omschreven op het monument dat ter ere van hem is geplaatst in Londen. Vanaf de Victoria Embankment kijkt het standbeeld over de rivier de Thames uit. Portal had tijdens het grootste gedeelte van de Tweede Wereldoorlog de leiding over de zoveel geroemde Royal Air Force. Maar naast deze roem hij ook een belangrijk persoon in een nog altijd voortslepend debat. Portal was namelijk de man die het concept van ‘area-bombing’ bedacht en liet doorvoeren. Deze tactiek, met als bekendste voorbeelden de bombardementen op Hamburg en Dresden, kreeg tijdens en na de oorlog ook veel kritiek.

Voor de oorlog

Charles Frederick Algernon Portal werd op 21 mei 1893 geboren in het plaatsje Hungerford in het graafschap Berkshire. Hier groeide hij samen met zijn jongere broer Reginald (die later bij de Fleet Air Arm zou dienen en het tot Admiraal bracht) op. Hij genoot zijn middelbaar onderwijs op Winchester College en studeerde korte tijd rechten in Oxford, alvorens hij als twintiger bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in het Britse leger terechtkwam. In Frankrijk maakte hij als koerier deel uit van de motorrijders van de Royal Engineers. In 1915 maakte hij de overstap naar het Royal Flying Corps. Hij begon zijn loopbaan bij de luchtmacht als Observer, maar een jaar later was hij al piloot. In 1917 kreeg hij als Major de leiding over No.16 Squadron en in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog had hij reeds de rang van Lieutenant-Colonel bereikt en was hij commandant van No.24 Wing. Toen dit wereldwijde conflict ten einde was gekomen, en het Royal Flying Corps was opgegaan in de Royal Air Force, was hij eveneens tweemaal onderscheidden (Military Cross en Distinguished Service Order).

Gedurende het interbellum maakte Portal verder carrière binnen de Britse luchtmacht. In de jaren ’20 was hij bevelhebber van No.7 Squadron. In 1931 werd hij gepromoveerd tot Group Captain en deed hij veel onderzoek om de nauwkeurigheid van bombardementen te verbeteren. Nadat hij tussen 1934 en 1937 in het Midden-Oosten had gediend als bevelhebber van de Britse strijdkrachten in Aden (het huidige Jemen), keerde hij in juli 1937 terug in Engeland bij de R.A.F.. Hij was inmiddels opgeklommen tot de rang van Air Vice Marshal na een bevordering in januari 1935 tot Air Commodore.

Tijdens de oorlog

In september 1939 werd Portal bevorderd tot Air Marshal, maar in de eerste maanden na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was zijn rol beperkt. In april 1940 kreeg hij echter het bevel over Bomber Command, de bommenwerpersvloot van de R.A.F.. De Britse luchtmacht genoot tijdens de zomer van 1940 grote populariteit. Dit kwam vanwege de heldhaftige verrichtingen van de gevechtspiloten tijdens de Slag om Engeland, maar ook omdat Bomber Command het enige krijgsmachtonderdeel was dat Duitsland op eigen grondgebied kon treffen. De aanvallen van de Britse bommenwerpers waren op dat moment nog enkel op militaire objecten gericht. Echter, nadat er in de nacht van 24 op 25 augustus 1940 bommen op Londen waren gevallen, gaf Portal het bevel om de volgende nacht een bombardement uit te voeren op Berlijn. Ongeveer vijftig vliegtuigen werden naar de Duitse hoofdstad gestuurd. Dit was voor Hermann Göring, de opperbevelhebber van de Luftwaffe, aanleiding om op grote schaal Londen en enkele andere Engelse steden te bombarderen. Dit was het begin van de ‘Blitz’.

Ondertussen was Portal in juli 1940 geridderd en in oktober van datzelfde jaar had hij opnieuw promotie gekregen. Hij was nu Air Chief Marshal en hij kreeg het bevel over de Royal Air Force. Air Marshal Sir Richard Peirse werd de nieuwe leider van Bomber Command. Kort na zijn aanstelling kreeg Portal het direct aan de stok met Air Marshal Hugh Dowding, onder wiens leiding Fighter Command (de vloot van jachtvliegtuigen) de Slag om Engeland had gewonnen. Dowding werd na dit conflict van zijn taak ontheven en zou uiteindelijk in juli 1942 met pensioen gaan.

In de eerste maanden van 1942 ontstond er discussie over de effectiviteit van Bomber Command, nadat één van de adviseurs van Prime-Minister Winston Churchill (Lord Cherwell) het Butt-rapport had gepubliceerd. Hierin stond dat de precisiebombardementen op industriële en militaire doelen weinig effect hadden, aangezien slechts 5% van de vliegers de bommen binnen vijf mijl van het doel wist af te werpen. Portal, die nog altijd een grote interesse in het bombardementswapen had, wilde niet dat Bomber Command in aanzien zou moeten inboeten en zou worden ingezet als ondersteuning van andere krijgsmachtonderdelen. Hij ontwikkelde een nieuwe strategie, die van ‘area-bombing’. Hierbij moesten niet alleen de industriële en militaire doelen worden aangevallen, maar ook het gehele stadsdeel er omheen. Deze aanvallen moesten ook door grotere aantallen vliegtuigen worden uitgevoerd. Hij wist Churchill te overtuigen en maakte ruimte voor zijn medestander Sir Arthur Harris om de leiding van Bomber Command over te nemen, door Peirse over te plaatsen naar Zuidoost-Azië. Harris bracht de nieuwe strategie in de praktijk, onder andere door in de nacht van 30 op 31 mei 1940 voor het eerst meer dan duizend bommenwerpers op Keulen af te sturen (operatie Millennium). Portal was van mening dat wanneer hij genoeg bommenwerpers tot zijn beschikking zou krijgen, hij de oorlog binnen enkele maanden in het voordeel van de geallieerden kon beslissen.

De bommenwerpersvloot die Portal tot zijn beschikking had groeide vervolgens flink. In januari 1943 nam Portal deel aan de Conferentie van Casablanca. Hier kwamen de geallieerde leiders bijeen om een strategie te ontwikkelen voor het verslaan van de Asmogendheden. Er werd besloten dat Portal ook de beschikking kreeg over de Amerikaanse bommenwerpers. Deze omvangrijke vloot zou tot kort voor het einde van de oorlog de plannen van Portal tot uitvoering brengen. Zijn medestander Harris liet grootschalige bombardementen uitvoeren op onder andere Berlijn, Hamburg, Neurenberg, Keulen en Dresden, waarbij tienduizenden burgerslachtoffers vielen. Portal en Harris waren nog steeds van mening dat ze met deze bombardementen de oorlogsindustrie konden uitschakelen en tegelijkertijd de moraal van het Duitse volk konden breken en zo de oorlog vanuit de lucht konden winnen. Op 28 maart 1945 gaf Churchill echter het bevel om deze grootschalige bombardementen op Duitse steden te stoppen. Het effect bleek gering en niet op te wegen tegen de grootschalige verwoestingen en enorme aantallen burgerslachtoffers.

Na de oorlog

De grootschalige bombardementen op steden als Berlijn, Hamburg, Neurenberg, Keulen en Dresden hebben ook na de oorlog voor veel discussie gezorgd, vanwege de vele burgers die hierbij omkwamen en het geringe effect. In de loop der jaren is de naam van Harris onlosmakelijk verbonden geraakt met deze aanvallen, terwijl deze strategie oospronkelijk werd ontwikkeld door Portal.

Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende eveneens het einde van de carrière van Portal in de Royal Air Force. Hij ging in het najaar van 1945 met pensioen. Hij kreeg in september 1945 de titel Baron Portal of Hungerford en in januari 1946 werd hij Viscount Portal of Hungerford. Hij werkte nog enkele jaren voor het Ministerie van Bevoorrading en was voorzitter van British Aluminium en de British Aircraft Corporation. Begin jaren ’70 kreeg Portal kanker. Hij overleed op 22 april 1971 op de leeftijd van 77 jaar.