1e Poolse Leger

Inleiding

Het Eerste Poolse Leger (Pierwsza Armia Wojska Polskiego of Berling’s Leger) was een strijdmacht die in 1944 in de Sovjet-Unie werd opgericht vanuit het al bestaande Poolse 1e Korps, als onderdeel van het Poolse Volksleger (Ludowe Wojsko Polskie). Het Eerste Poolse Leger was tussen 1944 en 1945 betrokken bij gevechten aan het Oostfront, als onderdeel van het Sovjet 1e Wit-Russische Front en in de slotfase van de oorlog het 1e Oekraďense Front.

Voorgeschiedenis & Ontstaan

Eind augustus 1942 had de Poolse generaal Władysław Anders met 113.105 Poolse soldaten en burgers de Sovjet-Unie verlaten en zich aangesloten bij de westelijke geallieerden in het Midden-Oosten. De Sovjets zagen de Poolse burgers liever niet vertrekken omdat die een nuttige bijdrage konden leveren aan de Sovjet-oorlogsindustrie. Josef Stalin besloot om deze redenen de grenzen van de Sovjet-Unie te sluiten om verder Pools overlopen naar het westen te voorkomen.

Kort daarna besloot de Sovjet-legerleiding om de overgebleven Polen in Sovjet-gecontroleerde legereenheden te voegen. Dit plan zou uitgevoerd moeten worden door de Vereniging van Poolse Patriotten, communistische Polen die de kant van de Sovjet-Unie hadden gekozen. De 1e Poolse Infanteriedivisie “ Tadeusz Kościuszko” was de eerste legerformatie die voortkwam uit dit plan en werd in mei 1943 gevormd. De Poolse kolonel (en tevens deserteur uit het ‘Anders Leger’) Zygmunt Berling werd aangesteld als divisiecommandant. Binnen drie weken hadden 6.200 Polen zich aangemeld. Deze Poolse ‘vrijwilligers’ meldden zich vooral aan omdat de overlevingskans aan het front hoger was dan in de gevangenissen en de goelag. Velen van hen waren afkomstig uit de Siberische strafkampen, zoals het onderstaande tabel laat zien:

Gebied	Aantal
Chelabinsk:	1094
Nowosybirsk:	684
Omsk:	364
Archangielsk:	178
Totaal:	2.320

Op 10 augustus 1943 werd door de Sovjet-Unie toestemming verleend voor de uitbreiding van de 1e Poolse Infanteriedivisie “ Tadeusz Kościuszko” naar korpsgrootte (het 1e Poolse Korps). Kolonel Zygmunt Berling werd op diezelfde dag op bevel van Stalin gepromoveerd tot generaal en kreeg de leiding over het gehele korps. De volgende militaire eenheden werden onder het korps geschaard:

- Twee infanteriedivisies (met een derde in de maak).
- Eén artilleriebrigade.
- Eén gemechaniseerde brigade.
- Eén ondersteuningsregiment.
- Eén luchtregiment.
- Vier onafhankelijke bataljons.
- Overige formaties met een ondersteunende rol.

In het kader van de oprichting van het 1e Poolse Korps werd een Poolse officiersschool geopend en ook werden Poolse afdelingen (elk bestaand uit vijftig kadetten) gevestigd in de 3e Gepantserde Saratov School en de Ordzhonikidze Automobiel School. Het 1e Poolse Korps kreeg haar vuurdoop in 1943, tijdens de slag om Lenino. Deze slag mondde uit in een ramp en resulteerde bovendien in zware verliezen door het gebrek aan goede training, materiaal en goede legerleiding. In december dat jaar werd een derde infanteriedivisie toegevoegd aan het korps en ook werd de artillerie gereorganiseerd. Het 1e Poolse Korps had in december de beschikking over 32.400 manschappen.

In januari 1944 telde het 1e Poolse Korps 32.400 manschappen en in maart van dat jaar was dit aantal uitgegroeid tot 40.262. Op 13 maart 1944 gaf Stalin toestemming om het korps tot een volwaardig leger uit te breiden. Vanaf 31 januari 1944 verzamelde een reserveregiment nieuwe Poolse ‘rekruten’ in Sum (de Oekraďne). De basis van dit regiment werd vanaf maart 1944 gebruikt als centrum voor de oprichting van het toekomstige Eerste Poolse Leger (1 Armia Wojska Polskiego).

Het volgende tabel geeft een weergave van de troepensterkte van het Eerste Poolse Leger tussen maart en april 1944:

Onderdeel	Manschappen
Reguliere Poolse Strijdkrachten:	78.000
Poolse Legerformatiecentrum in Sum:	27.300
Poolse Partizanencommando:	2.500
Totaal:	107.800

Het 1e Poolse Korps werd op 29 juli 1944 volledig gereorganiseerd tot het nieuwgevormde Eerste Poolse Leger. De Poolse generaal Zygmunt Berling (voorheen bevelhebber van het 1e Poolse Korps) werd aangesteld als bevelhebber van dit leger. Het Eerste Poolse Leger werd gevormd uit Poolse vrijwilligers en Sovjets met een Poolse achtergrond. De Poolse vrijwilligers waren in eerste instantie naar de Sovjet-Unie gedeporteerd na de Sovjet-invasie van Polen in 1939. Het volgende schema geeft een weergave van de verhouding tussen Poolse manschappen en degenen met een Sovjet-achtergrond binnen het Eerste Poolse Leger in 1944:

Nationaliteit	Lage officieren/ technische specialisten	Hoge officieren
Pools:	61%	25%
Sovjet:	39%	75%

Het Eerste Poolse Leger bestond in eind juli 1944 uit 111.592 manschappen, bewapend met 1588 artilleriestukken, mortieren en 182 pantservoertuigen/tanks.

Het Eerste Poolse Leger werd kort na haar oprichting ondergebracht bij het Sovjet 8e Gardeleger van het 1e Wit-Russische Front en kwam voor het eerst in actie in de zomer van 1944, tijdens het zogenaamde Lvov-Sandomierz offensief. Poolse artillerie-eenheden met een sterkte van 7000 manschappen en 260 artillerie- en mortierstukken ondersteunde de Sovjet 312e Infanteriedivisie in haar aanval nabij Turin. De Bug-rivier werd op 20 juli 1944 bereikt, na drie dagen van hevige strijd. De Poolse artillerie verloor in de gevechten om deze rivier 47 manschappen. Op 21 juli 1944 werd het Eerste Poolse Leger samengevoegd met het Poolse communistische Partizanencommando. Het volgende schema geeft een overzicht van de sterkte van het Eerste Poolse Leger op 22 juli 1944:

Manschappen	100.000
Geweren en machinepistolen:	61.626
Machinegeweren en anti-tankgeweren (PTR):	3.714
Artilleriestukken en mortieren:	1.513
Tanks, gemechaniseerd geschut en pantserwagens	217
Auto's:	3.011
Vrachtwagens:	219
Motorfietsen:	171
Vliegtuigen:	66
Radiozenders:	779

Op 26 juli 1944 werd het 1e Poolse Pantserdivisiekorps opgericht ter versterking van het Eerste Poolse Leger. Op diezelfde dag was het Leger betrokken bij gevechten om de Vistula-rivier bij de dorpen Deblin en Pulawy. Haar voornamelijk taak was om het bruggenhoofd op de oostelijke oever te verdedigen. Vanaf 1 augustus tot 12 september 1944 was het Eerste Poolse Leger betrokken bij zware gevechten om het Magnuszewski-bruggenhoofd.

Op 15 augustus 1944 vaardigde het Pools Comité van Nationale Bevrijding een decreet uit ter verlaging van de leeftijd van dienstplichten van 23 naar 20 jaar en om bovendien alle officieren en militaire deskundigen dienstplichtig te maken. Als gevolg hiervan kregen de Sovjet-Poolse legers aan het Oostfront in de navolgende maanden ongeveer 100.000 nieuwe rekruten uit het bevrijde gedeelte van Polen en enkele tienduizenden uit de Sovjet-Unie. Het was echter wel zo dat ongeveer 40% van de officieren en onderofficieren in het Eerste Poolse Leger de Sovjet-nationaliteit hadden. Eind oktober 1944 dienden maar liefst 11.513 Sovjet-officieren in het Eerste Poolse Leger.

Op 14 september 1944 bevrijdde het Eerste Poolse Leger de Warschause voorstad Praga, gelegen op de rechteroever van de Vistula. Tijdens de gevechten om de voorstad verloor het Leger 1792 soldaten, waarvan 310 doden en vermisten. Aan Duitse kant sneuvelden ongeveer 2000 soldaten en werden er 106 gevangengenomen.

In de Poolse hoofdstad was inmiddels een grootschalige opstand georganiseerd door de Armia Krajowa (Poolse Thuisleger) en als reactie daarop waren de Duitsers een nietsontziende strijd in de binnenstad en de westelijke buitenwijken begonnen om met harde hand het verzet de kop in te drukken. Tussen 18 september en oktober 1944 probeerde het Eerste Poolse Leger de Vistula over te steken maar stuitte keer op keer op goed georganiseerd en hevig verzet van de Duitsers die zich aan de andere kant van de rivier hadden ingegraven. De verliezen van het Eerste Poolse Leger in deze periode waren hoog: 4.830 manschappen. Op 5 oktober 1944 werd generaal Zygmunt Berling als bevelhebber van het Eerste Poolse Leger vervangen door de Sovjet kolonel-generaal Vladislav V. Korchits. Hij werd op zijn beurt op 1 januari 1945 weer vervangen door de Sovjet-Poolse legergeneraal Stanislav Poplavsky, die tot de ontbinding van dit leger bevelhebber bleef.

Het Eerste Poolse Leger nam in januari 1945 deel aan het Vistula-Oder offensief en telde in deze maand ongeveer 94.000 manschappen, bewapend met 1,500 artilleriestukken en mortieren, 172 pantserwagens en 118 (gevechts)vliegtuigen. De aanval op de ruďnes van Warschau (84 % van de stad was verwoest als resultaat van de maandenlange opstand) begon op 4 januari 1945. Het 1e Wit-Russische Front, onder bevel van de Sovjet maarschalk Georgy Zhukov, viel vanuit het noorden aan met het 47e Leger, terwijl het 61e Leger en 2e Gemechaniseerde Leger vanuit het zuiden aanvielen. De aanval van het Eerste Poolse Leger was in drieën verdeeld:

- Het hoofdgedeelte van leger stak de Vistula over ten zuiden van Warschau.
- De 2e Infanteriedivisie viel Warschau vanuit het noorden aan.
- De 6e Infanteriedivisie stak de Vistula over vanaf Praga met ondersteuning van de Sovjet 31e Onafhankelijke Divisie van Pantsertreinen.

Warschau zelf werd verdedigd door de Duitse 9.Armee, dat uit voorzorg een groot deel van haar troepen uit de stad had teruggetrokken. Op 17 januari 1945 was Warschau bevrijd na dagen van hevige strijd. Direct na de bevrijding begonnen de genietroepen van het Eerste Poolse Leger met de ontmijning van de stad en de bouw van een pontonbrug over de Vistula. Op 19 januari werd in de verwoeste binnenstad van Warschau een parade ter viering van de bevrijding door troepen van het Eerste Poolse Leger gehouden.

Na de bevrijding van Warschau rukte het Eerste Poolse Leger op 19 januari 1945 op richting Bydgoszcz, dat op 28 januari bevrijd werd. Vervolgens werd het leger in twee aanvalsgroepen gesplitst. Eén deel van het leger trok door Pommeren en was betrokken bij de doorbraak van de Duitse verdedigingslinie Pommernstellung in februari 1945. Tijdens de gevechten om deze verdedigingslinie lanceerde de 1e Cavaleriebrigade “Warszawa” de allerlaatste charge van de Poolse cavalerie uit de geschiedenis. De Poolse 4e en 6e Infanteriedivisies waren betrokken bij de zwaarste gevechten om de Pommernstellung. Op 2 februari 1945, begingen de soldaten van de Kampfgruppe “Elster” (dat onderdeel was van de Letse 15. Waffen-Grenadier-Division der SS) samen met Nederlandse troepen van de 48.SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Regiment “General Seyffardt” een oorlogsmisdaad, door bij het dorp Flederborn (Podgaje) 48 gevangengenomen Poolse soldaten van het 4e Compagnie (3e Infanterieregiment – 1e Infanteriedivisie) levend te verbranden in een schuur. Het volgende schema geeft een overzicht van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tijdens de gevechten om de Pommernstellung:

Gesneuveld:	1.780
Vermist:	1.055
Gewond:	2.767
Totaal:	5.602

De volgende twee schema’s geven een overzicht van de (materiele) sterkte van het Eerste Poolse Leger op 31 januari 1945:

Manschappen:

Officieren:	9.316
Onderofficieren:	22.548
Adjudant-officieren:	1.141
Soldaten:	67.787
Totaal:	90.787

Materiaal:

Artilleriestukken:	789
Mortieren:	696
Tanks:	76
Gemechaniseerd Geschut:	74
Vlammenwerpers:	572
Auto's & vrachtwagens:	3.172
Tractors:	457
Motorfietsen:	143
Paarden:	6.957

Na de doorbraak van de Pommernstellung lag de weg open naar de belangrijke haven- en vestingstad Kołobrzeg (Festung Kolberg), dat verdedigd werd door een Duits garnizoen van meer dan 10.000 manschappen. Op 7 maart 1945 bereikte het Eerste Poolse Leger (dat de beschikking had over een Sovjet gemechaniseerde artillerieregiment) deze inmiddels belegerde stad en aan het einde van de dag was de 6e Poolse Infanteriedivisie tot diep in de zuidelijke buitenwijken binnengedrongen. Op 8 maart 1945 werd de omsingeling van Kołobrzeg afgerond door de 3e Poolse Infanteriedivisie. Op 12 maart 1945 werd de buitenste verdedigingslinie van de havenstad doorbroken en van 12 tot 17 maart 1945 werd er zwaar gevochten om de tweede verdedigingslinie. Op 14 maart, om half vier in de middag, eisten de Polen de capitulatie van het Duitse garnizoen, maar een antwoord van Duitse zijde bleef uit. Het Eerste Poolse Leger viel in de nacht van 17 op 18 maart 1945 de derde en laatste verdedigingslinie aan. In de ochtend van 18 maart 1945 viel de vestingstad en 8.000 Duitse soldaten en officieren werden krijgsgevangenen gemaakt. Ongeveer 1.300 Polen sneuvelden tijdens de gevechten om deze stad en 2.652 raakten gewond.

Het Eerste Poolse Leger veroverde in maart 1945 ook een andere belangrijke havenstad, namelijk Gdańsk en ook het stadsdistrict Kępa Oksywska van Gdynia werd bevrijd door de Poolse 1e Gemechaniseerde Brigade. Tevens was het Eerste Poolse Leger betrokken bij de vernietiging van de Duitse X S.S. Korps.

Het Eerste Poolse Leger staakte haar opmars in Szczecin om te hergroeperen vanwege de grote verliezen die het geleden had tijdens de gevechten om Pommeren en Gdańsk, namelijk 5.400 gesneuvelden en 2.800 vermisten. Het volgende schema geeft een weergave van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tijdens de bevrijding van Polen (juli 1944 – maart 1945):

Gesneuveld:	10.000
Vermist:	6.000
Gewond:	27.000
Totaal:	43.000

Het Eerste Poolse Leger werd samen met het Tweede Poolse Leger (Druga Armia Wojska Polskiego) in april 1945 overgeplaatst naar het Oderfront in het kader van het offensief tegen Berlijn, als onderdeel van het 1e Oekraďense Front. Het Eerste Poolse Leger legde tussen 8 en 13 april 1945 in het geheim een afstand af vanaf de Oostzee naar de Oder (200km). Om uit het zicht te blijven van Duitse vliegtuigen verplaatste het leger zich alleen in de nacht. Het eindpunt was Stare Łysogórki, waar het zich ingroef ter voorbereiding op de laatste fase van de oorlog. Het volgende schema geeft een overzicht van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tussen 1 en 10 april 1945:

Gesneuveld:	10
Vermist:	1
Gewond:	43
Andere reden:	228
Totaal:	282

Vlak voor het offensief telde het Eerste Poolse Leger 78.556 manschappen. Het Eerste en Tweede Poolse Leger leverden samen ongeveer 10% van het totaal aantal manschappen voor het offensief tegen Berlijn. Het Eerste Poolse Leger zelf maakte 7,5% uit van het 980.000 man sterke 1e Wit-Russische Front.

Op 16 april 1945 werd het Berlijn-offensief gelanceerd en trok het Eerste Poolse Leger de Oder over. De eerste Poolse aanvalsgolf bestond uit de 1e Infanteriedivisie en elementen van de 2e Infanteriedivisie, die tussen Stara Rudnica en Stare Łysogórk aanvielen. De tweede Poolse aangolf bestond uit de 4e Infanteriedivisie en 6e Infanteriedivisie. De achterhoede werd gevormd door de 1e “Warszawa” Cavaleriebrigade. Op 19 april 1945 stortte het Oderfront in en begon het Duitse leger met het terugtrekken van haar eenheden richting Berlijn. Het Eerste Poolse Leger trok diezelfde dag nog richting Oranienburg en Berlijn om de achtervolging in te zetten. Het volgende schema geeft een weergave van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tijdens de strijd om de Oder, tussen 16 en 19 april 1945:

Gesneuveld:	644
Vermist:	304
Gewond:	2.163
Gevangengenomen:	10
Totaal:	3.121

Tussen 20 en 23 april 1945 vocht het Eerste Poolse Leger in Oost-Brandenburg en achtervolgde het Duitse S.S.-Korps "Oder". Op 21 april 1945 brak de rechtervleugel van het Eerste Poolse Leger door een Duitse verdedigingslinie bij Trampe en op de linkerflank bereikte de 4e Poolse Infanteriedivisie de Berlijnse voorstad Bernau bei Berlin. Door de vertraging die het Sovjet 61e Leger opliep in deze fase was er een gat ontstaan tussen de 4e Poolse Infanteriedivisie en andere Poolse divisies. Bevelhebber Poplavsky gooide daarom de 1e Poolse Cavaleriebrigade en de 6e Poolse Infanteriedivisie in de strijd om dit gat te dichten. In de avond van 22 april 1945 bereikte de voorhoede van het Eerste Poolse Leger het Hohenzollern-kanaal, dat door Waffen-SS troepen verdedigd werd. Na zware strijd werd ook dit kanaal overgestoken. Op 24 april 1945 veroverde het Eerste Poolse Leger Bernau bei Berlin, Sandhausen, het Ruppiner-kanaal, Kremmen, Flatow, Paaren, en Nauen. De volgende dag drongen Sovjettroepen Potsdam binnen en voltooiden zodoende de omsingeling van Berlijn. De reden van de snelle Poolse opmars tijdens het offensief is te danken aan de succesvolle tactische bijdrage van het Sovjet 47e Leger. Het volgende schema geeft een weergave van de sterkte van het Eerste Poolse Leger in april 1945, tijdens de gevechten in de provincie Brandenburg:

Manschappen	77.293
Geweren:	28.928
Machinepistolen:	15.592
Machinegeweren:	2.265
Artilleriestukken en mortieren	1.326
Tanks & gemechaniseerd geschut:	88
Pantserwagens:	30
Auto's & tractors:	10.980

Het volgende schema geeft een overzicht van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tussen 20 en 24 april 1945:

Gesneuveld:	975
Vermist:	346
Gewond:	2.784
Gevangengenomen:	29
Totaal:	4.134

Op 25 april 1945 lanceerde de Duitse Armeegruppe “Steiner” vanuit Forst Ruthnick een tegenoffensief om de omsingeling van Berlijn te doorbreken en drong met hulp van artillerie- en luchtondersteuning drie kilometer diep door in de verdedigingssector van de 2e Poolse Infanteriedivisie. De gevechten tussen deze Duitse legergroep en de Poolse infanteriedivisie duurden tot 27 april 1945, toen uiteindelijk met hulp van een tegenaanval van een Poolse infanterieregiment het gat in de verdediging werd gedicht. Na het afslaan van deze tegenaanval trokken de 3e, 4e en 6e Poolse Infanteriedivisies richting de Elbe. Op 30 april 1945 braken zij door de Duitse verdediging van het Linum-Braedikow gebied en het Havellendischer Grosser Haupt Kanal.

Ondertussen had maarschalk Michał Rola-Żymierski, opperbevelhebber van de Poolse Troepen in het Oosten (Ludowe Wojsko Polskie), een verzoek ingediend bij Zhukov om het Eerste Poolse Leger te betrekken in de slag om Berlijn. Zhukov op zijn beurt verwittigde Stalin, die daarmee instemde en toestemming gaf voor de overplaatsing van de 1e Poolse Infanteriedivisie naar Berlijn. Op 30 april 1945, om 7 uur in de ochtend arriveerde deze divisie in Berlijn en nam meteen deel aan de straatgevechten.

De eerste Poolse eenheid die deelnam aan de slag om de stad Berlijn was het 6e Pontonbrugbataljon, gevolgd door de 2e Houwitser Artilleriebrigade en de 1e Mortierbrigade. In totaal waren 12.700 Poolse soldaten betrokken in de slag om Berlijn. Elementen van de 1e Infanteriedivisie, ondersteund door de 2e Houwitser Artilleriebrigade en de 1e Onafhankelijke Mortierbrigade waren in het bijzonder verwikkeld in zware gevechten om de Technische Universiteit, de Reichskanzlei, de Reichstag en de zuidwestelijke zijde van Tiergarten, vlakbij de dierentuin.

Op 1 mei 1945 telde het Eerste Poolse Leger 74.530 manschappen. Op diezelfde dag werd de Brandenburg Tor in Berlijn veroverd door Poolse troepen en namen elementen van het Eerste Poolse Leger die niet verwikkeld waren in de strijd om Berlijn het dorp Friesack nabij de Elbe in. Op 2 mei hesen Poolse soldaten van het 1e Lichte Artillerieregiment de Poolse vlag bovenop de Siegessäule in het Tiergarten park. Op 3 mei 1945 bereikte het 14e Poolse Infanterieregiment de Elbe tussen Schönefeld-Stendal en maakte daar contact met de 9th U.S. Army. Op 6 mei 1945 veroverde de 4e Poolse Infanteriedivisie Klietz.

De Poolse troepen die betrokken waren bij de slag om Berlijn veroverden aanzienlijke delen van de stad, zeven industriële complexen, vier metrostations en een groot deel van de polytechnische campus. Ook waren zij verantwoordelijk voor de gevangenname van 2.550 Duitse soldaten. De in Berlijn gesneuvelde Poolse soldaten werden begraven in het Volkspark Friedrichshain.

Het volgende schema geeft een overzicht van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tussen 16 april en 6 mei 1945:

Gesneuveld:	2.310
Vermist:	967
Gewond:	6.992
Gevangengenomen:	116
Totaal:	10.385

Na de Duitse capitulatie werden de 2e en 6e Poolse Infanteriedivisie op 29 mei 1945 officieel onderdeel van de geallieerde bezettingsmacht in Oost-Duitsland. De 1e en 3e Poolse Infanteriedivisie werden overgeplaatst naar Oost-Polen om daar te vechten tegen het Oekraďense Opstandelingsleger. De 4e Poolse Infanteriedivisie werd naar Polen overgebracht ter versterking van de Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (Interne Veiligheidskorps).

Het Eerste Poolse Leger werd op 22 augustus 1945 ontheven van haar taken en haar eenheden werden ondergebracht in het Poolse Volksleger van de nieuw gevormde Volksrepubliek Polen. Het volgende overzicht geeft een weergave van de verliezen van het Eerste Poolse Leger tussen 1944 en 1945:

Gesneuveld:	12.320
Vermist:	6.968
Gewond:	34.035
Andere reden (Gevangengenomen,ziekte & ongelukken):	?
Totaal:	53.323+