‘Escape from the Third Reich - Folke Bernadotte and the White Buses’ is een flinke mond vol voor een boektitel, maar daarmee is wel gelijk de lading gedekt. En toch ook weer niet, maar daarover later meer. Het boek is geschreven door de Zweedse journalist Sune Persson. Oorspronkelijk verscheen het in 2009; deze heruitgave in het Engels stamt uit 2019.

In de eindfase van de Tweede Wereldoorlog ging het neutrale Zweden zich in toenemende mate diplomatiek inspannen om gevangenen uit Duitse kampen naar het Scandinavische land te evacueren. Dat gebeurde omdat steeds duidelijker werd dat de Duitsers de oorlog aan het verliezen waren, waarbij ook verhalen rondgingen dat geen enkele kampbewoner het einde van de oorlog zou halen. Daarom kwam een humanitaire actie op gang, waarbij de befaamde witte bussen met rode kruizen werden gebruikt door Zweden en Denemarken om de gevangenen naar veilig gebied te brengen.

In dit geheel speelde graaf Folke Bernadotte een cruciale rol. Hij had, als iemand van goede komaf en de facto het hoofd van het Zweedse Rode Kruis, de contacten en het netwerk om invloed uit te oefenen aan Zweedse zijde. Meer dan eens onderhandelde hij met vertegenwoordigers van het naziregime. Het meest bijzondere was in dat verband dat hij meerdere keren besprekingen voerde met Heinrich Himmler, zowel over het vrijlaten van gevangenen als de overgave van de nazi’s, helemaal aan het einde van de oorlog.

Het boek begint prima. Persson slaagt er in om in een paar pagina’s in grote lijnen het verloop van de wereldbrand te schetsen. Wie ooit zo’n samenvatting zoekt, mag gerust een beroep op de pagina’s uit het boek van Persson doen. Daarna bevindt het verhaal zich steeds meer achter de schermen. Dat is op zich logisch: om tegen de achtergrond van een wereldoorlog iets humanitairs gedaan te krijgen van een totalitair regime, vergt veel overleg en diplomatie.

Maar daar komen ook een hoop mensen met allerlei functies bij kijken. Door al die details en personen te benoemen, is het verhaal vaak lastig te volgen. Daarbij helpt het ook niet mee dat het om voor Nederlanders vaak onbekende personen gaat, al kan dat de auteur natuurlijk niet verweten worden. Desalniettemin verdwijnt het onderwerp van het boek een beetje naar de achtergrond, evenals het voornaamste personage. De getuigenissen over de evacuaties lezen een beetje als intermezzo’s bij het diplomatieke steekspel. Dat is op zichzelf niet erg of oninteressant, maar het boek belooft met zijn titel en flaptekst gewoon iets anders dan het levert. Het is een spannend onderwerp, maar op het boek is die kwalificatie niet van toepassing.

Op het punt van beloftes waarmaken wringt het ook wat betreft de ‘hoofdpersoon’, Folke Bernadotte. Het is weliswaar geen biografie, maar we komen toch niet echt veel te weten van de man wiens naam in de ondertitel van het boek staat. Persson legt aan het begin uit dat er in latere jaren veel controverse rond Bernadotte ontstond die hij met het boek weg wil nemen, maar net als de hoofdpersoon zelf blijft dat een beetje op de achtergrond.