TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!

Inleiding

    De Koolhoven F.K.51 was een lesvliegtuig/verkenner welke werd gebruikt door de Marine Luchtvaartdienst, het ML-KNIL en de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse Leger. Naast Nederland maakte ook de Spaanse Republiek voor de Tweede Wereldoorlog gebruik van dit toestel. Op basis van de typenbestelling konden globaal vijf varianten worden onderscheiden. Totaal werden 144 toestellen geproduceerd.


    F.K. 51 13 opstijgend van vliegpark Haamstede, 1939 Bron: NIMH 2157_005752

    Koolhoven, in de schaduw van Fokker

    Frits Koolhoven, was die andere Nederlandse vliegtuigontwerper. Werkend in de schaduw van Fokker, zijn zijn ontwerpen veelal minder bekend geworden. Daardoor is hij ook enigszins miskend. De vliegtuigontwerpen waren minstens net zo goed, en misschien zelfs wel iets beter dan die van Fokker. Het mocht echter niet baten. Het vertrouwen in Fokker was ongekend. Niettemin wist Koolhoven toch diverse typen te slijten en één van de successen was de F.K.51.

    De F.K.51 werd door de firma Koolhoven op eigen initiatief ontwikkeld. Het toestel werd ingeschreven in de competitie voor een opvolger van het lesvliegtuig de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling.

    Naast toestellen voor de LVA leverde Koolhoven het type ook aan de MLD en de Militaire Luchtvaart KNIL. Daarnaast werden een aantal toestellen verkocht aan de Spaanse Republikeinse regering. De toestellen speelden een bescheiden rol tijdens de Spaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog. In het Militair Museum te Soesterberg is een replica van het toestel te bewonderen.

    Typenoverzicht

    Koolhoven F.K.51
    prototype Z-1
    1
    Koolhoven F.K.51 LVA 1e serie
    onbewapend lesvliegtuig voor de Luchtvaartafdeling
    25
    Koolhoven F.K.51 LVA 2e serie
    1 mitrailleur bewapende verkenner voor de Luchtvaartafdedling
    29
    Koolhoven F.K.51 LVA 3e serie
    2 mitrailleurs bewapende verkenner voor de Luchtvaartafdedling
    0
    Koolhoven F.K.51 MLD
    verkenner voor de Marine Luchtvaartdienst
    26
    Koolhoven F.K.51 LA/KNIL
    verkenner voor de Luchtvaartafdeling van het KNIL
    45
    Koolhoven F.K.51 Spanje
    verkenner voor de Spaanse Republikeinse luchtmacht
    28

    Definitielijst

    mitrailleur
    Machinegeweer, een automatisch, zwaar snelvuurwapen.

    Prototype

    Koolhoven produceerde op eigen gelegenheid een lesvliegtuig dat ook als verkenner kon fungeren. Het prototype dat door Koolhoven werd geproduceerd kreeg de registratie Z-1 en vloog op 25 mei 1935 voor het eerst vanaf vliegveld Waalhaven. Met civiel kenteken PH-AJV werd het toestel als demonstratievliegtuig ingezet en ook ingediend als competitietoestel voor de vervanging van de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling. De F.K.51 kwam goed uit de competitie en Koolhoven ontving een bestelling.

    Koolhoven F.K.51 LVA

    Op basis van de gewonnen competitie bestelde de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse leger 25 lesvliegtuigen van de F.K.51. Deze werden aangedreven door een 270 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-V stermotor. De LVA nam deze lestoestellen in dienst onder nummers 1 t/m 25. Deze reeks was onbewapend en werden in de jaren 1936 en 1937 afgeleverd.


    Het eerste F.K.51 lesvliegtuig op Soesterberg Bron: NIMH 2011-1552

    In 1937 verscheen de verkennerversie. Zonder dubbele bediening en met als bewapening een 7,7 mm mitrailleur in de bovenste vleugel. Dit type werd aangedreven door een 350 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-IX motor. Van deze verkennerversie kocht de LVA er in totaal 29 die werden genummerd in de reeks 400 t/m 428. De toestellen werden in 1937 en 1938 geleverd.

    Er werd nog een derde variant ontwikkeld van de verkenner met twee mitrailleurs waarvan de tweede in de achterste cockpit was ondergebracht. Tot een bestelling is het niet meer gekomen, maar dit type werd wel aan de MLD geleverd.

    De lestoestellen hebben uiteraard nauwelijks een rol gespeeld in de meidagen van 1940. Van de verkenners, waren er bij de Duitse inval 17 gevechtsklaar. Slechts één enkel toestel heeft een vlucht in opdracht uitgevoerd.


    beschadigde F.K.51 421 achtergelaten bij Gilze Rijen Bron: NIMH 2157_005784
    Koolhoven F.K.51 LVA
    Registratie /
    Constuctienr.
    Datum in dienst /
    Datum uit dienst
    Lotgevallen / Opmerkingen
    1 / 51.02
    augustus 1936 /
    10 mei 1940
    Vernield op Schiphol
    2 / 51.03 september 1936 /
    mei 1940
    Vernield op Haamstede
    3 / 51.04 augustus 1936 /
    mei 1940
    Vernield op Haamstede
    4 / 51.05 20 augustus 1936 /
    mei 1940
    Vernield op Haamstede
    5 / 51.06 20 augustus 1936 /
    10 mei 1940
    Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
    6 / 51.07 september 1936 /
    ?

    7 / 51.08 september 1936 /
    mei 1940

    8 / 51.09 16 september 1936 /
    15 juli 1938
    Afgeschreven na botsing met de "20" op Gilze-Rijen
    9 / 51.10 2 oktober 1936 /
    mei 1940
    Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
    10 / 51.11 3 november 1936 /
    1 december 1938
    Verongelukt bij Breezand
    11 3 december 1937 /
    10 mei 1940
    Vernield op De Kooij
    12 3 december 1937 /
    5 augustus 1938
    Afgeschreven na ongeval te Soesterberg
    13 12 november 1937 /
    10 mei 1940
    Vernield op De Kooij
    14 9 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
    15 9 februari 1938 /
    ?

    16 9 februari 1938 /
    21 maart 1938
    Afgeschreven na ongeval op Soesterberg
    17 9 februari 1938 /
    10 mei 1944
    Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
    18 9 februari 1938 /
    14 augustus 1939
    Afgeschreven na ongeval te Eindhoven
    19 9 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Vernield op Waalhaven
    20 9 februari 1938 /
    15 juli 1938
    Afgeschreven na botsing met de "8" op Gilze-Rijen
    21 9 februari 1938 /
    maart 1940
    Afgeschreven na ongeval
    22 9 februari 1938 /
    2 augustus 1938
    Neergestort te Rijswijk
    Slachtoffers: 1
    23 9 februari 1938 /
    mei 1940
    Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
    24 11 januari 1938 /
    ?

    25 9 februari 1938 /
    ?

    400
    11 oktober 1937 /
    ?

    401 16 oktober 1937 /
    mei 1940
    Buitgemaakt door Duitsers
    402 19 november 1937 /
    mei 1940

    403 21 november 1937 /
    ?
    Op 16 maart 1938 ernstig beschadigd bij landing op Schiphol
    404 27 november 1937 /
    19 april 1939
    Afgeschreven na ongeval te Waalhaven
    405 3 december 1937 /
    mei 1940
    Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
    406
    3 december 1937 /
    mei 1940
    Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
    407
    3 december 1937 /
    14 mei 1940
    Uitgebrand na aanval op De Zilk
    408 16 december 1936 /
    14 mei 1940
    Uitgebrand na aanval op Ruigenhoek
    409 9 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Achtergelaten op Gilze-Rijen
    410 18 januari 1938 /
    10 mei 1940
    Achtergelaten op Ypenburg
    411 18 januari 1938 /
    13 mei 1940
    Vernield op Haamstede
    412
    18 januari 1938 /
    mei 1940
    Vernield op Haamstede
    413
    9 februari 1938 /
    17 april 1940
    Afgeschreven na noodlanding
    414
    9 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Beschadigd achtergelaten op Hilversum
    415
    9 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Vernield op Haamstede
    416
    9 februari 1938 /
    mei 1940
    Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
    417
    9 februari 1938 /
    mei 1940
    Vernield op Waalhaven
    418
    9 februari 1938 /
    mei 1940
    Vernield op Haamstede
    419
    9 februari 1938 /
    14 mei 1940
    Uitgebrand op Ruigenhoek
    420
    9 februari 1938 /
    29 augustus 1939
    Afgeschreven na ongeval op Soesterberg
    421
    11 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Beschadigd achtergelaten op Gilze-Rijen
    422
    11 februari 1938 /
    april 1940
    Achtergelaten op Ypenburg
    423
    18 februari 1938 /
    april 1940
    Ter reparatie bij Koolhoven op Waalhaven
    424
    18 februari 1938 /
    26 september 1939
    Afgeschreven na ongeval te Zonnemaire, Zeeland
    Slachtoffers:
    Aspirant Reserve-Officier vlieger Jan Jongkind
    Aspirant Reserve-Officier waarfnemer Jacobus Hubregse
    425
    21 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Beschadigd door luchtaanval op Heemstede
    426
    25 februari 1938 /
    14 mei 1940
    Vernield op Ruigenhoek
    427
    25 februari 1938 /
    10 mei 1940
    Vernield op Gilze-Rijen
    428
    11 maart 1938 /
    14 mei 1940
    In brand gestoken door eigen personeel op Middenmeer - De Zilk

    Definitielijst

    mitrailleur
    Machinegeweer, een automatisch, zwaar snelvuurwapen.

    Technische gegevens F.K.51 LVA 2e serie

     Type: Koolhoven F.K.51 LVA 2e serie
     Taak:
    verkenner
     Bemanning:
    2
     Spanwijdte:
    9,00 meter
     Vleugeloppervlakte:
    27,00 m2
     Lengte:
    7,85 meter
     Hoogte:
    2,85 meter
     Gewicht:
    Leeggewicht: 1.450 kg
    Max. gewicht: 1.600 kg
     Motor:
    1x Armstrong Siddeley Cheetah IX motor
    270 Pk (199 kW) - 350 Pk (257 kW)
     Snelheid:
    Max. snelheid: 253 km/u
    Kruissnelheid: 229 km/u
     Bereik:
    775 km
     Plafond:
    6.300 meter
     Bewapening:
    1x 7,7 mm MG Lewis (bovenste vleugel)
    1x 7,7-mm MG Lewis (beweegbaar in achterste cockpit)
     Productie:
    29

    Koolhoven F.K.51 MLD

    De 24 door de MLD (Marine Luchtvaartdienst) aangeschafte FK-51's werden in dienst gesteld onder de registratie E-1 t/m E-24. De MLD toestellen werden voorzien van een 450 pk Wright "Whirlwind" R-975-E1 en waren bewapend met twee mitrailleurs zoals het derde voor de LVA bedoelde type. Zes toestellen werden op 1 augustus 1936 ontvangen, de rest op 16 juni 1937. Ter vervanging van twee afgeschreven toestellen (E-1 en E-6), werd op 20 september 1938 nog eens een levering van twee toestellen ontvangen, die hetzelfde nummer kregen. Hiermee kwam het aantal aan MLD geleverde toestellen op 26. Geen van de toestellen is operationeel ingezet aangezien alle door bombardementen op De Kooy werden vernield.


    Een aantal MLD F.K.51 toestellen Bron: Public Domain (onbekend)

    Koolhoven F.K.51 ML-KNIL

    Ook door de Militaire Luchtvaart KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) werd een bestelling geplaatst. Deze toestellen werden uitgerust met een Pratt & Whitney Wasp Junior motor. Bij het uitbreken van de oorlog in Nederland waren slechts 45 van de 60 bestelde toestellen geleverd. De registraties waren K-1 tot en met K-45. In 1940 werd de registratie gewijzigd in K-101 tot en met K-145

    Bij het uitbreken van de vijandelijkheden op 7 december 1941 waren ongeveer 20 FK-51's luchtwaardig en die zijn volop ingezet voor verkenningsoperaties. Alle vliegtuigen zijn door vijandelijkheden of door vernietiging door eigen personeel verloren gegaan.


    K-26 en soortgenoten Bron: Wilco Vermeer collection

    Koolhoven F.K.51 Spanje

    Van de lesversie werden er overigens nog eens 28 gekocht door de Spaanse Republikeinse regering, welke in 1936 als postvliegtuig werden geleverd. De Spaanse toestellen droegen de kentekens EK-001 - EK-028. Bij het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog mochten immers geen wapens geleverd worden. Van de Spaanse toestellen werden elf toestellen uitgerust met een 400 pk Armstrong Siddeley Jaguar IVa motor en de overige 17 met een Wright "Whirlwind" R-975-E3 motor.

    Een aantal ven deze lesvliegtuigen werd in Spanje bewapend met twee 7,7 mm mitrailleurs in de bovenste vleugel en een beweegbare 7,7 mm machinegeweer in de achterste cockpit. Zodanig werden ze als verkenner en nachtjager ingezet. Een zeer klein deel van deze toestellen heeft de burgeroorlog overleefd en is tot onbekende datum nog gebruikt door de luchtmacht van Franco.


    Een Spaanse F.K.51 Bron: Public Domain (onbekend)

    Gerelateerde bezienswaardigheden