TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!

Foute vrouwen

Titel:Foute vrouwen - Handlangsters van de nazi's in Nederland en Vlaanderen
Schrijver:Water, P. van de
Uitgever:Omniboek
Uitgebracht:2022
Pagina's:372
ISBN:9789401918558
Omschrijving:

Na ‘In dienst van de nazi's’ (2020) over gewelddadige collaborateurs en ‘Langs de lijn’ (2021) over foute sporters heeft Paul van de Water opnieuw een publieksboek over een weerbarstig maar belangrijk onderwerp geschreven. ‘Foute vrouwen’ bevat portretten van ruim vijftig Nederlandse en Vlaamse daderessen uit de Tweede Wereldoorlog. Net als de twee eerdere titels is het boek een spin-off van het promotieonderzoek naar extremistische collaborateurs, waarop de auteur in het najaar van 2022 bij de Universiteit van Amsterdam hoopt te promoveren.

De door Van de Water geportretteerde vrouwen collaboreerden allemaal met de nazi's: als secretaresse, (Joden)verraadster, spionne, verpleegster, kampbewaakster of nationaalsocialistisch boegbeeld. Na de oorlog werden de meesten (licht) gestraft, enkelen eindigden voor het vuurpeloton: Ans van Dijk, de enige terechtgestelde vrouw in Nederland, en vier vrouwen in België, Lucrèce Vanbillemont, Irma Laplasse, Maris Huygens en Florentine Giralt.

Terecht heeft Van de Water veel oog voor de omstandigheden waarin ‘zijn’ vrouwelijke collaborateurs leefden en werkten en voor de dilemma’s waarmee ze zich geconfronteerd zagen. Hun eigen verantwoordelijkheid – ze hadden een keuze – verliest hij daarbij echter nergens uit het oog. In ‘Foute vrouwen’ gaat het om bewust handelende individuen, ‘gewone’ vrouwen, die wél door allerlei afkomst-, omgevings- en persoonlijkheidsfactoren gedreven werden. Hun biografie en beweegredenen doen er dus toe en worden door de auteur onbevooroordeeld onderzocht en beschreven.

Dat levert een beeld op van verschillende typen vrouwelijke daders en tal van interessante en soms intrieste verhalen, zoals over de verraadsters Aleida Kuipers en Willemina van Opijnen. Verviel de eerste, een emotioneel labiele en impulsieve vrouw, in verraad van haar eigen vader door een meer dan abominabele gezinssituatie; bij de laatste leidde zwakbegaafdheid tot het fatale verraad van een zwaar alcoholistische en onmogelijke echtgenoot.

Van heel andere orde is het verhaal van Tonny Dahmen von Buchholz. Deze secretaresse van Meinoud Rost van Tonningen kreeg het nationaalsocialisme met de paplepel ingegoten. Gedreven door een onmiskenbare pro-Duitse instelling bleef de intelligente dochter van de beruchte Haagse Jodenjager en NSB’er Rudolph Wilhelm Dahmen von Buchholz en echtgenote van een SS-politieofficier haar nazibaas trouw tot het einde. Na de oorlog werd ze een gelauwerd schrijfster van kinderboeken en heeft ze haar foute verleden altijd voor de buitenwereld verborgen weten te houden.

Bij alle verschillen tussen de geportretteerden - dé collaborateur bestaat ook bij vrouwen niet - is er één opvallende overeenkomst tussen hen: vrijwel niemand heeft spijt betuigd. Dat komt vooral in de hoofdstukken over verpleegsters en nationaalsocialistische boegbeelden goed naar voren. Velen verscholen zich achter goede bedoelingen en het overbekende ‘Wir haben es nicht gewusst’. Zoals Jo van der Waard. Zij werkte aan het Oostfront voor de ‘Nederlandse Ambulance’, een medische divisie van de ‘SS-Freiwilligen Legion Niederlande’, een in haar ogen ‘neutrale’ hulporganisatie, die volgens haar niet in oorlog was.

En hoe zit het met de rol van ideologie? Die lijkt bij de meesten van ondergeschikt belang, al is bij die conclusie voorzichtigheid geboden. Er waren na de oorlog nu eenmaal weinigen die met zware straffen in het vooruitzicht openlijk aan hun nazi-sympathieën vasthielden. Iemand als Elisabeth Keers-Laseur, type gelovige nazi, boegbeeld van de nationaalsocialistische vrouwenorganisatie (NSVO), deed dat wel. Deze hardcore antisemiet nam nooit afstand van haar foute verleden en de Holocaust bleef ze ontkennen, tot ze op 107-jarige leeftijd haar laatste adem uitblies.

Met ‘Foute vrouwen’ werpt Paul van de Water licht op vrouwelijk daderschap in Nederland en Vlaanderen, een fenomeen dat net als vrouwelijk verzet terecht toenemende belangstelling geniet. De toegankelijk geschreven biografieën zijn goed in de historische context ingebed en gaan ook in op de niet altijd adequate naoorlogse bijzondere rechtspleging. Wel leunt de auteur ondanks uitvoerig archiefonderzoek soms zwaar op eerder gepubliceerd onderzoek. Zo heeft bijna de helft van de ruim dertig beschreven Nederlandse foute vrouwen een uitgebreid lemma in ‘101 vrouwen en de oorlog’ (Els Kloek red. 2016) en het ‘Vrouwenlexicon’ (Els Kloek red.). Naslagwerken die onvermeld blijven, terwijl de auteur er weinig nieuws aan toevoegt. Bijzonder leuk zijn daarentegen de luister-, lees- en kijktips met QR code aan het einde van ieder hoofdstuk, die de lezer van dit informatieve boek een hoop mooi aanvullend materiaal verschaffen.

Beoordeling: Zeer goed

Informatie

Artikel door:
Marie-Cécile van Hintum
Geplaatst op:
29-05-2022
Feedback?
Stuur het in!

Afbeeldingen

Gerelateerd nieuws

Levensgrote verschillen in achtergronden van foute vrouwen

apr2022

Levensgrote verschillen in achtergronden van foute vrouwen

In ‘Foute vrouwen’ onderzoekt Paul van de Water de soorten collaboratie waaraan Nederlandse en Vlaamse vrouwen zich tijdens de Tweede Wereldoorlog schuldig maakten. Soms betrof het eenvoudige kantoorbanen bij vaak verschrikkelijke organisaties, soms ging het om actieve Jodenjaagsters. Opvallende geschiedenissen die hij beschrijft zijn die van de Amsterdamse Ans van Dijk, de Vlaamse Irma Laplasse en jeugdboekenschrijfster Tonny Vos-Dahmen von Buchholz. Eerder publiceerde hij ‘In dienst van de nazi's’ over gewone mensen als gewelddadige collaborateurs en ‘Langs de lijn’ over foute sporters in de Tweede Wereldoorlog. Op 7 september 2022 verdedigt hij aan de Universiteit van Amsterdam zijn promotieonderzoek naar gewelddadige collaborateurs (Gewelddadige collaboratie – radicalisering en extremisme tijdens de Duitse bezetting van Nederland). Via e-mail stelden we hem enkele vragen over zijn nieuwste boek.

Lees meer