TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!

Inleiding

    Hier volgt het dagboek dat mevrouw Toke Dankers-Van Beek bijhield van 3 september 1944 tot 5 mei 1945. De op 24 april 1918 geboren dagboekschrijfster woonde indertijd in de boerderij Morgenrust in Dongen in Noord-Brabant. In oktober 1944 werd Dongen bevrijd door de geallieerden. De tekst is beschikbaar gesteld door de kleinzoon van de schrijfster, Wesley Dankers, en is op zijn aanwijzing in authentieke staat gehouden.

    Definitielijst

    geallieerden
    Verzamelnaam voor de landen / strijdkrachten die vochten tegen Nazi-Duitsland, Italië en Japan gedurende WO 2.

    Afbeeldingen

    De beschadigde boerderij Morgenrust. De vrouwen op de foto zijn de schoonzus en jongste zus van de dagboekschrijfster.

    September

    Oorlogsbelevenissen van 3 sept. 1944 tot en met 5 mei 1945.
    Al meer dan vier lange jaren is ons land betrokken in den groote algemene en verschrikkelijke oorlog. Een oorlog waaraan haast alle landen hun tol betalen, maar Nederland op `t oogenblik wel `t meest. Vier jaren wachten wij al op de bevrijding die nou wel nabij is, maar zoo heel anders is dan wij gedacht hadden.

    3 Sept.

    `t begon op 3 september 1944 rond een uur of vijf. Zware motoren kwamen aangezweefd .Dat ze niet naar Duitsland gingen, was wel te zien aan hun vlieghouding. Want gaan ze verder op dan vliegen ze meer in groote kluchten bij elkaar en nou vlogen ze apart. Ze zetten dan ook recht koers naar `t vliegveld van Gilze-Rijen. Die ze natuurlijk ook al in de gaten hadden en ontvingen met afweergeschut. Maar niet lang! Want daar kwamen er steeds meer, en nog al meer, en plotseling regende het bommen op `t vliegveld. Groote rookzuilen stegen op en nog maar cirkelde ze rond en `t was een leven van belang.

    Plotseling stond daar in haar schoone heldere kleuren de Hollandsch vlag rood wit en blauw in de lucht. Prachtig was `t want `t deed je goed zoo iets te zien, maar toch was `t angstig vanwege die vliegtuigen die er maar steeds door henen kruiste. Moeder, Jo en ik hadden met de tasschen met de voornaamste spullen er in, in de gang gestaan, Vader en de jongens stonden buiten en kwamen ondanks ons geroep om binnen te komen niet, want `t was veel te schoon buiten vooral toen ze de fosfor bommen uitgooide en `t één vuurgloed was boven `t vliegveld.

    Och mannen zijn niet zoo bang.

    4 Sept. Maandagmorgen alles in rep en roer.
    De Tommie zit in Nederland, Baarle Nassau en rukte op naar Breda. Iedereen was opgetogen,want België was in een week bevrijdt, dus was het voor ons Nederlandje ook maar een paar kwade dagen, maar hoe heel anders uitgekomen. Met gang trokken de Duitschers terug met alle mogelijke voertuigen,`t was een geheel verslagen leger en alles trok mee, N.S.B. met vrouw en kinderen, meisjes die met de Duitschers mee gingen alles ging mee in de grootste wanorde.
    Alle Nederlanders waren vol moed.
    5 Sept.

    Dinsdagmorgen. De Tommie in Breda.
    Iedereen was er vol van. De vlaggen en oranje sjerpen werden opgezocht en men praatte al over boemelen en Koninginnenfeest en nog steeds trokken de troepen terug, door Dongen, net zoo druk als ze in 1940 in kwamen. Alles en iedereen leefde op en `t was maar steeds `t gaat goed, `t gaat goed.
    Op plaatsen begon de ondergrondsch `t geheime Hollandsche leger op te treden en reden met auto`s en motors met `t machine geweer voorop door de straten, en pikten N.S B.ers en de rest op. `t Ging wel gesmeerd maar niet lang meer.

    Dinsdagnacht.
    Heel de nacht ontploffingen. Rond een uur of half een plotseling een harde slag. Jan Piet Jos, Jo en ik die boven slapen, waren allemaal in eens wakker. Wat is dat?Ja wat is dat,niemand wist `t. Opeens een vuurgloed en een vijf en twintig seconde daarna,de dakramen sloegen omhoog, `t huis kraakte en schudde,en een slag dat hooren en zien verging. Er uit, er uit en zorgt dat ge beneden komt, want nou is de strijd dichtbij. Zoo dachten wij allemaal .Nou in een wip hadden we onze mantels en jassen aan die de laatste tijd toch altijd voor de pak hingen en in een wip waren we beneden. Waar ons Pa en Moeder ook reeds op de been waren. Toen naar buiten om te kijken wat er aan `t handje was, wat onze Pa al gauw gezien had, n.l. dat ze `t vliegveld van Gilze Rijen aan `t op blazen waren,en de munitie lieten springen. Elke keer was er een steekvlam van wel kerktorens hoog en daarna een slag dat de wind daarbij in je gezicht sloeg en je haast den adem benam en horen en zien verging. Tot vier uur had dat zoo geduurd. Af en toe was het stil en gingen we naar binnen dan plots zoo`n klap en binnen was `t helemaal niet om uit te houden, want `t was juist of `t huis in mekaar klapte. Dan weer naar buiten en zoo verstreek de nacht.

    6 Sept. Woensdagmorgen
    De Tommie was de grens nog niet over nog nergens, en hadden veel tegenstand en de Duitschers trokken niet zoo hard meer. Algemene neerslag onder de mensen. Ondergrondsche moesten onderduiken, uit was de pret.
    Donderdag,Vrijdag Zaterdag verliepen zonder bijzonderheden.
    10 Sept. Zondagmorgen hier groote opschudding. In Dongen pikte ze alle mannen en jongens op om te gaan werken in de Duiventoren, tankvallen maken, enz. Alles duikt onder. Burgermeester, loco en alle voornaamste ingezetene in Dongen, en alle jongens en mannen. Dien Zondag waren er weinig of geen jonge mannen in de kerk. En nog steeds zit den Tommie niet in Nederland.
    11 Sept. Maandag. Heel den dag klapt `t. Bruggen over `t kanaal worden opgeblazen. Van Bracht `n boer uit Dongen brengt de koeien bij ons in de wei, omdat hij niet meer naar z`n weiland kan vanwege de kapotte bruggen. Engelsche en Amerikaansche jagers verkennen den omtrek en beschieten de vijandelijke wagens en ook wel schepen in Dongen in `t kanaal. Wat een mooi gezicht is van veraf maar niet van dichtbij want ze zijn levensgevaarlijk met d`r machinegeweren. Terwijl we zitten te melken scheeren ze over ons heen, maar we worden er zoo stilaan al aan gewoon.
    12 Sept. Dinsdag. Rustig is den dag verlopen. Maar `s avonds om half zeven plotseling weer die harde slagen op `t vliegveld. Maar nou nog harder dan`s nachts. Verschillende ruiten sprongen op de Vaart kapot. Bij ons bleef `t gelukkig met twee, maar in Dongen bleef er haast geen een heel,en op Rijen zelf kregen de huizen nog lelijke klappen. Schots en scheef staan ze te kijken.`s avonds gaat men met onrust naar bed, bang om weer zoo opschrikt te worden.
    13 Sept.

    Woensdag Tegen een uur of vijf komt men ons vertellen dat `s avonds om zeven uur de zwaarste ontploffingen op `t vliegveld zullen plaats hebben en dat men ramen en deuren open moet zetten. Alles was gereed, de boel stond open, zelfs de watjes voor ons ooren hadden we gereed. Jo en ik zouden buiten kousen gaan zitten stoppen dan zagen we toch zeker wanneer `t begon. Vader en Moeder zaten op de tuinbank achter de strooischelft ook al in afwachting. `t Sloeg zeven uur, half acht, acht uur en nog was er steeds niet geweest. Toen zouden we eerst maar gaan eten. Zoo gezegd en zoo gedaan. Alles bleef rustig. Toen om negen uur een klap. Wij allen naar buiten,want nou zou `t beginnen. `t Was beslist `t startschot volgens ons Pa. Weer zaten we toch te wachten en weer kwam er niets meer. Laten we nou buiten `t Rozenhoedje maar bidden zei ons Moeder. We waren er haast mee klaar, plots een gepiep en een geslaag en geschud. Wat was er gebeurd. Er zat een muis bij onze Piet in z`n broek, `t beestje wou zeker met de groote hoop meedoen en ook onderduiken.

    Verders verliep de week weer rustig, wel kregen we een paar onderduikers van de ondergrondsche, echte hoor. Die niet bang waren voor een beetje. De Tommie zat in Limburg en rukte op naar Eindhoven.

    16 Sept. Zaterdag. De lucht vol pamfletten van de Tommie dat de bevrijding nabij is. Iedereen is vol moed.
    17 Sept. Zondag. Heel den dag waren de jagers zeer actief. Ze vlogen en doken dat `t een lust was. `s Middags om één uur, we wisten niet wat we zagen. Groote transportvliegtuigen kwamen statig aangevlogen en zoo laag dat men de letters op de vliegtuigen duidelijk kon zien. Met groote partijen bij elkaar. En daartusschen de vliegtuigen met zweefvliegtuigen er aan vast. Prachtig gezicht was dat. Nee zoo iets krijgen we nooit meer te zien. Heel den middag trokken ze, en ze gooide de manschappen uit bij Arnhem. Plotseling raakte er een zweever los en heel statig daalde hij in de hei achter St.Joachimsmoer. Uit `n ander vliegtuig sprongen zes parachutisten, we konden niet uitgekeken komen, en nog steeds ronkten de vliegtuigen boven ons hoofden, veel die nog ginds vlogen en weer ander die op terug reis waren en hun vrachtje al gelost hadden. De 28 inzittende van `t losgeraakte toestel hadden de ondergrondsche spoedig veilig geborgen. `t Was een dag vol sensatie.
    18 Sept. Maandag. Nog meer dan gisteren zouden er overkomen. Jo en ik moesten wasschen, maar we hadden wel zoo gewerkt dat we `s middags klaar waren. En tegen twee uur daar waren ze weer, maar nou nog in groote getale. Om vijf uur kwamen de Hollanders over met `t oranje en rood wit en blauw op de staart. Iedereen leefde weer op,och wat deed `t een mensch goed weer onze Hollanders te zien. En zwaaien dat ze deden, ze vlogen aan amper over de huizen`t was schoon. Deze jongens werden achter Eindhoven gebracht. Nee`t kon nou niet lang meer duren of we zouden vrij zijn.
    19 Sept. Dinsdag. Eindhoven bevrijd.
    Des nachts door Duitschers gebombardeerd. De Tommie rukt op naar Nijmegen om z`n makkers te helpen bij Arnhem die `t zwaar te verantwoorden hebben.
    20 Sept. Woensdag. Nijmegen gevallen, zware strijd tusschen Arnhem en Nijmegen. De Tommie moet terug, de groep van Nijmegen rukt op naar Den Bosch.
    21 Sept. Donderdag. De Tommie breekt door bij Baarle Nassau.
    Verders heel de week geen nieuws van de fronten. Af en toe terug trekkende en op en neer rijdende troepen die door de jagers steeds goed in de gaten worden gehouden. Troepen die alles kunnen gebruiken: fietsen, wagens, paarden, alles is hun goesting. Men ziet geen fietser met banden meer, den heel de weg is vol trek-en douwwagens, kinderwagens en alle mogelijke dingen met Tilburgers die de deur plat loopen om melk, rog, brood, groenten, appels enz. `t is gek gewoon weg.
    20 Sept. (22?) Woensdag `s Middags kwam Pa een uur over tijd thuis om te eten. Wat nooit gebeurt als onze Pa maar gewoon naar `t land in is. Nou onze Pa had wat beleefd hoor. 4 Duitsche soldaten lagen oververmoeid achter bij ons aan `t land. Ze wilden alles, maar nooit geen krieg (?) meer. Ze waren doornat,want ze waren `s nachts over `t kanaal komen zwemmen in Dongen en uitgeput van honger. Wat konden we beter doendan ze een flink portie brood brengen met warme koffie. En ja wat moest er verder gebeuren? Weet je wat spraken Cor en Sjaak onze ondergrondsche we zullen de wapens afnemen en de mannen zoo lang verbergen tot de Tommie komt, dat zijn dan onze eerste krijgsgevangenen. Zoo gezegd zoo gedaan en toen `t donker was kwamen de vier bij ons `t erf op en deden hun intocht op “Morgen-Rust” waar ze zes weken hebben moeten wachten op de zoo lang verwachte Tommie.
    23 Sept. Moeders verjaardag. Cor die banketbakker was, had een reuze taart gebakken voor ons Moeder die buitengewoon lekker was. `t Is jammer zegt ons Moeder dat er zoo veel afwezig zijn, Willem, Kees, ons Marie, Anna en onze Harry die voorlopig bij ons Anna in Terheyden is ondergedoken. Maar ja `t is te hopen dat Moeders verjaardag `t volgend jaar beter gevierd kan worden met eigen familiekring. Want vol was de kamer des avonds nog wel met Sjaak en Cor en de vier andere Richard, Otto, Karel en Morís, die heel de dag achter bak waren, en `s avonds binnen kwamen eten, wanneer `t tenminste veilig was. We hadden toch nog veel plezier gehad hoor! En de vier hadden heel schoon gezongen, dat je er weemoedig van werd.Want men zou zeggen, hoe kunnen zulke mannen zingen zoo ver van huis, van vrouw en kinderen en niet te weten wat hun boven `t hoofd hangt. Verder was `t heel de week rustig.
    24 Sept. Zondag. Weer worden er jongens opgepikt om te gaan werken. Nou in Breda om tankvallen te maken. Alles duikt onder. Verder verloopt alles rustig, de Tommie gaat geen steek vooruit, en de Tilburgers loopen en sjouwen met de wagentjes en halen heel de Vaart, 's Gravenmoer, Waspik, en Raamsdonk leeg.
    28 Sept. Donderdag. Sjaak en Cor moeten onverwachts vertrekken `t wordt hun te warm onder de voeten. Ook zij verlangen en wij allen heel hard naar de Tommie.
    29 Sept. Wij zijn aan de maïsoogst.Ook de vier pellen de maïs in `t kippenhok. 's Morgens schillen ze altijd een heele groote emmer aardappels wat wel nodig was, want `t valt niet mee zoo’n vier eters bij. Heel de dag moeten we goed uit kijken of er geen andere Duitschers op `t erf komen en dan gaat er een telefoontje naar `t kippenhok. En nog steeds geen nieuws van den Tommie.
    30 Sept. Zondagmorgen onder de Eerste Mis, trekken weer Duitschers terug. De Tommie trekt op tot Alphen. Erge beschieting van Riel, Gilze en Alphen ook van Den Bosch en nog schiet `t niks op. Verders verloopt `t rustig.

    Definitielijst

    onderduiken
    Het verstoppen voor de vijand.

    Afbeeldingen

    Portret van de familie Van Beek. De dagboekschrijfster is de vijfde van links op de bovenste rij.
    Vier Duitse deserteurs zaten bij de familie in de boerderij ondergedoken, vermoedelijk waren het de in de tekst genoemde verjaardagsgasten Richard, Otto, Karel en Morís. Op de foto Otto Werner met zijn kind in 1953. Hij was één van de deserteurs en de familie hield na de oorlog contact met hem.

    Oktober

    6 Okt.

    Vrijdagmorgen Vader, Moeder en Jo zijn naar de kerk wat ze trouwens elke morgen doen hoor. De Duitschers drijven al `t vee van Dongen, Klein Dongen alles wat aan de Klein-Dongensche straat loopt bij een. Ook de koeien van Van Bracht die bij ons achter in de wei liepen, haalden ze er uit. Toen ze zoo wat drie honderd bij elkaar hadden stouwden ze ze naar Den Berg. Wat een dieven, wat een tijd is het. Heel de Vaart stond in rep en roer, veel boeren hebben niks meer geen enkele koe. Bij ons is er niks dan een stamboekvaars mee, en die was nog zoo gek om die troep achterna te springen. `t Was een heele opschudding toen moesten onze koeien ook nog onderduiken. Wat in de potstal, ziekenstal,en overal stond wat. `s Middags Moeder en Jo waren wat lappen stof, linnengoed en glaswerk in de grond aan `t weg duwen ook al voor de moffen want die nemen alles mee, die kunnen alles gebruiken, alles jatten ze mee. Ik was `t varken aan `t opruimen binnen,ook al geslacht om dat er anders de mof mee ging loopen, en de jagers vlogen zijn best. Maar ja daar had men al geen erg meer in, want men was er al gewoon.

    Plotseling komt Marie de Smid binnen loopen. To,To gauw Ze schieten, ze schieten,en daar ging `t al. In een wip lagen we plat op de grond, terwijl de machine geweer over ons huis ratelde, en de vliegtuigen doken en raasde. Wat is er dan toch, zeg ik al. Och jee, daar staan de Duitsche wagens voor `t huis, we moeten in de kelder. Toen was `t stil, wij de kelder in, we waren er pas of ze ratelde weer. `t Was verschrikkelijk. Toen zakte ze af. Wij de kelder uit en op zoek naar de andere die er gelukkig allemaal goed afgekomen waren want ze waren juist allemaal in de strook waar ze geschoten hadden. `t Was Goddank wonder boven wonder goed afgeloopen. Eene Duitsche wagen was gelijk doorzeefd en een paard door de knie geschoten. Wat de Duitschers zelf met 3 schoten verder afmaakte. Daarna reden ze 6 wagens bij ons op `t erf, en daar al die jagers boven, `t was een angstige middag geweest. We hadden wel een keer of vijf nog in de kelder gezeten wanneer ze begonnen te duiken, maar gelukkig hadden ze niet meer geschoten.

    Maar toch was `t ook angstig toen ze hun paarden binnen in de schuur aan de hooischelf bonden en zelf op de graan gingen liggen slapen waar onze vier mannen in verborgen zaten, die zich doodstil hielden en natuurlijk zonder eten moesten blijven. Binnen bij de kachel zat een jonge Duitscher van twee en twintig, doornat en koud want hij had toen bij die jagers in een sloot met water gelegen. Och Moeder, Moeder dan toch ik ben zoo nat, och m`n broek is toch zoo nat, moeder ik ben toch zoo ziek, moeder moeder dan toch. Och `t zijn toch zulke stakkers! En hoe lang nog. Toen `t donker werd, rond een uur of zeven vertrokken ze, toen was `t zoo wat veilig want de jagers waren tenminste uit de lucht. `t Doodgeschoten paard werd door de Duitschers vrijgegeven, en mocht uitgepond worden voor de Dongensche bevolking. Heel de buurt kwam er aan te pas om `t cadaver `t erf op te sleepen, daarna werd `t in de nieuwe schuur opgehangen en gevild. Tegen negen uur was `t zoo wat rustig op Morgen-Rust en konden onze vier mannen tevoorschijn komen, die lelijk in hun rats gezeten hadden, maar er toch eens hartelijk om lachten toen ze aan de warme petatten zaten, die hun natuurlijk dubbel goed smaakte.

    7 Okt. Zaterdagmorgen.

    Hevig kanongebulder in de richting Tilburg. Alle menschen krijgen weer moed, want men fleurt gewoonweg op als men hoort schieten, dat is tenminste een bewijs dat ze vooruit gaan. `s Middags groote drukte bij ons op `t erf. Heel Dongen en de Vaart waren uitgeloopen om `n stukje van `t paard machtig te worden. En dan `t spreekwoord, Lest Best. Maar `t kom niet uit, want de laatste hadden niks meer.We hadden wel vijf paarden moeten hebben, om alle menschen te kunnen helpen.

    Rond vier uur ging `t zoo hard bij Tilburg,dat men verwachte dat hij elk oogenblik Tilburg zou binnen rukken. `s Avonds was alles rustig, dus Tilburg was gevallen.

    8 Okt.

    Zondagmorgen Onder de Eerste Mis. Weer zijn de Duitschers in actie om te rooven en te stelen. Daar kwam een wagen `t erf op met twee moffen. De notitieboek in de hand, "Hoeveel koeien, kalveren, varkens en kippen hebben jullie?”. Den inventaris werd opgegeven. Nou dan krijgen wij van jullie 2 pond boter en `n kip. Boter hadden we niet, nou met `n halve kaas en `n kip namen ze ook genoegen. En verder gingen ze weer met d`n buit, want ze hadden alle boeren hier met d`r bezoek vereerd.

    Rond 12 uur komen er boerenwagens, karren, enz. over met alle mogelijke dingen er op. Tuinbanken,doode varkens, schapen, bedden, matrassen,waschmanden met vuil goed, alles alles nemen ze mee. En achteraan de wagen gestolen koeien en paarden. `t Is me `n bende. Weer moeten de koeien en varkens onderduiken. Heel den dag trekt dat zoo door, een dag vol onrust en onmoed, want de Tommie is terug geslagen tot Baarle Nassau. Hoe lang moet dat zoo nog duren?

    10 Okt. Maandag verloopt nogal rustig. De jagers zijn weer actief. Beschieten ook wel groentewagentjes van de Tilburgers die in heele collonnes achter elkaar trekken. Verders verloopt de week rustig. De Tommie zitten nog op dezelfde plaats. Ook achter Den Bosch houden ze zich op. Iedereën is van meening dat hij nog op materiaal wacht, en als hij zal beginnen dat hij dan niet meer terug te slaan zal zijn. Maar waar hij zit, of geweest is maakt hij veel stukken. Hoe zal `t hier zijn, want de mof is taai .Iedereen is benieuwd naar den Zondag hier op de Vaart, want elke Zondag is `t wat anders maar niet veel goeds.
    15 Okt.

    Zondagmorgen rond zeven uur wordt er geschoten op Klein Dongen. Weer worden alle jongens opgepikt om te gaan werken in den Duiventoren. Alles is afgezet. Overal staan wachten en posten. En als er jongens die willen gaan vluchten, worden ze achterna geschoten als hazen. `t Is me wel een leven zoo. Alle jongens die naar de kerk waren, waren zoo weer terug, en doken weer onder. Heel wat hadden ze er opgepikt, maar toch lieten ze ze tegen den avond weer gaan. De mof kan niets beter dan de menschen pesten.

    Rond de middag kwam er een wagen met moffen de Ruiterbaan uitrijden. We dachten allen nou zullen ze `t hier eens af gaan zetten. Onze jongens vlug als katten naar boven in den veldschuur, maar gelukkig viel `t mee. Ook onze vier Duitschers hadden zich goed verstopt. Want wat zouden de gevolgen geweest zijn indien ze die gevonden hadden?

    16 Okt. Maandag geweldige beschietingen door de jagers. Heel den dag is `t uitkijken of er niks op de weg staat, want dan kan men gerust de kelder in, want `t zijn valken zoo vallen ze op hun prooi. Men is gewoonweg blij als `t des morgens regent of mistig is. Fijn zeggen de kinderen dat `t zoo`n slecht weer is, dan vliegen de jagers tenminste niet. Want de schrik zit er bij de kinders in, net als `t 3 jarige Bertje Kouwenberg zegt Nonde ju ik zij toch zoo bang van die dingen. En nog is de Tommie niet op komst.
    Verders verloopt de week rustig tot
    20 Okt. Vrijdag. Helder weer en heel dag duiken en vliegen de jagers. `s Middags schieten ze `t huis van Van Noort in Dongen in brand, waar een klein Duitsch wagentje voor stond. Maar er aan ging hij hoor! En `t huis er bij. Tegen vier uur duiken ze verschrikkelijk boven de Kaatsheuvel en Loon op Zand. Een schoolkameraad van onze Jos, Jan de Kort en nog twee andere menschen worden er `t slachtoffer van, ook in Loon vallen er doode. En de Tommie trekt op, bij Den Bosch en richting Breda-Tilburg. Zou `t nou doorgaan. `t Is te hopen,`t moet toch eens.
    21 Okt. Zaterdag `savonds komt de mof om een varken, of een kalf.Liefst hadden ze een varken, maar indien ze niet konden slagen kwamen ze wel om `t kalf.
    22 Okt. Zondag `s morgens al vroeg stond de wagen op `t erf om `t kalf. Een papiertje was al wat we kregen. En zoo gaat het maar door. Ze maken de boeren gelijk boer af. Maar wat kan hun dat schelen. Och ja ze moeten ook al, ze zijn allemaal niet even slecht.
    23 Okt.

    Maandag overal krijgen ze inkwartiering van terugtrekkende troepen, want `t groote offensief is begonnen, en `t gaat hard nou. Links en rechts van ons hebben ze soldaten en wij zitten er alleen tusschen in. Hoe kan `t bestaan, want we zijn er anders altijd mee van de eerste bij en nou loopen we er tusschen door. `t Is beslist iets van O.L.Heer die onze vier mannen wil beschermen. Toch zitten ze dag en nacht boven op de veldschuur omdat `t geregeld vol met Duitschers loopt over straat en ook al eens over `t erf. Als ze ze toch maar niet vinden. Nou kunnen ze ook `s avonds niet meer komen, `t zal hun wel afvallen. Want d`r eenig verzet was `s avonds binnen eten, en dan nog wat dammen of mondharmonica spelen,wat ze alle vier goed konden.
    Och, `t zijn echte stakkers,en toch verlangen ze ook hard naar den Tommie.

    IN DE KANTLIJN VAN 23 OKTOBER:
    `s avonds rond zes uur geweldige munitie ontploffingen op `t eind van Dongen. `t Was wel of de hel was losgebroken. 7 boerderijen branden af en vier jonge mannen lieten er `t leven bij.

    24 Okt. De Tommie`s bereiken Den Bosch. Hevige straatgevechten in de stad. Met der vlammenwerpers moeten ze de Duitschers uit de straten jagen,Op `t marktplein wordt een tankslag geleverd.
    Hoe zou `t met onze Willem zijn in Rosmalen?
    25 Okt. Woensdag. De Tommie trekt op naar Tilburg, tenminste aan `t geschut te hooren. Het kanongebulder is heel den dag niet van de lucht.`s Middags steken we de laatste aardappels uit, terwijl de jagers over onze hoofden scheerden. Plotseling doken ze en daar ratelde de machinegeweren. Wij plat op de grond met ons neus in `t zand. En maar steeds doken ze, en raasde ze over ons heen. Met een zucht van verlichting sprongen we omhoog, toen we ze in de verte zagen verdwijnen. Ze hadden toen bij Tante Pieta vlak bij de kerk op de groentewagentjes geschoten, en bij Piet v. d. Dussen op Duitsche wagens. Tante Pieta had er goed afgebracht, want daar waren nog vier kogels binnengeschoten,en nog wel in de kleerkast, die Tante Pieta voor schuilplaats gedacht had. Waar zit men veilig voor die dingen,en voor `t geen ons te wachten staat?
    26 Okt. Donderdag. De Tilburgers trekken als razende met hun groentewagentjes, kinderwagens, enz., want men verwacht elke dag de Tommie in Tilburg. `s avond rond een uur of zes vier heeren van `t Kantoor waar onze Kees ook is, komen om nachtverblijf vragen. Ze hebben een vracht van 1100 K.G. aardappelen bij zich op een versleten douwwagen. Ja slapen ging moeilijk want we hadden er al vier. Maar ja ze konden nergens anders geraken want ze hadden overal Duitschers, en men moest om zeven uur binnen zijn.Dus er werd weer maar een mouw aangepast (`sMorgens)Ze hadden goed geslapen in de schuur op `t stroo.
    27 Okt. Vrijdag `s Morgens vroeg vertrokken ze met hun wagen, waar ze al spoedig de wacht aangezegd werd om op te schieten daar ze anders Tilburg niet meer in zouden mogen, want de Tommie lag er voor. Tilburgse politie kwam waarschuwen om `t vee binnen te halen, want dat ze hier langs terug zullen trekken. Iedereen is vol spanning. `s Nachts ging de telefoon wat in weken al niet gebeurd was. Pa`t bed uit. Ja met Kees van Beek-Dongen.
    Ze Zijn in Tilburg. O Ja en wat is nader bevel? Afwachten.
    Gut dat was sport.Nou wisten we `t zeker en uit goeie bron. Een kwartier later belde ze weer. Nou zal ik m`n rol eens goed spelen zei onze Pa.
    Afdeeling die en die. Ja wel. Dongen. Jawel. Niet slapen gaan ik kom.
    Ja nou kregen we `t. We waren er niks gerust op. Er was nog kwartier over heen gegaan of daar ging `t alweer. Maar nou is `t welletjes hoor zei onze Pa Laat hem maar bellen,ik blijf in bed. Op `t zelfde oogenblik stopte er `n moter, waar op er rechtoe op de deur gebonsd werd Pa er weer uit,en de deur open.Al aanstonds stond den Duitschers aan de telefoon, daarna tegen onze Pa we komen de telefoon halen! Even daarna nee laat maar hangen over een paar dagen zijn we hier toch weg.Ze knipte een paar draadjes door en ze vertrokken weer. Een half uur later vertrokken ook de ingekwartierde Duitschers den Tommie zat hun op d`r hielen.
    28 Okt.

    De Tommie zit in Loon op Zand verschrikkelijke beschietingen en kanongebulder is niet van de lucht. Ook beschieten ze de Duiventoren. De granaten fluiten over onze hoofden. Echt oorlog wordt `t nou. Op Klein Dongen en bij ons in de Hei staan kanonnen opgesteld die heel den dag staan te blaffen. We zitten er tusschen in. Pa zegt al vlug met je werk hoor, want om half drie heb je de Tommie op de thee. Klaar waren we op die tijd maar de Tommie was er nog niet. Die had druk werk in Loon in de bosschen om er de mof uit te krijgen die er leelijk in verscholen zat, en veel tegenstand bood. Loon heeft dan ook verschrikkelijk veel geleden, want er zijn maar vier huizen die nog ongeschonden zijn. `s Avonds komt de buurvrouw Mols over met d`r huishouden,want `t zou wel noodig worden om in de schuilkelder te gaan. En die hebben we `n goeie. We zouden dan ook maar niet naar bed gaan .De ruiten stonden aan een stuk door te rammelen. `t Was gewoonweg gek.

    Rond een uur of tien was onze Piet buiten geweest en kwam binnen met de boodschap, kruipt nou maar in de kelder, want daar komt een zwaai ding aan rijden,dat schiet. Zouden `t tanks zijn, de Tommie of de mof nog. Wij de kelder in. Daar stopte `t ding en de moffen want die waren `t kwamen `t erf op, en nog wel om een vet varken voor de kameraden. En onze vetgemeste Kees verhuisde op de moffenwagen die al vol lag met krulstaarten. Wij zaten vol spanning in de kelder. Plots ging de deur open en riep er een stem Waar zitten oe allen, d`r hans uit da kot. Moeder, buurvrouw en de kinderen waren erg geschrokken, maar wij hadden al spoedig onze Harry z`n stem herkend. Van slapen was die nacht niet veel gekomen.Wat zou nou de zondag brengen?

    29 Okt.

    Zondagmorgen. Van alle kanten geschud en gedaver. `t Is nog steeds `t zelfde leven van gisteren, zou de Tommie nou vandaag nog niet doorkomen? Vader en Moeder zouden maar niet naar de kerk gaan, want de bui kon elk oogenblik overkomen zoo dacht onze Pa. Harry die op weg was naar de kerk was ook al spoedig terug met de boodschap, dat M`n Heer Pastoor gezegd had dat `t veels te gevaarlijk was, en dat men maar zooveel mogelijk binnenshuis moest blijven. Want de granaten vlogen door de lucht dat `t een lust was. In Loon en Kaatsheuvel begon het op verschillende plaatsen te roken en te branden. Omstreeks een uur of tien begonnen de duitschers weer met gang terug te trekken, `t waren de gevechtstroepen,dus dat was `n bewijs dat de Tommie in aantocht was. Ook `t geschut bij ons in de Hei vertrok in de grootste wanorde,en alles in tempo ,tempo zoo ver tenminste als `t de arme paarden halen konden. Ook kwamen er al moffen achter door de stee getrokken, en terwijl ratelde de mitrailleurs en bulderde de kanonnen dat `t verschrikkelijk was, en `t huis stond te schudden en daveren.

    Onze Pa die een tijd buiten was geweest kwam binnen met de boodschap:Nou wordt `t tijd hoor,om in den kelder te gaan, want als een hagelbui komt `t naderbij, men hoort de granaten steeds dichterbij inslaan. Nou toen was `t haast je rep je. Verband doos, koffers een doos met etenswaar, wat allemaal al een paar dagen klaar stond werd in allerijl naar de schuilkelder gedragen. Buurvrouw Mols met d`r hebben en houwen kwam ook al aangeloopen en wij kropen den donkere schuilkelder en nou maar afwachten wat er zou gaan gebeuren. Harry, Piet en Jan waren in den huiskelder gebleven, want men wist nooit wat er op zou doen bij brand b.v. Dan moesten de koeien toch gered worden. Onze vier Duitschers lagen ook al vol spanning in de veldschuur, en toch blij dat de Tommie zoo dicht bij was. Onze schuilkelder was reusachtig,en men hoorde het oorlogsgeweld wel maar toch nog niet voor de helft van binnenshuis.

    Om twaalf uur kwam onze Harry aangeloopen, er staat een Duitsche gevechtswagen op `t erf,en ze hebben onze Jans fiets ook nog gejat .Nou dat zag er niet mooi uit met die wagen. Stel je voor dat ze begonnen te schieten, en dan die Tommie zoo dicht bij, dan was `t haast zeker dat `t boeltje in elkaar ging, of anders dat ze `t zouden aansteken net zoo als ze op zoo veel plaatsen al gedaan hadden. Maar gelukkig vertrok hij naar verloop van een angstig half uur zonder gevuurd te hebben. De mitrailleurs ratelde steeds al dichter en dichter bij, en uur na uur verstreek en nog was de Tommie niet op de Vaart. Rond een uur of drie kwam ook de familie Kouwenberg bij ons in den schuilkelder. Ze hadden heel den tijd thuis in den kelder gezeten ,maar ze durfde het niet meer af te zien. Want bij de kerk stond een groot tank te branden,en over de weg van de Kaatsheuvel kwamen groote gevaartes aan rollen. Wat zouden `t zijn, de Tommie of de Mof. Niemand wist `t.

    Toen om half vier keek er iemand uit de schuilkelder. O kom nou toch eens kijken, vier groote tanks rijden bij ons door `t land. Wat zijn `t, Wat zijn `t. Jaaa? O `t zijn de Tommie`s want ze hebben de cirkels op. Hoera We zijn vrij, We zijn vrij. Wij de schuilkelder uit,e n daar stonden we voor twee Tommies die ons hartelijk de hand reikte. O die gezichten van eerste Tommies waar we zoo lang naar verlangd hadden, nee die vergeten we nooit. En toen die eerste tanks die over de weg daverde, onvergetelijk zoo iets.We waren gewoonweg allemaal dol van blijschap en zwaaide met onze zakdoeken naar onze bevrijders, die trouwens nog niet zoo erg lachten, want ze reden `t gevaar nog tegemoet, want ze waren voorop. Maar Goddank wij waren vrij.Maar toch `t gevaar was nog niet geweken. Want nog steeds floten de granaten, dus maar weer de schuilkelder in. Terwijl kwam onze Piet om de verbanddoos en met `t slechte nieuws dat 3 zusters bij ons in `t kloosterke door `n granaat waren gedood en de vierde zwaar gewond. Dat veranderde ineens de stemming, en wij die al zoo opgewekt waren, werden plotseling weer stil. Even later kwamen er berichten dat er boerderijen in brand stonden en dat er nog meer slachtoffers waren gevallen o.a. To de Mouw Jannis van Gorkum en Loes van Dal.
    Dat was de bevrijding.Hoe heel anders dan wij gedacht hadden.

    Tegen den avond waren wij nog even den schuilkelder uit geweest. Heel ons huis zat al vol Tommies ,en een stuk of zes tanks stonden op `t erf. Spoedig kregen we cigaretten en koekjes en ook echte thee van de Tommies. Dat was spul hoor. Terwijl waren onze vier Duitschers ook gehaald,die met hun handen omhoog van hun schuilplaats kwamen gegleden, waar ze een heel angstige middag hadden meegemaakt, omdat `t overal begon te branden en indien dat bij ons ook `t geval geweest was, ze levend hadden moeten verbranden. Maar gelukkig dat alles was voorbij. Al hun zakken werden nagezocht. Zelfs hun vulpenhouders moesten ze nog afgeven. Dat was gevaarlijk voor de mof. Ik vond `t wel hard hoor. Daarna kwam er een wagen voor,en zijn ze vertrokken. Waar zouden ze zitten,en zouden ze `t goed hebben. `t Is wel te hopen want ze waren zelf ook goed, en ze hadden in heel den krieg nog geen schot gelost.

    Heel langzaam verstreek den nacht in onze schuilkelder. Van slapen kwam niet veel,toch lagen we veilig,want twee Tommies hielden de wacht voor den ingang. Rond een uur of vier,`t was er zoo warm in,zouden we even buiten een luchtje scheppen. Plotseling kwam er een granaat aangefloten,en ontplofte dicht bij ons in de buurt. Dat was me `n slag zeg, dat we weer gauw onder de grond zaten. Hij was bij Jan Laurijsen op de wei terecht gekomen en doode nog 4 Tommies en 7 andere gewond. En zoo werd `t stillaan morgen.

    30 Okt.

    Maandagmorgen. Heel `t huis ligt vol slapende Tommies,die hun veldbedjes overal te neer gegooid hebben, onder de kachel, onder tafel, langs de kast, overal, overal lagen bedden, men kon gewoonweg niet gaan of staan. Tegen een uur of zeven toen ze thee op bed gehad (en dat waren kroezen, waar precies een halve liter inging), kwam er leven in de brouwerij, en maakte zij zich gereed om Oosterhout te gaan bevrijden. Zij rolden d`r veldbedden op en kleeden zich warm aan, sjonges wat hebben die kleeren en spullen,heel wat anders dan de mof.

    En dan die keukenwagens, of keukenwagens zijn er eigenlijk niet, want iedere tank heeft zijn eigen uitzet bij zich en ze komen niets te kort hoor. Sigaretten, allerlei smook, snoep, lekkere kliekjes in blikjes, fijn wit brood kom maar af. Om van te water tanden.

    En materiaal dat ze hebben, zelfs een brug stond bij ons op `t erf, die over de Donge bij “de Schuur”gelegd werd. Want alle bruggen zelfs de kleinste hadden ze nog opgeblazen.Domme moffen om te denken dat ze hem daarmee tegen kunnen houden. Ze zullen nog wel harder gaan loopen als ze al hun materiaal zien,want dat is raak hoor.

    Tegen de middag komen er weer andere tanks `t erf oprijden met geschut. Ze zouden van hier uit Waspik en Raamsdonk gaan beschieten 8 stuks geschut werd er opgesteld en er werd gewaarschuwd om de raam open zetten. Ze hebben gelukkig maar èèn salvo gelost. Nou dat was verschrikkelijk hoor. `t Was net Of de hel was losgebroken zoo ging `t er, ons Moeder zei maar, nee dat houd `t huis niet, dat kan niet. Maar `t is er blijven staan, en goed hoor want nog geen ruit is er kapot bij ons. `t Is anders nog al vaak geweest op de Vaart. 8 boerderijen o.a. van Jos de Bie, Jan de Kok, Piet van Leijsen, Janus van Dongen, Christ Laurijsen, Rang Klaassen, Janus in `t Groen en van Kinderen Groenendaal branden totaal af. Nog verschillende andere werden door granaten getroffen, `t was een echt oorlogstoneel geworden.
    Dongen had het er bijzonder goed afgebracht daar is in het geheel niets gebeurd.

    Onze Kees uit Tilburg was `s middags al thuis, ook al belangstellend hoe de zaak verlopen was, die had het er gelukkig ook goed afgebracht. Nou nog twee zei ons Moeder! Onze Willem hoe zou `t daar zijn, en dan nog ons Anna die nog door de cordons moet. `t Is te hopen dat `t allebei mee valt. De Tommies hadden ondertusschen de vuurtjes opgestookt en kookte ieder z`n eigen potje,en dat kunnen ze hoor. En alles hebben ze in blik,tot zelfs de aardappels toe.

    Overal zat `t weer vol, we hadden er lang naar verlangd,en toen zaten we er dik in hoor. Op `t slaapkamerke sliepen twee officieren,dat slaapkamerke heeft nou alles al opgehuisd, kinderen, loges, evacuees, Duitschers, Engelsche, Amerikanen, Ondergrondsche, onderduikers enz. enz. Als dat vertrekje eens kon vertellen, wat daar al af gesmoesd is. En dat liep allemaal maar op en neer, `t kamerke op en af met d`r vuile slijkvoeten, want `t was juist zoo`n slecht weer en ze ontzien niets hoor, ze zijn niet zoo pront als de Duitschers hoor, en gappen kunnen ze ook, ze zijn nog niet zoo veel beter, maar ja `t zijn onze bevrijders. Want den officier zei al ruimt de boel maar op, want er zijn er bij mee lange vingers. Wij dus de koffer met kleeren maar rap uit `t kippenhok gehaald, want daar zaten ook al Tommies in.
    Toen `t avond was speelde ze kaart,speelden mondorgel en zongen dat `t een lust was,en terwijl trokken Vader, Moeder, Jo en ik en Vrouw Mols met d`r kinderen de schuilkelder in, want nog steeds floten de granaten, maar met al die druktes binnen kon men het haast niet horen. Nou wij hadden een reusachtige nacht gehad, we hadden de wijzers rond geslapen van zeven tot zeven.

    31 Okt.

    Dinsdagmorgen. Weer `t zelfde getrubbel met de Tommies die heel `t huis op stelten zetten. Van werken komt niet veel,want overal loopt men Tommies tegen `t lijf. Tegen de middag kregen ze orders om te vertrekken. Wij al blij, want nu zouden we eens vlug de boel op gaan ruimen want `t was dags voor Allerheiligen, en `t was me een zaakje overal. We zouden eerst maar gauw de koffer uitruimen, maar daar kwamen we voor vreemde verrassingen. Alle goei handschoenen van de jongens waren verdwenen, bruine slipovers, sjaals, èèn kilo bus van Houten cacao, altijd bewaard voor de vrede, een bus met suiker en nog al meer. Wie `t gedaan had, hoefde wij niet aan te twijfelen, want de bewijzen, `n handschoen van den Tommie/lag er in. Nee zoo iets hadden wij nooit gedacht van hen. Men zou ze desnoods je portemonnai gegeven hebben. Maar dat is trouwens ook al niet noodig, want die nemen ze toch wel. Want ons Moeders spaarpotje was ook verdwenen, met nog wel over de f.600, Nee de bevrijding was heelemaal anders als wij gedacht hadden. Allen waren we kwaad op de Tommies en foeterde, moeten zulke nog iets meejatten ze hebben toch zelf van alles genoeg,en weten toch goed genoeg hoe erg of `t hier in Nederland met alles gesteld is. Nou we zijn blij hoor dat ze weg zijn,en `t is te hopen dat wij ze niet meer krijgen. En daar hadden we nou zoo lang naar verlangd.

    Rond 1 uur weer Tommies op `t erf, en liefst nog wel een honderd, en weer voor inkwartieringen nou moesten ze zelfs nog wel boven slapen ook. Stil lag ons werk al weer. Weer kookte ze d`r potjes, en wij snoepte chocola en rookte cigaretten, en `s avonds aten we Engelsche kost.

    Definitielijst

    inkwartiering
    Het onderbrengen van soldaten bij particulieren.
    offensief
    Aanval in kleinere of grote schaal.
    onderduiken
    Het verstoppen voor de vijand.

    Afbeeldingen

    Viering van de bevrijding van Dongen-Vaart op 29 oktober.
    Idem als bovenstaande.

    November

    1 Nov.

    Allerheiligen. Allen moesten we die dag naar de H. Mis natuurlijk. O wat was `t een oorlogs toneel overal. Heel de weg kapot gereden, telefoondraaden slingerde overal, en palen lagen omver, en terwijl trokken de Tommies met gang. Onze Harry was naar Rosmalen, want we waren allemaal benieuwd om te weten hoe `t met onze Willem zou zijn.

    Tegen elf uur vertrekken de Tommies weer en laaten niets achter dan een vuile boel, een paar vuile onderbroeken en nog wat rommel. Nou Jo en ik gauw binnen wat aan `t opruimen, en daarna hebben we nog wat AllerHeiligen gevierd, tot onze Harry met de boodschap thuis kwam uit Rosmalen, dat onze Willem heelemaal afgebrand was, vier weken in de schuilkelder gezeten hadden en nou bij andere menschen over de vloer waren. Dat was minder goed nieuws.

    2 Nov. Allerzielen. Om tien uur begrafenis plechtigheden van de gevallen slachtoffers, waar natuurlijk heel veel belangstelling voor was, en ook veel droefheid. De drie zusters en To de Mouw waren daags te voren al bij gezet, de zusters zoo, dat ze weer opgegraven konden worden om dan in Tilburg op `t kerkhof v. `t Moederhuis begraven te worden. De Tommies trekken met hun tanks en wagens over de Vaart dat `t een lust is en Raamsdonk bevrijdt.
    3 Nov. Enkele dagen zoo geen nieuws alleen druk troepen vervoer op en neer.
    6 Nov. Onze Willem is thuis uit Rosmalen ,en is er niet dikker op geworden, maar geen wonder ook. `t Plan wordt gemaakt om zoo spoedig mogelijk met heel z`n hebben en houwen over te komen, zoo gauw dat de omstandigheden `t toe laten, want op `t oogenblik kan men nergens naar toe want op alle hoeken en straten staan van de ondergrondsche die sterk controleren. Dat is meest voor de Duitschers die overal nog zitten, want vandaag zijn er bij Kees van Boxtel nog gevonden in `t kippenhok, waar ze korte metten meegemaakt hebben, omdat ze s.s. waren,en zoo verloopt de week en zit den Tommie nog voor de Maas.
    12 Nov. Zondagmorgen. In `s Gravenmoer zijn zelfs nog granaten gevallen, en in Waspik en Raamsdonk krijgen ze ze nou geregeld van den mof over de Maas. `t is me wel een huishouwen. Heel Waspik en Raamsdonk zijn leeggeloopen en zitten op `t oog en blik meest in Dongen. Tegen den avond krijgen wij ook `t huis vol met vluchtelingen meest uit `s Gravenmoer die de nacht zoo niet durven, overal komt `t vol te zitten. In de nieuwe schuur en stal worden de strooibedden gespreid en binnen krioelde ook alles door elkaar zoo wat een vijftig man groot en klein. Men weet gewoon weg niet waar men moet gaan of staan, maar `t is altijd nog beter te ontvangen dan te gaan.
    13 Nov. Allen hadden goed geslapen en de helft vertrok weer naar `s Gravenmoer met de boodschap, als `t vanavond nauwt, komen we wel weer terug. De andere helft bleven maar bij ons zoodoende hadden we een flink huishouden, en viel er heel wat klaar maken voor den bik. 3 dagen kregen we onze slapers en op laatst van de week hadden we nog twee huishoudens over uit Raamsdonk M.L. en Mej. Timmermans heel gezellige lui en Boezer en vrouw en drie kinderen een jongen van 8 en een tweeling van 5 een meisje en jongen. Dus toen was `t om te over zien, en verwachte wij elke dag onze Willem met z`n boeltje. En de Tommie schiet al weer geen steek op en zit nog steeds voor de Maas en voor den Moerdijk. Onze Anna heeft het er buiten gewoon goed afgebracht nog geen pan van `t dak, ja je moet maar boffen. `t Heeft er anders die kanten uit verschrikkelijk gespannen en hebben de plaatsen voor den Moerdijk allen heel veel geleden.
    17 Nov. Nelly de vrouw van onze Willem met drie kinderen Ria, Pietje en Corry arriveren op Morgen-Rust met `n taxi van de ondergrondsche, waar ze natuurlijk van harte welkom zijn. Alles wordt bij elkaar gezocht om bedden klaar te maken, en we brachten het toch zoo ver dat ze allemaal weer behoorlijk konden slapen. We hadden elf bedden en bovendien nog een wieg in gebruik en waren van toen af aan weer met twee en twintig man dus dat ging wel. Onze Willem was nog in Rosmalen gebleven om de zaak wat te regelen, tot onze Harry zou komen met de wagen om hun beetje wat ze nog hadden op te halen.
    19 Nov. Zondag. De verjaardag van ons Pa.
    Allemaal kwamen ze thuis, ons Anna met d`r Lineke en een meisje uit Lage Zwaluwe, onze Kees met vrouw en kind. Toen hadden we heel de mik-mak bij elkaar (behalve ons Marie) en telden we des smiddags juist 30 man aan tafel,`t was haast net zoo`n bruiloft. Wel gezellig zoo allemaal weer bij elkaar, en dat naar zoo`n spannende tijd. De Tommie schiet anders geen flikker op, de mensen boven de Maas zijn te beklagen met de moffen. Nieuws gebeurt er de laatste tijd zoo niet, af en toe hoort men geschut dat op Oosteind,en dan weer eens op Raamsdonk staat opgesteld, maar over de Maas gaan ze niet,èèn van de twee, ze kunnen niet of ze durven niet.

    December

    3 Dec. Zaterdag. Geweldige ontploffing in Dongen. Twee jonge jongens die de wacht hadden bij `n munitie opslagplaats verliezen er hun leven bij. Piet Houben en Jan de Jong wakkere leden v.d. ondergrondsche vielen als slachtoffers.
    5 Dec. Plechtige begrafenis van de gevallen jongens, alle ondergrondsche betuigen hun de laatste eer. Geweldige belangstelling.
    9 Dec. Zaterdag. Groote drukte in Dongen onder de Tommies. Volop muziek want den grootste generaal van heel `t Engelsche leger komt op inspectie.
    `s Avonds loopt een Dongensche jongen Cees Jansen op een mijn en verliest een voet, treurig zoo`n jonge jongen en voor heel z`n leven weer ongelukkig en wie weet hoeveel slachtoffers er nog zullen vallen.
    11 Dec. Maandag. De drie zusters,Margaretha, Wilfrieda en Majella worden opgegraven om in Tilburg herbegraven te worden.
    Ze worden gehaald op een gewone platte wagen, en met èèn enkel bloempotje er op. Er was geld opgehaald voor 5 kransen, maar bij geen enkele bloemist waren bloemen te krijgen, omdat ze geen stook hadden voor de serre`s. Jammer want ze hadden de bloemen wel verdiend.
    Dat zij rusten in vrede. Amen.
    12 Dec. Dinsdagavond rond vier uur. Vanuit Waspik beschieten ze Gorkum. 2400 granaten in 10 minuten tijd. `t Is me `n leven of de wereld aan `t vergaan is, maar toch gaan ze nog niet over de Maas.
    13 dec. Woensdag. Duisterlichten wordt een man en een vrouw aangereden door een Engelsche tank, en worden bij ons binnen gedragen. De vrouw is er nogal erg aan toe, ze heeft verschillende wonden aan d`r hoofd en bloedt verschrikkelijk, en kermt aan een stuk door, ver, joei, ik heb toch zoo`n pijn, ik houd `t niet meer uit, mama moeder toch!! Akelig zoo iets. Politie,M`nheer Pastoor en den dokter waren spoedig ter plaatse. Toch bedienen was volgens den dokter toch niet noodig, al hoe wel hij `n hersenschudding en een gebroken arm constateerden. Na verloop van een half uur kwam er een auto voor en werd man en vrouw naar `t ziekenhuis in Tilburg vervoerd. De man had z`n arm verstuikt,dus dat viel nogal mee.
    16 Dec.

    Zaterdagmorgen om vijf uur. Plotseling schoten we allemaal wakker door een raar snorrend geluid. `t Leek wel een vliegtuig waar van den moter defect was, maar dan heel angstig om te horen. We dachten rechtoe aan een vliegende bom, omdat daar de laatste tijd zoo druk over gesproken werd, en dan hier en dan daar over, en soms ook wel naar beneden kwamen. Nou `t was griezelig om te horen hoor. Een half uur later was er weer èèn, en daarna weer èèn, en zoo ging `t heel de tijd hoor. Na den middag kwamen ze alle tien minuten wel over, en wij maar steeds kijken of we dat ding niet in de gaten konden krijgen, maar `t gelukte niet hoor. Ja en daar kwam er weer èèn hard aangeronkt en kregen we hem in `t oog.

    Als een pijl uit de boog schoot `t door de lucht, `t Was net zoo`n jager, maar dan wat spitser en korte vleugeltjes, een griezelig ding zoo`n V 1. Ook werd er uit alle macht op geschoten, maar hij vervolgde rustig zijn weg door `t luchtruim, om ergens dood en verderf te gaan brengen. Den volgende gaf `t er niet zoo goed af, die schoten ze midden in z`n stalen buik, en hij plofte met `n geweldige slag op een groen akker tusschen Klein Dongen en `s Gravenmoer, waar hij een gat maakte van 12 M. middelijn en vijf M. diep. Heel wat ruiten in den omtrek sloegen er uit, toch gelukkig geen persoonlijke ongelukken.

    We waren al zoo blij dat we bevrijd waren maar waar zit men nou in hemelsnaam toch veilig voor die vuile dingen, want ze zijn nog erger dan een bommenwerper.
    Maar we zullen maar denken wat God bewaard is wel bewaard.

    17 Dec. Zondag verloopt rustig,wel vliegen de V 1, met hun akelig geluid door `t luchtruim.
    18 Dec. Maandag. Honderden tanks trekken over de Vaart op en neer, en rijden heel den klinkerweg kapot. Ook de jagers zijn zeer actief en duiken alsof de moffen nog hier zitten. Maar nou is `t gelukkig maar spelen en oefenen want `t vliegveld Gilze Rijen is weer in gebruik. Toch de vliegende bommen zijn leelijker,en snorren ook heel den dag, er vallen er in Dongen – Loon op Zand en Kaatsheuvel, toch gelukkig zonder persoonlijke ongelukken.
    20 Dec.

    Woensdag. Minder goed nieuws. De moffen zijn België weer ingevallen met een berg tanks en vliegtuigen. De menschen zijn allen weer onder de moed, en sommige verwachten ze zelfs nog hier in Brabant. `t Is toch niet te hopen hoor,want als dat waar zou zijn, dan kunnen we wel `t beste terug trekken met den Tommie.

    Een V 1 valt op den Kaatsheuvel op een huis en doodt twee menschen. Heel den dag trekken die dingen maar door, en zijn verschrikkelijk angstig als hun moter stil valt omdat ze dan elk oogenblik naar beneden kunnen komen, sommige drijven nog wel enkele kilometers door, om daarna met een geweldige slag uit elkaar te springen. En zoo met al die misere`s gaan we Kerstmis op aan,dat waarschijnlijk wel dit jaar nog de lang verwachte vrede niet zal brengen. Och was `t eens waar!!

    23 Dec.

    Zaterdag. Nog steeds trekken de moffen op in België, hoe lang nog, en hoe ver zullen ze nog komen?

    `s Middags om drie uur valt den moter van `n V1 recht boven ons huis stil, terwijl er een groote vlam uitslaat. `t Was me een consternatie, in een wip lagen we met ons allen op onze knieën in `t water, want we juist achter in de keuken aan `t schuren, en dachten hem elk oogenblik op ons huis te krijgen. Maar na enkele angstige minuten waagde we `t om eens te kijken waar hij bleef, en Goddank hij dreef gelukkig nog door. Dat was me `n opluchting, maar toch bibberde den bezem nog in m`n handen toen hij weer over de tegels schuurde.

    24 Dec. Zondag. Drukker dan ooit vliegen de bommen, en dat is nou dags voor Kerstmis, `t Vrede feest. Iedereen is benieuwd hoe de mof z`n eigen zal houden in den Kerstnacht, of hij dan ook nog door zal gaan met z`n onmenschelijke uitvinding. Des avonds vallen er verschillende V1 in den omtrek, en vliegen er zeker wel drie in de tien minuten. En dan is `t maar steeds luisteren of den motor niet stil valt, en dan is `t Goddank weer voorbij, en zoo gaan we de H.Kerstnacht in. De Nachtmis is pas om zes uur, en bij de Zusters is het heelemaal geen nachtmis, vanwege `t licht, en omdat ze geen zangeressen hebben, want die vieren hun Kerstfeest in den hemel.
    25 Dec.

    Kerstnacht. Geen enkele nacht is er zoo geschoten dan juist nu. Aan èèn stuk door hebben de kanonnen gebulderd, op een kwartier afstands, en maakte zoo`n leven en geweld, dat er geen man bij ons geslapen had. Nog verschillende ruiten op de Vaart werden er de dupe van. Wat een verschil met andere Kerstnachten die anders zoo intens stil, en iets vredigs over zich hebben.

    Kerstdag. Allen op Jos en Piet na zijn we naar de Nachtmis geweest, waar wij, en ieder wel bijzonder voor de vrede gebeden hebben, want juist na zoo`n nacht en dan zoo in zoo`n Plechtige Mis voelt men pas aan wat wreed zoo`n oorlog is, en wat hij `n ellende over de menschen brengt. Ze hadden heel prachtig gezongen, `n schoone driestemmige Mis en daarna nog verschillende kerstliedjes.

    Na de H. Mis allen zoo vlug mogelijk naar huis, vanwege de kou want de wind was omhoog gegaan en `t vroor dat `t kraakte. Nou maar thuis was `t gezellig hoor, met `t Stalleke, de mooi versierde kerst tafel, en al de brandende kaarsjes, en dan de koffie van echte koffieboonen na vier lange jaren. Want als Kerst tractatie waren er koffieboonen op de bon verkrijgbaar. Nou `t was een echt goei bakske hoor. We hadden heel gezellig in den huiselijke kring Kerstmis gevierd, en zonder de V1 ook in den Kerstnacht zijn er geen geweest. Och de moffen zijn nog niet zoo slecht maar ze moeten ook.

    26 Dec.

    2de Kerstdag. DeV1 zijn weer in actie, en `t ijs op de plas achter `t huis houdt. Met `n man of vijftien waren wij aan `t schaatsen, toen er rond een uur of vier plotseling geschoten werden er vliegtuigen over ons heen ronkte. Wij allen plat op onze buik op `t ijs, terwijl de kogels op een tien M.afstand van ons neersloegen. Was me dat een schrik. Een Duitsche bommenwerper was zoo vrij geweest om eens boven `t vliegveld een kijkje te gaan nemen, en werd toen eventjes door drie jagers achterna gezeten. Toch moesten ze hem laten gaan hoor,maar onze ijspret was in eens gedaan.

    En zoo waren we onze drie Zondagen door gekomen, en nog steeds schieten de Tommies over de Maas op de moffen die aan den overkant zitten, en wordt er ook weer in België hard gevochten, arme menschen die `t daar weer mee moeten maken.

    28 Dec. Donderdag. Op de Vaart wordt op verschillende plaatsen zwaar geschut op gesteld, dat al spoedig in werking wordt gezet. Nou dat is me `n leven hoor, als ze daar zoo`n salvo afvuren. Nee zoo hard hebben ze met de bevrijding nog niet geschoten, en hoe lang moet dat zoo nog duren. Ruiten worden er met kozijn en al uit geslingerd, `t is me wel `n sport.
    29 Dec. Vrijdagmorgen rond zes uur. Een V1 in aantocht, plotseling valt de moter stil, een gehuil en met een geweldige slag valt hij nog geen duizend M. van ons vandaan te neer. Maar gelukkig in `t vrije veld. Toch sloegen bij ons vier ruiten uit voor `t huis. `t Was me slag en `t huis stond te daveren dat `t een mirakel was. Wel een schoone wekker zoo hoor. We waren er allen in een wip uit,en dachten niet anders of hij lag wel vlak langs `t huis. Haast alle huizen hier op de Vaart zijn gehavend, zelfs in Dongen nog. Wat die dingen vernielen kunnen, als `t nog lang duurt is er alles nog mee gemoeid. De pannen op de nieuwe schuur lagen alle schots en scheef, juist of er `n wervelwind over gegaan was.
    31 Dec. Oudejaar. Heel den dag vliegen en duiken de jagers,vooral over `t Diep bij Capelle waar ze flink schieten en bombarderen, want de Duitschers zijn daar flink in actie en probeeren de Maas over te komen. In den nacht van `t Oude naar `t Nieuwe jaar is `t verschrikkelijk zoo als `t er gaat. Overal staan in de buurt de kanonnen te bulderen,maar gelukkig hebben ze ze toch tegen kunnen houden. Wel zijn er aan weerskanten verliezen geleden,vooral bij de moffen. Dus `t Nieuwe jaar zet nog niks goed in.

    Januari 1945

    1 Jan. 1945 Nieuwjaar. `s Morgens rond een uur of negen zit de lucht vol met Duitsche jagers, die heel laag over `t geschut vliegen. Eèn wordt er op de Vaart neergeschoten, en nog verschillende andere hier in de omgeving. In Loon op Zand vindt een luchtgevecht plaats waar bij nog een meisje dat boven aan `t bedden opmaken was, er `t slachtoffer van werd. Ook in Molenschot en Breda en nog op andere plaatsen vallen dooden. Wat een tijd en wat een ellende brengt zoo`n oorlog overal en wat zal 1945 brengen?
    Zou `t nou dit jaar vrede worden?
    We hopen `t van harte.
    5 Jan. De eerste dagen van `t Nieuwe jaar zijn verloopen, terwijl de V1 vliegen en tuimelen, en er nog steeds druk geschoten wordt. Op `t Vliegveld probeeren ze de V1 met magnetische stralen naar beneden te halen. Dat is `n heel schoon gezicht. Zoo gauw als er zoo`n ding komt aangefokkend (zoo als `t Ria van onze Willem noemt) worden er schijnweppers op gezet. En soms gebeurt `t dan dat hij heel licht rose wordt en dan plotseling verdwijnt zonder dat men nog `n klap hoort. Maar de meeste keren fokkert hij door en dan beginnen ze er uit alle macht op te schieten maar daar stoord hij z`n eigen gewoonlijk ook niet aan.
    12 Jan.

    Duitsche granaten vallen er in Dongen, en doodden vijf kinderen uit èèn gezin, ook vallen er in Tilburg. `s avonds krijgen wij twee kanonnen op `t erf van zwaar kaliber, èèn met granaten van 20 kilo en de andere met 50 kilo. Dat zijn me al groote dingen hoor. Bij elk geschut was 12 man. Ze hadden zich al spoedig in `t kippenhok genesteld. Een tafel en een kachel er in, en zeilen voor de gaas. Want de ruiten waren er allemaal uit gehaald, omdat ze er anders toch wel uit zouden vliegen. Nou wij waren allemaal in spanning hoe dat zou klappen als die dingen eens zouden schieten want ze stonden maar `n vijftig M v. huis.

    Rond een uur of zeven, we zaten allemaal rustig rond de kachel, plots daar valt `t eerste schot. Nee dat was raak, zoo hadden we toch niet gedacht. De ramen sloegen er uit, en `t was me `n klap of dat heel `t huis in mekaar sloeg. We waren nog maar amper van de schrik bekomen, of daar volgde weer `n salvo en weer sloegen de ruiten er uit. Een Tommie kwam eens kijken hoe de uitwerking was binnen. Och,Och zei ons Moeder, heel `t boeltje gaat er aan, kunde toch niet een beetje zachter schieten, Ja goed, lachte Sjonnie. We zullen ze op d`r sokken laten gaan. Maar toch liepen ze er niet zachter om hoor, maar de ruiten die er toen nog instonden hielden `t voortaan.

    13 Jan. Zaterdag. Heel den dag was `t rustig met schieten, wel reden ze druk met munitie dus dat beloofde nog wel wat. Tegen den avond zeiden ze al, Druk 9 schieten hoor vannacht, niet goed slapen kunnen, want de kameraden gaan voor de Maas vannacht.
    14 Jan.

    Nou ze hadden niet gejokt hoor, want zoo als `t er van nacht gegaan heeft, hebben wij `t zelfs met de bevrijding nog niet gehoord! We hebben nooit geweten wat een front is, maar nou weten we `t wel, want nou zitten we zelf midden in `t front. Want hier op de Vaart is `t èèn lijn met kanonnen tot de Kaatsheuvel toe. En allemaal deden ze hun best vannacht. Die bij ons op `t erf hebben 265 schoten gelost,en `t was èèn vuur en vlam, en een gebulder om bang van te worden. We waren dan ook allemaal uit bed geweest. Nog verschillende menschen hier hadden in den schuilkelder gezeten, want ze dachten allemaal dat er granaten terug kwamen, maar dat was gelukkig toch niet. Maar `t is toch niet te hopen dat we nog veel zulke nachten krijgen.

    Op de dag zelf was `t rustig, wel vlogen de V1 waarvoor we `s avonds nog voor op de loop gingen,omdat hij recht boven ons stil hield. Dat zijn verschrikkelijke dingen hoor,brrr. Maar gelukkig dreef hij af,zonder dat we nog `n klap gehoord hebben.

    IN DE KANTLIJN VAN 14 JAN STAAT:
    Zondags `s middags vertrok ons geschut met manschappen naar de Kaatsheuvel, waar ze hebben moeten schieten voor de film.
    Dus we hebben kans dat we ze over jaren nog eens zien.

    18 Jan. Donderdag. `s Middags Duitsche granaten vallen in Tilburg, en doodden 16 burgers. Volgens onze Jongens die in de Loonsche bosschen aan `t musterd maken waren, kwamen die granaten niet over de Maas. `t Was juist zeiden ze of `t vlak bij ons werd afgeschoten. We hoorden ze goed schieten, door de lucht gaan,en inslaan. Arme menschen die weer `t slachtoffer zijn geworden.
    19 Jan. Duitsche granaten vallen er in Dongen op de Boerenbond, en op de Geer èèn doodden.
    20 jan. Zaterdag. In de Loonsche bosschen worden een stuk geschut gevonden met 24 moffen en nog wel voor een half jaar voedsel en munitie. Ze stonden in verbinding met een metselaar uit Tilburg, die `n geheime zender bezat. Maar de Tommies hebben er korte metten mee gemaakt. Schoon opruiming, zoo iets hoor.Dus onze jongens hadden `t toch goed gehoord.
    21 Jan. Zondag. Rond èèn uur of vier, weer fluiten de granaten, en vallen op verschillende plaatsen in Dongen, maar gelukkig zonder persoonlijke ongelukken. `T is me wel `n tijd tegenwoordig. We zijn bevrijdt,maar dan heb je `t gehad ook hoor. Want waar is men nog veilig voor de granaten, en voor die vuile V1. Vrijdag avond is er èèn gevallen bij Bastianen tusschen de serre`s en`t huis. `t Was me een klap hoor, en hij heeft heel wat schade gedaan. Geen enkele ruit bleef er heel in de serre`s, en ook van de huizen in den omtrek. `t Huis van Bastianen en nog een stuk of zes andere zijn totaal onbewoonbaar. Verschrikkelijk zoo iets.
    22 Jan. Maandag morgen 10 uur een V1 komt geruischloos recht bij ons over `t huis met een verschrikkelijke lange vlam. Plotseling een gehuil, vlam en rook,en met een slag dat horen en zien vergaan valt hij midden in Dongen vlak langs de roode kerk. Dat was me een consternatie. Half Dongen liggen de ruiten er uit de pannen er af. Verschillende huizen onbewoonbaar en 300 gewonden, maar gelukkig toch geen dooden. Maar als er zoo nog twee V1 komen, dan is er Dongen mee gemoeid. Ook de kerk heeft er veel mee geleden en is onbruikbaar omdat met de minste stoot de gewelven naar beneden kunnen komen. Hoe lang zullen die dingen nog vliegen en vallen, de menschen zijn allen doods bang voor die dingen, want daar is niks voor bestand, als men die vernielingen ziet.
    24 Jan. Woensdag. Een V1 valt op de boerderij van de Molengracht waarbij 10 kinderen die op een opkamer sliepen de dood vonden.
    26 jan. Vrijdagmorgen rond 7uur plotseling beginnen alle kanonnen te schieten, en `t gaat er weer als die nacht. Heel de lucht was weer vuur en vlam, en volgens ieder meening was den groote aanval begonnen en zouden ze de Maas wel overtrekken. Heel den dag was `t gebulder niet van de lucht, en in Kaatsheuvel hebben de menschen heel den dag in den schuilkelder gezeten vanwege de granaten van de moffen, en terwijl valt er nog `n V1 vlak langs `t Missiehuis waar bij 25 doodden zijn. Is me wel een tijd, en nog zijn de Tommies niet over de Maas, en zijn er veel slachtoffers gevallen onder de Tommies en de Moffen. Hoe lang moet dat zoo nog duren,och wanneer zal`t toch eens vrede zijn.
    28 Jan. Maria Lichtmis. `s Avonds om negen uur komt er een zware vrachtwagen `t erf op draaien, een stuk of vijf Tommies springen er uit, wat gesjouw en gedraaf ,en binnen een half uur staan er weer twee kanonnen op gesteld, waarvan de loop rustig hangt te wapperen in den wind. Dus zooiets is nog niet erg, die zullen ons niet wakker houden. Voor de manschappen wordt er strooi gespreid in de voorstal,en wij gaan de nacht weer in, waarvan steeds de stilte gestoord wordt door de vliegende bommen met een angst wekkend geluid.

    Definitielijst

    kaliber
    De inwendige diameter van de loop van een stuk geschut, gemeten bij de monding. De lengte van de loop wordt vaak aangegeven in het aantal kalibers. Zo is bv de loop van het kanon 15/24 24 ×15 cm lang.

    Februari

    3 Febr. Zaterdag. DeTommies nemen hun intrek in `t kippenhok, waarin ook de vorige gehuisd hebben. Ze doen heelemaal hun eigen, en hebben `t gezellig voor hunne doen ingericht. Ze zijn met vijf man sterk,en allen heel goeie jongens. Èen is er katholiek, en komt elke avond de “rosaria” mee bidden, dat hij buiten gewoon devoot doet. Veertien dagen zijn ze.
    11 Febr. Zondagavond. Rond acht uur vliegt er een V1 bij Jan v.Boxtel achter tegen de schuur aan, waardoor heel `t huis instort. Wonder boven wonder was er niemand van de 10 huisgenoten gewond, en kwamen ze allen vol stof en roet onder de puin uitgekropen.
    17 Febr. Veertien dagen later vertrekken de Tommies naar België met hun schijn-kanonnen. `t hondje dat in die tijd bij hun was komen aanloopen, en heel wat lekkere hapjes geslikt heeft, lieten ze achter. Hij liep een poosje met de wagen mee, kwam toen terug, en heeft toen heel den middag voor `t kippenhok zijn honden verdriet uit zitten janken.

    Maart

    5 Maart

    Weer een goed veertien dagen later waarin haast niets bijzonders gebeurd is, dan maar steeds V1 en nog eens V1. `t is juist zooals `t in `t versje staat van den Annalen die na vier jaren weer verschenen is V èèn..

    Soms zet God plots den zoemer aan
    en schrik op te middernacht;
    Ik draai `t licht aan en ik wacht
    of `t heden met me is gedaan.

    Vanuit de diepte van de nacht
    dreunt onverpoosd een zwaar accoord
    `t Groeit en zwelt,`t dondert voort
    Ik luister bang………..ik wacht.

    Ik zie me voor de spiegel staan
    en reken,bleek,de richting uit
    De donder zwelt,er beeft een ruit
    Ik bid dan, en zie `t huisbeeld aan.

    `t Monster raast nog, houdt zijn baan
    Ik luister of de moter zwijgt,
    En bid dan voor wie nu wordt bedreigd
    Men hoort hem ver de nacht in gaan.

    7 Maart

    Woensdag rond half zes. Willem en ik zaten te melken, plots een gekraak, gerammel, stof en glas gerinkel. Wij onder de koe uit, wat is er gebeurd, waar zou die liggen? Binnen gilde Rietje, Pietje en Corry dat hooren en zien verging, maar ze waren gelukkig ongedeerd. Toen wij op een holletje naar buiten en daar zagen we al spoedig wat er gebeurd was! Een V1 lag op een 200M afstand voor `t huis op den akker van Toon van Beek. En ons huis zag er toch uit, nee gewoonweg verschrikke- lijk, `t was om mee te huilen. De ramen waren er met hout en al uit geslagen, de gordijnen hingen aan flarden te bengelen. De voordeur was uit slot geslagen, en al de pannen er af, ook van de nieuwe schuur, men kon dwars door de daken henen kijken. Wonder boven wonder was er niemand gewond. Want als er iemand b.v. in de schuur geweest was,dan had hij beslist pannen op z`n lijf gekregen, want daar was geen plekje of er lagen stukken. En voor in de kamers lag `t gezaaid met glas scherven, `t was me `n consternatie.

    Van alle kanten stroomde de menschen naar `t gat, nou dat was de moeite waart hoor Zeker 16 M breed en wel 8 tot 10 M diep. Toen we daar allemaal zoo stonden te kijken kwam er weer een V1 aangeronkt, die recht boven ons stil viel. De menschen durfde gewoonweg zich niet te veroeren van angst, maar gelukkig dreef hij af. Den V1 was als een gloeiende bal uit de lucht komen vallen, zooals sommige beweerden.Men hoort ze heelemaal niet, toch ze klappen twee keer wanneer ze ontploffen. We hadden trouwens geen van allen iets gehoord maar zelfs in Tilburg moeten de ruiten nog flink geschud hebben.

    8 Maart Heel den dag wordt er druk gewerkt om de pannen er op te krijgen. Met de nieuwe schuur komen ze klaar, maar de andere moet eerst nieuw houtwerk op, omdat er balken gebroken zijn. Voor de ramen wordt triplex geslagen, en `t ziet er binnen juist uit als een gevangenis. Niks gezellig hoor.
    15 Maart

    Woensdag. Onze evacuees uit Raamsdonk Frans Timmermans met z`n vrouw vertrekken weer naar Raamsdonk, ieder gaat toch weer graag naar z`n eigen huis.

    Nou onze Willem nog. Een betrekking heeft hij al, n.l. aan de herstel commissie van beschadigde boerderijen en landerijen, als hij nou nog maar een huis heeft dan kan hij weer vooruit. Want `t boeren in Rosmalen gaat toch nog niet, vanwege de granaten die nog steeds vallen, en ook omdat er nog geen woning of niets te krijgen is. Want van de 33 boerderijen die er stonden, bleven er nog 3 over.

    IN DE KANTLIJN VAN 15 MAART:
    15 Maart. Onze Koningin Wilhelmina betreedt na vijf jaren afwezigheid weer haar Nederland, `t bevrijde deel Zeeland en Brabant.

    16 Maart Nel en ik zijn naar een huis wezen kijken in den Udenhout, dat buitengewoon in den smaak viel. Een dubbele woning, waarvan èèn leeg stond,en dicht bij kerk en school, en dat is maar alles met kleine kinderen.
    19 Maart Feestdag van den H. Jozef. `s avonds komt onze Willem thuis met een blij gezicht, `t is er mee door met `t huis, en we kunnen er recht toe in. Dat was me een blijdschap echt gebofd hoor, vooral nou, nou er zoo`n woningnood is. Ja den H. Jozef had,ook niet voor niets in de bloempjes gestaan, zoodat Pietje zei. Jullie lieve Jozef is jarig hè.
    21 Maart Groote verhuisdag. Onze Willem doet met hebben en houwen z`n intocht in den Udenhout. Rietje en Pietje hebben ook gebofd, want bij de buren z`n negen kinderen allemaal nog even klein, met veel speelgoed. Dus die zullen d`r verzet wel hebben, en nou zitten we sinds 12 November 1944 weer met ons eigen huishouwen. En dat is nog maar alles hoor.
    Eigen haard is goud waard.
    24 Maart Zaterdag. Groote partijen bommenwerpers gaan Duitschland bombardeeren, waar `t verschrikkelijk hard gaat. `t is te hopen dat `t nu toch maar eens gauw gedaan mag zijn. En dat die vuile V1 van de baan gaan,want dat is iets onmenschelijks.
    25 Maart Zondag. Maria Boodschap.Weer trekken er verschrikkelijk veel bommenwerpers. Arme menschen in Duitschland.
    27 Maart Dinsdag. Weer vliegen er weer druk V1. En tuimelen hier en daar weer naar beneden, want haast aan èèn stuk door staat de triplex te rammelen, want ruiten kunnen `t niet meer doen.
    28 Maart `s Woensdags morgens rond acht uur draait er een V1 hier boven om en daverde rustig terug, zelfs boven `s Hertogenbosch hadden ze hem nog gezien op z`n terug weg, `t is te hopen dat hij op de plaats getuimeld is, waar ze hem afgeschoten hebben dan kunnen ze er ook eens van profiteeren. `s Avonds valt er èèn bij de Heibloem die veel stukken maakte aan de gebouwen van Smulders en Verdaasdonk.
    29 Maart Donderdag is Tiest Vermeer in den Polder weer de gelukkige,waarvan de helft van de boerderij in elkaar gaat.Wat een tijd hoe lang moet dat zoo duren.
    30 Maart

    Vrijdag. De Tommies rukken Den Achterhoek binnen om Noord-Nederland te bevrijden.Daar zullen de menschen blij mee zijn,want daar is de toestand meer dan treurig. 80 K.M. ver loopen de menschen daar voor wat levens middelen,terwijl er veel onder weg bezwijken. Ondergedoken jongens die ze vinden worden recht toe dood geschoten, terwijl er verschrikkelijk veel reeds naar Duitschland zijn getransporteerd.

    Arme menschen daar in Holland,wat hebben wij nog gebofd, dat we juist op `t nippertje zijn bevrijdt, want de Maas zijn ze nog steeds niet over, en elke nacht horen we de mitraillleurs nog gaan om dat er moffen over willen komen.

    31 Maart Paasch-Zaterdag. Van heel den dag geen V1. Wat een rustigheid.

    April

    1 April Hoogfeest v. Paschen. Weer geen V 1. Men zegt al, dat we ze niet meer zullen krijgen, omdat ze bij Zutphen een groot V1 depôt in beslag genomen hebben, en dat ze steeds al verder en verder de boel aan `t zuiveren zijn, als nu `t weer maar mee wou werken, maar dat is verschrikkelijk dwars en stormt en raast dat `t gek, `t is altijd wat met de hooge feestdagen, bulderen de menschen niet dan doet `t weer `t wel.
    2 April

    2de Paaschdag. Nog `t zelfde weer,zoo dat er geen èèn van ons getrouwde overkomt. In Holland gaat `t hard, `t is te hopen dat we nu toch eens spoedig de lang verwachte vrede krijgen.

    In Duitschland zullen de menschen er toch ook wel naar verlangen,want daar wordt gewoon weg alles,en alles gebombardeerd en kapot geschoten. Niets wordt daar ontzien. Soldaten die van `t Duitsche front komen, brengen van alles mee, kleeren, eten, fietsen,meubels, ja zelfs een zoog met 12 biggen. Ze zeggen, we zullen daar de boel wel eens terug gaan halen wat ze hier gejat hebben “Loontje komt om z`n boontje”.

    6 April Gelukkig hebben we geen V1 meer gehoord deze dagen. Men weet gewoon weg niet waar je bent, zoo`n gerustigheid. `t Is te hopen dat we nooit in ons leven nog zoo`n vuil ding hooren of zien.
    13 April Verschrikkelijk veel bommenwerpers zijn Duitschland weer eens wezen bezoeken. Arme menschen die ze weer gehad hebben. In Holland gaat `t hard, maar `t is noodig ook, want `t moet er meer dan erg zijn in Holland en Utrecht.
    22 April Zondag. Algemene bid en boete dag in `t bevrijde gebied voor `t nog bezette Holland. Voetbalwedstrijden en andere vermakelijkheden worden afgelascht,en de kerken zijn tot de uiterste hoeken gevuld. Moge `t nou toch maar gauw gedaan zijn. Holland moet bevrijdt worden, `t kan geen dag ja zelfs geen nacht meer wachten, zoo preekte bij ons de Pater. Want duizenden menschen levens staan op spel, nog twee dagen en er zal totaal niets meer te eten zijn, nou krijgen ze nog 1 sneedje brood en twee aardappels per dag. Treurig.
    25 April Woensdag. De moffen blazen de dijken van de Wieringermeer op, en heel de boel schiet onder water, zoo diep dat zelfs van de schoone boerderijen die er na jarenlang harde arbeid gebouwd werden, waar eens de Zuiderzee lag, niets meer te zien is. Een echte moffenstreek, ja als een kat in `t nauw zit,maakt ze rare sprongen.
    29 April Zondag. De geallieerden gooien levensmiddelen uit in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, op `n door de Duitschers klaar gemaakt terrein. Dat zal wel welkom zijn, want je kunt heel wat beter een bus kaas of vleesch op je dak krijgen, dan een bom of granaat.

    Definitielijst

    geallieerden
    Verzamelnaam voor de landen / strijdkrachten die vochten tegen Nazi-Duitsland, Italië en Japan gedurende WO 2.

    Mei

    2 Mei

    Dinsdag. Nou wordt `t hoe langer hoe mooier, nou rijden zelfs de vrachtwagens met levensmiddelen zoo maar `t bezette gebied binnen, en kunnen de schepen van Engeland uit zoo maar de havens van Rotterdam aandoen. Wat moet dat worden, zouden de moffen probeeren om nog een wit voetje te krijgen, nou ze toch aan zien komen dat ze er aan gaan.

    Want Hitler is dood schrijven de couranten. Maar is hij wel dood? Hij zal zijn oud baantje weer wel aangenomen hebben, `t is nou ook nog in den schoonmaaktijd, en dan moet er hier en daar een nieuw verfke op. `t Is eigenlijk wel jammer dat ze zoo`n knapzak ook niet aan een benzinepomp kunnen laten bengelen, net als Mussolini. Zulke luidjes hebben maar te veel op hun geweten.

    4 Mei Donderdag. H.M. de Koningin en Prinses Juliana arriveren per vliegtuig op Gilze Rijen en nemen voorlopig hun intrek in Breda.
    5 mei Vrijdag avond om half negen eindelijk `t zoo lang en lang verwachte.
    Nederland is vrij----vrij hoera!!
    De Duitschers capituleeren.
    Sjonges, sjonges `t was haast niet om te verwerken. Dat we na vijf lange jaren van veel ellende en dwingladij weer vrij zijn. `t Was me een vreugde overal. Aan de Maas gingen verschrikkelijk veel lichtkogels omhoog in allerlei kleine en overal in `t rond branden vreugde vuren, en schoten ze klappers en vuurpijlen af. Nou wij hebben ook goed mee gedaan hoor, en `t eens flink laten branden ons vuur. O, man was me dat een drukte overal, en wat nou de komende dagen nog brengen zullen. Want daar zal op gefeest worden, en dat kan nou lijen ook hoor!!!

    Nou vol moed voorwaarts