Dit is het verslag van een ooggetuige van een van de bekendste strijdtonelen in onze Nederlandse oorlogsgeschiedenis: de Grebbeberg. De schrijver, Hendrik van Heerde (1905-1968), was hoofdredacteur bij het Kamper Nieuwsblad. In 1939 is hij een van de 300.000 Nederlandse mannen die worden gemobiliseerd. Vanwege zijn werk komt hij terecht in een administratieve functie in de staf van een infanteriebataljon, gelegerd in de buurt van de spoorlijn bij Rhenen.

In de Meidagen van 1940 barst de strijd los en wordt het bataljon, II-19RI, ingezet aan het front. Net als veel andere Nederlandse militairen op en rond de Grebbeberg wordt Hendrik krijgsgevangen gemaakt en vervoerd naar Duitsland. Na een kort verblijf daar keren hij en zijn metgezellen weer terug naar Nederland. Na eerst de administratieve afhandeling van de demobilisatie verzorgd te hebben, keert hij huiswaarts.

Al deze gebeurtenissen heeft Hendrik beschreven. De ene gedetailleerder dan de andere, maar zijn beschrijvingen geven een betrouwbare kijk op de gang van zaken van toen. Hij beschrijft de strijd dusdanig dat je als het ware met hem meekijkt. Wat bijzonder is, is dat hij daarbij zijn taak – de administratieve afhandeling van vermisten, gewonden en doden – vanuit zijn eigen gevoelens beschrijft.

Enkele keren ontsnapt hij zelf ternauwernood aan de dood. Zo lees je hoe een artillerie-eenheid zijn positie onder vuur neemt. Een granaat slaat vlak bij zijn post een krater. Hendrik bedenkt dat hem verteld is dat er uit ervaringen uit de Eerste Wereldoorlog bekend is dat er negentig procent kans is dat er geen tweede granaat op exact dezelfde plaats inslaat. Net als hij naar de krater wil gaan om daar dekking te zoeken, slaat in hier toch een tweede granaat in.

Ook beschrijft hij hoe zijn locatie gebombardeerd wordt door Stuka’s, Duitse duikbommenwerpers. Hij blijft heel rustig en heeft eigenlijk de dood al geaccepteerd. En opeens is het voorbij. Hij is niet geraakt maar leeft nog. Ook andere aspecten van de strijd, zoals het terugtrekken en opnieuw verzamelen; alles wat er gebeurt vertelt hij. Je proeft in zijn woorden de moeheid, de frustratie en de angst.

Ook meldt de schrijver hoe de capitulatie wordt afgekondigd en ervaren en hoe de troepen door de Duitsers worden afgevoerd. Hij vertelt over de spullen die hij als herinnering verzamelde, zoals een kogel en een granaatscherf, die hij later kwijtgeraakt. Sommige ‘souvenirs’ blijven bewaard en kan hij aan zijn kleinkinderen tonen als tastbare herinnering. Het verdere transport tot aan het krijgsgevangenkamp in Duitsland komt ook aan de orde, net zoals het leven in dat kamp en de uiteindelijke terugkeer naar Nederland. De gevoelens als de Nederlandse grens bereikt is en de aankomst op de oude verzamelplekken worden indringend beschreven, net als de demobilisatie en de teugkeer naar huis.

Na een paar weken keert Hendrik met zijn vrouw terug naar de Grebbeberg. Hij laat haar wat plekken zien en komt toevallig zijn voormalige commandant tegen. Nadat hij en zijn commandant een en ander samen administratief hebben afgehandeld voor de gevechtsrapporten neemt hij afscheid van de Grebbeberg. Hij keert terug naar zijn oude baan bij de krant.

"Door vuur en ijzer is mijn weg gegaan, rondom mij zijn granaten en bommen gesprongen, maar ik had geluk: geen ervan heeft mijn naam gedragen. Uit de hel van de Grebbelinie ben ik tot het leven teruggekeerd.

Zijn werk sluit hij als volgt af:

"Nog eenmaal dwalen mijn ogen over het slagveld van de Grebbeberg. Het is alsof aller herinneringen nog eenmaal op mij afkomen. Hier heb ik het ernstigste, het moeilijkste moment van mijn leven geleefd. Dat tijdperk is afgesloten en ik leef nog. Vaarwel Grebbeberg, vaarwel Rhenen, vaarwel kameraden in je witte graf onder de hoge witte dennen. Ik draai mij om en volg mijn vrouw naar de wereld die rondom de Grebbeberg ligt, waar werk en misschien nieuw geluk wachten. Dan breken de onweerswolken, die heel de dag boven de berg gehangen hebben en een late zonnestraal glijdt over onze hoofden. In het late, heldere licht dalen we de berg af, een nieuw leven tegemoet."

Beginnen aan een nieuw leven heeft Hendrik ook gedaan. Hij heeft het nooit meer gehad over de oorlog. Dat was klaar. Hij had het overleefd, afgesloten, en is doorgegaan met zijn nieuwe leven. Maar dankzij hem hebben wij een goed beeld over hoe de Meidagen op en rond Rhenen geweest zijn. Beschreven is slechts een klein deel van de strijd in Nederland, maar het is desondanks een eerbetoon aan de ruim 300.000 helden die ons land verdedigden in de Meidagen van 1940.

Uitgeverij Just Publishers besloot het oorspronkelijke boek van Hendrik van Heerde opnieuw uit te geven. De auteur verdient hiermee postuum een waardering van vijf sterren. Dat zijn werk bewerkt en heruitgegeven is onder deze nieuwe titel is een goede zaak. Het zou eeuwig zonde en onterecht zijn als dit soort boeken slechts antiquarisch verkrijgbaar is. Juist door deze verhalen worden we ervan doordrongen dat we moeten zorgdragen dat zulk oorlogsgeweld nooit meer mag plaatsvinden. Opdat wij niet vergeten.