Victor Laurentius is al sinds hij als vijftienjarige ‘Soldaat van Oranje’ las gefascineerd door Peter Tazelaar. Door dat boek en de verfilming ervan, en de musicalversie die tot op de dag van vandaag wordt opgevoerd, is Erik Hazelhoff Roelfzema nog steeds de eerste aan wie veel mensen denken als het gaat over Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog. Feit en fictie lopen daarbij uiteraard stevig door elkaar. Zo werkt de door Rutger Hauer gespeelde Erik Lanshof, zoals de hoofdpersoon in de verfilming van Paul Verhoeven heet, vooral samen met de door Jeroen Krabbé gespeelde Guus Lejeune. En dat fictieve karakter is samengesteld op basis van meerdere personen, waaronder Peter Tazelaar. Zo gaat dat met speelfilms: als historisch accuraat zijn ze zelden te bestempelen, en daar zijn ze ook eigenlijk niet voor bedoeld. Anders hadden we ook die prachtige scène nooit gehad waarin de filmversie van Erik de tango danst met zijn vriend die bij de SS ging.

Met ‘Spion in smoking’ wilde Laurentius de biografie schrijven die Tazelaar in zijn ogen verdiende “als hoofdrolspeler tijdens een cruciale fase in de Tweede Wereldoorlog”. Zo speelden Hazelhoff en Tazelaar allebei een belangrijke rol in Contact Holland, bedoeld om de communicatielijnen te openen tussen bezet Nederland en de autoriteiten in ballingschap te Londen. En het was Tazelaar die, inderdaad in smoking, als eerste geheim agent aan de kust werd afgezet van het land dat hij als Engelandvaarder had verlaten.

Het boek laat goed zien welke moeilijkheden, uitdagingen en tegenslagen Tazelaar als pionierende geheim agent te verwerken kreeg, en aan welke enorme gevaren hij bloot heeft gestaan. Als hij na een mislukte operatie om twee prominenten naar Engeland te smokkelen lange tijd in het meer dan ijskoude zeewater bij Scheveningen moet staan om onopgemerkt te blijven, raak je als lezer bijna plaatsvervangend onderkoeld. En als zijn tweede periode in Nederland wordt beschreven, voel je hoe Tazelaar met zijn zendwerk vanuit Friesland constant over zijn schouders moet kijken.

Laurentius noemt zijn hoofdpersoon op de achterflap mysterieus, maar hij loopt er ook niet voor weg dat Peter Tazelaar een moeilijke en moeilijk te doorgronden man moet zijn geweest. Iemand voor wie frustratie, in jezelf gekeerd zijn en je plek niet echt kunnen vinden altijd terugkerende thema’s zijn geweest in een grotendeels moeizaam verlopen leven. In de oorlog heeft Peter Tazelaar grote dingen voor zijn land gedaan, maar er was ook een lange periode in diezelfde oorlog waarin hij van het kastje naar de muur ging. Als adjudant van koningin Wilhelmina had hij het na de oorlog al snel gezien.

Tazelaar leidde een onrustig en moeizaam bestaan. De oorlog was in zekere zin zijn finest hour maar hij raakte er ook zwaar door getraumatiseerd en kwam er nooit echt aan toe om die trauma’s te verwerken. Wel dronk hij een leven lang bovenmatig veel om de pijn te verdoven. Hij trouwde vier keer en kreeg kinderen waar hij lang geen contact mee had. Een maatschappelijke loopbaan opbouwen ging hem bepaald niet gemakkelijk af. Tazelaar was ogenschijnlijk toch op zijn best als er iets van avontuur te beleven was. Hij bleef dan ook lange tijd actief in het geheime werk, al dan niet in deeltijd.

Het laatste deel van het boek is niet altijd makkelijk om te lezen en dat is geen kritiek op hoe het geschreven is. Op een gegeven moment verlies je als lezer namelijk een beetje de hoop dat Peter Tazelaar zijn weg nog gaat vinden. “Op zijn veertigste was hij een getraumatiseerde alcoholist, voor de derde keer gescheiden en werkloos”, lezen we op enig moment. Niet veel later belanden we op het punt dat hij vijftig wordt. “Hij leed aan overgewicht, dronk te veel en voelde zich mislukt. Hij behoorde niet tot de verzetsmensen die hun verdiensten tijdens de oorlog hadden weten om te zetten in een glansrijke carrière.” En dan moet het echte aftakelen nog beginnen.

Victor Laurentius heeft goed gezien dat Peter Tazelaar zijn eigen biografie waard was. Hij was een fascinerende persoon die ontzettend veel heeft gedaan en meegemaakt dat het opschrijven en doorvertellen waard is. En dat hij na het finest hour dat hij in de oorlog beleefde zo’n moeizaam leven leidde, maakt het eigenlijk alleen maar interessanter. Laurentius heeft dat allemaal uitvoerig en evenwichtig beschreven zonder daarin door te slaan, en dat bovendien in een prettig leesbare stijl. Peter Tazelaar is en blijft een beetje ongrijpbaar, maar de beste en meest interessante biografieën gaan over mensen waar dat voor geldt. En het neemt niet weg dat de auteur zijn hoofdpersoon uitstekend heeft weten te vangen.

Valt er op dit boek dan helemaal niets aan te merken? Toch wel. Ooit deed achterneef en journalist Derk Sauer al een poging om de biografie van Peter Tazelaar te schrijven en hij komt ook in het boek voor. Van Sauer is de quote voor op het boek: “De echte Soldaat van Oranje.” En dat had wel achterwege mogen blijven, want het wekt de verkeerde indruk en doet daarmee het boek juist tekort. Dat gaat namelijk geheel terecht en op uitgebalanceerde en indrukwekkende wijze over Peter Tazelaar. Dit keer mogen alle anderen het met een bijrol doen, dus ze zouden dan ook niet de hint van een hoofdrol op de cover moeten krijgen. Dat ene minpuntje doet aan het oordeel over dit boek echter niets af.