De Bunker - Wat zou jij doen?

Leerlingen interviewen oorlogsgetuigen voor reizende tentoonstelling
Het is weer eens wat anders. Voedsel moeten brengen naar onderduikers. Of een man zien die buiten door een Duitser een flink pak rammel krijgt en vervolgens wordt afgevoerd. Het waren terugkerende dilemma’s voor mensen die leefden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de nieuwe tentoonstelling De Bunker, een rondreizende tentoonstelling samengesteld door historisch platform Anno, worden die dilemma’s aan de bezoekers voorgelegd. Want wat zou jij doen? Een directe vraag, waarop het antwoord zich vaak laat wachten. Donderdag 16 april, de dag dat Groningen in 1945 werd bevrijd door de Canadezen, opende burgemeester Wallage de tentoonstelling in Groningen.



Leerlingen van de derde klas Atheneum van het Werkmancollege in Groningen hadden enkele maanden tevoren vanuit hun geschiedenislessen de kans gekregen ouderen te gaan interviewen over de Tweede Wereldoorlog. Een aantal leerlingen had een eigen opa of oma opgezocht. Anderen konden terecht bij ouderen die hadden gereageerd op een oproep van Anno zich aan te melden als ooggetuige. De gefilmde interviews werden vervolgens verwerkt in de tentoonstelling, zowel in tekst als in beeld en geluid.

‘Oral history’ groeit aan populariteit. Niet alleen in de wetenschappelijke kringen, waardoor nieuwe publicaties op het gebied verschijnen en universitaire studenten van verschillende disciplines meer geconfronteerd worden met interviewtechnieken, maar zeker ook daarbuiten. Er bestaan verschillende projecten die zich ten doel hebben gesteld zo veel mogelijk getuigenissen van vroeger tijden vast te leggen. Zo kennen we in Amsterdam Levende Herinneringen, die zich voornamelijk bezighoudt met het vastleggen van interviews over de tijd in en rondom de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Ook bestaan talrijke projecten die zich bezighouden met de jodenvervolging, zoals het project van filmregisseur Steven Spielberg. Projecten waarbij kinderen zelf de kans krijgen een interview af te nemen zijn misschien minder bekend, maar minstens zo belangrijk, omdat de maatschappelijke link van het tastbaar en herkenbaar maken van geschiedenis hier zeer direct wordt gelegd tussen oudere en jongere generaties. Zo ook bij dit project van Anno.

De Bunker vertelt niet over de grote heldenstrijd, maar over je buurman, je vrienden op school en de dilemma’s die een oorlogstijd met zich meebrengt. Een nagebouwde bunker midden op een marktplaats valt op, zodat het mensen aantrekt die wellicht niet zo veel van geschiedenis weten. In de bunker zelf loop je door verschillende ruimtes, waar zich situaties afspelen die de bezoeker de vraag stellen wat zij in die situatie zou hebben gedaan. De antwoorden op de vragen kun je invullen op een kaart die iedereen van tevoren meekrijgt. Aan het einde van de tentoonstelling zijn computers aanwezig waar de antwoorden vergeleken kunnen worden met de duizenden anderen die de tentoonstelling al in Amsterdam, Rotterdam, Arnhem en Breda hebben bezocht. In elke stad komen weer nieuwe verhalen aan bod. Zo is in de laatste ruimte op de vloer een kaart van de stad te zien, met daarop nummers die corresponderen met laatjes in de muur. In deze laden zitten de verhalen van de ‘gaststad’. Het is echt een beleving voor jongere én oudere bezoekers.



Kinderen worden niet alleen door de verhalen aan het denken gezet, maar tevens krijgen ze de vraag gesteld wat zíj in zulke situaties zouden doen. Een vraag die zeer moeilijk, zo niet onmogelijk beantwoord kan worden. Wat bij de leerlingen echter zeer duidelijk naar voren komt, is dat ze goed beseffen dat deze dilemma’s werkelijkheid zijn.

De tentoonstelling hoort bij de uitgebreide website waarop nog meer informatie te vinden is over die moeilijke, enge en rare tijd. Voor sommige ouderen was het niet altijd even gemakkelijk om te spreken over de oorlog. Nare herinneringen kwamen weer naar boven. Sommige getuigen moesten dan ook wel goed nadenken over welke dingen ze zouden moeten vertellen aan ‘de jeugd’. Een enkele getuige lag er dan ook wel eens wakker van. Gelukkig konden ze het nu wel kwijt aan iemand en zagen ze hoe nuttig het was hun kennis over te dragen aan een nieuwe generatie.

Docenten gaven ook een gelukkige indruk. Ondanks de beperkingen die vanuit ministeries en besturen worden opgelegd, vonden ze met dit project de mogelijkheid met veel enthousiasme hun vakkennis over te dragen. Leerlingen konden zich op deze manier echt inleven in de geschiedenis. Wat een stuk moeilijker is als je alleen een tekstboek voor je neus hebt liggen. Geschiedenis is niet saai, je moet naar buiten. En dat hoeft niet de andere kant van de wereld te zijn. Dit project bewijst dat dat al heel goed mogelijk is in de eigen stad.



Dat scholen meer moeten openstaan voor dergelijke projecten, daar is iedereen het wel over eens. Niet alleen de geïnterviewde ouderen en de docenten, maar ook de leerlingen zelf. De lessen worden interactiever, leerlingen onthouden veel meer en ook veel beter. Een geïnterviewde meneer kon zich nog herinneren dat zijn eigen dochter hem ooit vroeg ‘Pa, wie was Hitler eigenlijk?’ Hij viel toen bijna van zijn stoel van verbazing. Hij vond het dan ook erg bijzonder dat zijn jongste kleinzoon kort geleden met een schoolvriend hem opzocht voor een uitgebreid interview. Hij vertelde zijn verhaal naar aanleiding van de enige foto die hij nog had van zijn joodse schoolvriendin. Dit meisje bleek de nicht te zijn geweest van burgemeester Wallage. De burgemeester vertelde bij de opening hoe bijzonder hij dit eigenlijk vond, die foto. Als we het over de oorlog hebben, horen we namelijk altijd die enorme aantallen. Maar je kunt je niet identificeren met grote aantallen, maar wel met die ene persoon, die ene foto.

De Bunker is gratis toegankelijk en nog tot 27 mei te bezoeken op de Ossenmarkt in Groningen. Daarna gaat de tentoonstelling naar Maastricht van 11-09-2009 t/m 26-10-2009. Middelburg ontvangt De Bunker in mei 2010. Er is ook een speciaal onderwijspakket is voor scholen beschikbaar. Meer informatie op www.tweedewereldoorlog.nl.

Marene Elgershuizen
Alle foto's: © De Bunker