STIWOT'ters op stap - Kornwerderzand

Op 12 mei 1940 bereikten de eerste eenheden van de Duitse 1. Kavalleriedivision omstreeks 17.00 uur de Afsluitdijk. Na het doorbreken van de O-waarschuwingslijn, de Q-weerstandslijn en de Wonsstelling kwamen de Duitse soldaten van de 1. Radfahrerabteilung en het 2. Reiter Regiment voor een zwaardere beproeving te staan. Voor hen tekenden zich op de lei- en strekdammen van de Afsluitdijk 17 zware kazematten af...



Gedurende de jaren 1927 tot 1932 werd tussen Friesland en Noord-Holland de 32 kilometer lange Afsluitdijk aangelegd. Militair gezien zorgde de Afsluitdijk ervoor dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie omtrokken kon worden en een aanvaller uit oostelijke richting direct door kon stoten naar de Vesting Holland. Dit smalle acces diende dus verdedigd te worden en de financiering hiervan kwam ten laste van het Zuiderzeefonds. Door deze manier van financiering was voor de verdediging van de Afsluitdijk voldoende geld beschikbaar. Dit resulteerde dan ook in kwalitatief hoogwaardige verdedigingswerken waarvan de verdedigende opstelling bij Kornwerderzand er één van was.

Op 27 juli 2005 bezochten 6 medewerkers van STIWOT het Kazemattenmuseum Kornwerderzand. Na even gewacht te hebben omdat de draaibruggen in de Afsluitdijk open stonden betraden wij het museum. Na de kassa viel ons oog op een drietal monumenten voor de gesneuvelde militairen van het Veldleger, de Koninklijke Marine en gesneuvelde verzetsstrijders waaronder kapitein Boers, de commandant van de stelling Kornwerderzand. Via enkele originele versperringen en een 25-pounder kwamen we aan in het bezoekerscentrum waar middels een algemene inleiding, een fotoreportage en een video inzicht gegeven wordt in de gebeurtenissen gedurende de meidagen van 1940.



Vlakbij het bezoekerscentrum ligt Aggregaatkazemat B. In Kornwerderzand beschikte men over 5 van dergelijke kazematten waarin 18 pk Kromhout-Gardner dieselmotoren zorgden voor een alternatieve energievoorziening. Eén van de kazematten die van stroom voorzien moest worden is werk XIV, de remise voor luchtdoelgeschut en tevens keukenkazemat. Vanuit deze kazemat werd de 225 man sterke bezetting van Kornwerderzand middels grote gamellen van eten voorzien. Werk XIV is van binnen grotendeels in originele staat teruggebracht inclusief keuken en opslagplaats voor levensmiddelen.

Via de open loopgraven en de Zuiderzee-expositie bereikten we werk IV, de commandokazemat. Deze kazemat was de commandopost van kapitein Boers, de commandant van de stelling Kornwerderzand. Door middel van de in originele staat teruggebrachte commandopost, de telefooncentrale en de waarnemingskoepel krijgt men inzicht in de bevelvoering gedurende de meidagen van 1940. Andere exposities in deze kazemat die zeker de moeite waard zijn, zijn het onderofficierenverblijf en een mitrailleurpost.
De bruikbaarheid van de stelling Kornwerderzand blijkt wel uit het feit dat ook de Duitse bezetters gebruik hebben gemaakt van deze stelling. Een treffend voorbeeld hiervan is de Duitse bunker 18. Ook deze bunker is toegankelijk voor het publiek en bevat een origineel Duits 5cm kanon.



We vervolgden onze weg in de richting van het sluiscomplex, halverwege passeren we werk V, één van de mitrailleurkazematten. Opvallend aan deze kazemat is de betonnen borstwering met daarin open opstellingen voor mitrailleurs. In de gevechtsruimte van deze mitrailleurkazemat was een zware mitrailleur van het type M08 Schwarzlose kaliber 7,9mm opgesteld. Deze mitrailleur heeft een groot aandeel geleverd in het afslaan van de Duitse aanval op 13 mei.
Voordat de eerste Duitse eenheden in de namiddag van 12 mei 1940 de Afsluitdijk bereikten had de stelling Kornwerderzand gedurende de morgen van 12 mei bloot gestaan aan aanvallen van de Duitse Luftwaffe. De aanvallen van de Luftwaffe richtten weinig schade aan en het goede moreel van de verdedigers werd dan ook niet aangetast. Gebruikmakend van de invallende duisternis wisten Duitse stoottroepen de brugopening voor de stelling te bereiken. Toen zij het vuur openden op een zoeklicht werden zij echter van de afsluitdijk afgeschoten door het hevige Nederlandse geweervuur.
In de nacht van 12 op 13 mei kwamen een batterij luchtdoelgeschut en een peloton luchtdoelmitrailleurs de stelling Kornwerderzand versterken. De aanwezigheid van dit luchtdoelgeschut verraste de piloten van de Luftwaffe die in de morgen van 13 mei wederom een aanval uitvoerden op de stelling. Na een inleidende artilleriebeschieting werd omstreeks 18.00 uur door Duitse eenheden een aanval gedaan op de stelling Kornwerderzand. Hierbij lieten de verdedigers de Duitse soldaten tot een afstand van ongeveer 800 meter naderen. Toen de verdedigers uiteindelijk het vuur openden werden de Duitsers teruggeslagen door het zware mitrailleurvuur en de brisantgranaten afkomstig uit de kanonkazematten. Hier was geen doorkomen aan.

De kanonkazematten werden om het kanon 5 L 50 heen ontworpen. Evenals de overige kazematten in de stelling Kornwerderzand waren ook deze kazematten maatwerk en van hoge kwaliteit. Het weerstandsvermogen van de kazematten lag ruim boven de W21-28 norm wat betekende dat zij zeker bestand waren tegen een langdurige beschieting met 21cm geschut en een enkele rechtstreekse treffer met 28cm geschut. De bovendekkingen van de kazematten waren hiertoe 2 meter dik en de dikte van de buitenwanden varieerde van 2,5 tot 3 meter.
De kazemat die we vervolgens bezichtigden, werk VI, is zo’n kanonkazemat. Werk VI is een kanonkazemat voor twee stukken pantserafweergeschut van 5 L 50 en is de grootste kazemat van de vesting Kornwerderzand. In één van de gevechtsruimtes die beschermd worden door pantserplaten van de gesloopte pantserschepen van de Koningin Regentes-klasse is een kanon 5 L 50 opgesteld. Doordat de kazemat onderkelderd is bied zij verder nog ruimte aan verschillende exposities met thema’s als de bevrijding van Nederland, handwapens van de strijdende partijen en een marinekanon van 5cm.



Via een trapje en een open loopgraaf bezochten wij de laatste kazemat die opengesteld is voor het publiek. Dit is werk VII, de zoeklichtkazemat. In deze kazemat zou een groot zoeklicht geplaatst worden dat via spiegels naar buiten zou schijnen om zodoende het voorterrein te verlichten. Tijdens de meidagen van 1940 was de installatie echter nog niet gereed en moest men zich behelpen met een aantal draagbare zoeklichten. In deze kazemat is verder een expositie die betrekking heeft op de Wonsstelling te bezichtigen.

Na het bezoeken van 6 schitterend gerestaureerde Nederlandse kazematten en 1 Duitse bunker sloten we deze mini STIWOT meeting af in het bezoekerscentrum onder het genot van een kop koffie en een gevulde koek. Mede dankzij het zeer interessante museum en de perfect staat van onderhoud was het een zeer geslaagde dag. Een aanrader voor iedereen!

Hier hielden zij stand!

Barry van Veen
Alle foto's: © STIWOT & Jeroen Koppes