Fotoverslag Berlijn 2012

Kaj Metz was voor STIWOT in Berlijn op zoek naar het donkere verleden van deze bloeiende culturele hoofdstad. Hij omzeilde de bekende bezienswaardigheden (wat bijna onmogelijk bleek te zijn) en nam net dat extra paadje of net een U-baanhalte verder om bij plekken te komen die door de tand des tijds een andere rol hebben gaan spelen in de hedendaagse maatschappij en hierdoor bijna onzichtbaar zijn geworden. Die tijd is voorbij.

We beginnen onze tocht door Berlijn bij het Käthe Kollwitz Museum. Käthe Kollwitz was een Duitse kunstenares die kunstwerken maakte waarin zij kritiek uitte op de oorlogszuchtige en kapitalistische samenleving hoe zij die zag. Haar zoon was aan het westfront tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuveld en haar kleinzoon later aan het Oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1933 werd haar werk 'entartet' (ontaard) verklaard en werd zij door de nationaalsocialisten verdreven van de Berlijnse academie, waar zij sinds 1928 hoogleraar van de grafische afdeling was. Ook uit de orde Pour le Mérite werd zij verwijderd. In 1936 kreeg zij een expositieverbod.

Het was niet mogelijk om in het museum te fotograferen.


In 1943 werden 1700 Joodse mannen, die met zogenaamde Arische vrouwen waren getrouwd, door de Gestapo opgepakt en samengebracht in de Rosenstraße om gedeporteerd te worden. Een aantal van hun vrouwen gingen naar het gebouw en eisten hun vrijlating. Deze protesten duurden een week en steeds meer vrouwen deden er aan mee. Uiteindelijk werden de meeste mannen vrijgelaten.



De Gestapogevangenis die aan de Rosenstraße stond is door een luchtbombardement verwoest en waar toen het gebouw gestaan heeft is nu een klein parkje met een beeldhouwwerk ter nagedachtenis aan deze ‘Arische vrouwen’ en de Joodse slachtoffers van het nationaalsocialisme. Aan het begin van de straat staat een informatiezuil.





Het Kaufhaus des Westens (KaDeWe) is een groot warenhuis van gewapend beton, gebouwd in neoclassicistische stijl. Het gebouw werd in 1907 geopend. Op 23 november 1943 vloog een Geallieerde bommenwerper in op het warenhuis. Deze crash zorgde voor een grote brand die het gebouw zwaar beschadigde. Tussen 1943 en 1946 was het gebouw een ruïne. De restanten van het warenhuis vormde tijdens de slag om Berlijn in 1945 een belangrijke Duits steunpunt. Tegenwoordig zijn de kogelinslagen op het gebouw nog goed te zien.




We vervolgen onze weg naar de U-Bahnhof Nollendorfplatz. Dit station werd tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. De koepel is na de oorlog heropgebouwd.



Bij de zuidelijke hoofdingang van het station is een plaquette aangebracht ter nagedachtenis aan de gedeporteerde homoseksuelen tijdens het bewind van de nazi’s.



Dit monument staat in het park Tiergarter en herdenkt de homoseksuelen en biseksuelen die tijdens het regime van de nationaalsocialistische partij vervolgd werden voor hun geaardheid. In het blok is een klein venster waardoor een herhalend filmpje gezien kan worden van twee kussende mannen.



De Brandenburger Tor is een laat 19-eeuwse neoclassicistische triomfboog. Nadat de nationaalsocialisten aan de macht kwamen in Duitsland, werd de Brandenburg Tor gebruikt als machtssymbool. De quadriga (of vierspan) werd zwaar beschadigd tijdens de slag om Berlijn. Een deel van de originele quadriga (een paardenhoofd) wordt tentoongesteld in de Berliner Märkischen Museum. De triomfboog raakte zelf ook beschadigd, met één pilaar dat totaal verwoest werd. Toch was de Brandeburg Tor (tezamen met de academie voor de schone kunst) het enige nog rechtopstaande bouwwerk op de Pariser Platz.

De Brandenburger Tor is na de oorlog door een samenwerkingsverband tussen de Oost-Duitse en West-Duitse regering hersteld. Na de val van de muur is het bouwwerk nog een aantal keer opgeknapt.




Op 18 mei 1942 vond een aanslag plaats op de propagandatentoonstelling “Das Sovjetparadies”. De aanslag werd gepleegd door een Joods-Duitse verzetsbeweging die onder leiding stond van Herbert Baum. Herbert Baum en 33 leden van zijn verzetsgroep werden gevangen genomen en geëxecuteerd in de Plötzensee Gevangenis. Eind mei 1942 werden als represaille maatregel nog eens 500 Joden vermoord.

Dit monument herdenkt hen.



Tijdens het bewind van de NSDAP werden tussen 1933 en 1934 zo’n 250 Joose professoren en werknemers van de Friedrich-Wilhelms-Universität ontslagen op kracht van "Gesetzes zur Wiederherstellung des Berufsbeamtentums". Velen werden later gedeporteerd. Op 10 mei 1933 werden 20,000 boeken uit de universiteitsbibliotheek openlijk verbrand op de toenmalige Opernplatz (nu: Bebelplatz). De universiteit raakte zwaar beschadigd tijdens de slag om Berlijn.



Vanaf 1933 werd de Altes Museum gebruikt voor propagandadoeleinden van de NSDAP. Tussen 1941 en 1943 werd het museum zwaarbeschadigd tijdens geallieerde luchtbombardementen op Berlijn en op 8 mei 1945 explodeerde een vrachtwagen met brandstof voor het gebouw met als gevolg dat een groot deel van het gebouw afbrandde.



De Berliner Dom is tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere malen beschadigd geraakt door Geallieerde bombardementen. Op 24 mei 1944 drong een brandbom de kathedraal binnen wat een allesverwoestende brand veroorzaakte, met als gevolg dat een deel van het gebouw instortte. Na de oorlog werd de Berliner Dom weer heropgebouwd.



Tijdens het slenteren door Berlijn kun je als tourist aan deze prachtige stad her en der nog oorlogssporen aantreffen.




Op sommige plekken in de stad kun je goed zien waar ooit gebouwen hebben gestaan totdat er een bom op viel. Veel huizen zijn niet herbouwd en de lege plekken worden nu opgevuld door o.a. speeltuinen.




Na de slag om Berlijn werden de inwoners geplaagd door (epidemische) ziekten. Dit gebouw werd gebruikt voor de coördinatie en behandeling van zieke inwoners. Ook voormalige Duitse krijgsgevangen die jarenlang in de Sovjet-Unie waren geïnterneerd werden bij aankomst in Berlijn hier behandeld.




We nemen vervolgens de U-bahn en stappen uit op het station Treptower Park. Op loopafstand van dit station ligt het grote Russische oorlogsbegraafplaats Treptower Park.




Op deze oorlogsbegraafplaats rusten 7.200 naamloze Sovjet soldaten en officieren in massagraven. Zij vielen allen tijdens de slag om Berlijn in april en mei 1945. Het bronzen soldaten-standbeeld dat boven de begraafplaats torend is 13 meter hoog. De begraafplaats is opgebouwd uit graniet van gesloopte gebouwen uit de Nazi-periode.













We verlaten de stadskern van Berlijn en reizen af naar Charlottenburg. Een Duits bolwerk in Charlottenburg dat de Sovjet troepen voor de kiezen kregen was het olympische stadium. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de catacombe van het stadium gebruikt als fabriek voor ontstekers en ook was het in gebruik door de luchtverdediging. Na de oorlog werd dit gevecht gepropagandeerd tot een episch gevecht waarbij duizenden soldaten (vooral van de Hitlerjugend) de dood vonden. Onderzoek heeft echter aangetoond dat ongeveer 70 Duitse soldaten en een onbekend aantal Sovjets tijdens dit gevecht waren gesneuveld. Het stadium bleef grotendeels intact tijdens de slag om Berlijn.






Vlakbij het olympische stadium bevindt zich de Friedhof Heerstraße. Hier is een ereveld met een groot aantal Duitse gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog, waaronder waarschijnlijk de Duitse soldaten die bij het stadium zijn gesneuveld.





Het grote Commonwealth oorlogsbegraafplaats stond als volgende op de planning. Op deze begraafplaats rusten 3,595 gevallenen, waarvan het grootste gedeelte vliegeniers waren die boven Berlijn zijn gesneuveld. De resterende slachtoffers waren krijgsgevangenen geïnterneerd in de omgeving van Berlijn en Oost-Duitsland. Naast militairen van de Commonwealth rusten hier ook Polen en soldaten met een ander nationaliteit.















Van charlottenburg reizen we verder naar ons eindpunt: Spandau. Het Sovjet 47e Leger had Spandau al vanaf eind april 1945 grotendeels in handen. Op 1 mei 1945 forceerde Duitse troepen een doorbraak bij de Charlottenbrücke (dat nog steeds in handen was van de Hitlerjugend). Tijdens deze uitbraak werden grote verliezen geleden onder de Duitsers, waaronder Ernst Himmler, de broer van Heinrich Himmler.



Het stadhuis bleef ondanks de doorbraak een belangrijke stoorzender voor de Duitse verdedigers in de buurt en de mitrailleurs die in de toren waren opgesteld zaaiden dood en verderf. Een kleine detachement van de 1. Fallschirmjägerdivision bestormde de toren, terwijl twee Tiger tanks het standhuis op de korrel namen. Tegenwoordig is de schade aan het gebouw nog steeds goed te zien.





De toren is na de oorlog heropgebouwd.



Herstelde granaatinslagen in de muur van de Stadtbibliothek Spandau.




De Duitsers hadden de verdediging van Spandau gecentreerd in de vesting van Spandau. Deze vesting diende tijdens de Tweede Wereldoorlog als geheime ontwikkelingscentrum van chemische wapens. De vesting werd in begin 1945 bewapend met zwaar lange-afstandsgeschut en was een doorn in het oog voor het Rode Leger tijdens de slag om Berlijn. Op 1 mei 1945 werd de vesting omsingeld en onderhandelingen werden gestart met de bevelvoerende officieren van het garnizoen (waarvan een aanzienlijk deel van de Waffen-SS waren). Als het garnizoen zich voor 3 uur in de middag zou overgeven zouden zij gespaard geworden. Veel Waffen-SS soldaten wilden blijven doorvechten, maar de bevelvoerende officieren besloten uiteindelijk om de handdoek in de ring te gooien.





Via dit balkon kwam de Sovjet delegatie in het fort en in de kamer daarachter vonden de onderhandelingen plaats.