Nederlands personeel in de nazikampen

Voor de dagelijkse gang van zaken in de kampen van nazi-Duitsland zijn duizenden mensen verantwoordelijk geweest. Ze hebben er gewerkt als bewakers, maar ook in de administratie, de keuken, de garage en het technisch onderhoud. Het personeel bestond voor het merendeel uit Duitsers, maar ook Nederlanders waren betrokken. En niet alleen in Amersfoort of Vught, maar ook in de kampen in het buitenland. In ‘Helaas heb ik in Auschwitz pech’ van oud-NIOD-medewerker Hans de Vries komen die Nederlanders, mannen en vrouwen, naar voren. Wat waren dat voor mensen? Wat heeft hen ertoe bewogen om dit werk te gaan doen en hoe kijken zij erop terug? We stelden de auteur enkele vragen over zijn boek.

Kampbewakers en SS-Helferinnen vermaken zich nabij Auschwitz. Bron: United States Holocaust Memorial Museum

Hoe en wanneer raakte u geïnteresseerd in dit onderwerp en waarom besloot u hierover een boek te schrijven?

Ik heb mij op het NIOD altijd bezig gehouden met de lotgevallen van Nederlandse gevangenen in de nazikampen. Met name vanaf het begin van de jaren '90 – de publicatie ‘Wir weinten tränenlos’ van de Israëlische historicus Gideon Greif over het Sonderkommando in Auschwitz – viel het mij op dat er over de Nederlandse daders niet of nauwelijks was geschreven. Ik vond het belangrijk om de kring van Nederlandse daders uit te breiden en te verdiepen.

Hoe heeft u de namen van Nederlandse kampbewakers kunnen achterhalen en welke bronnen had u tot uw beschikking om hun verhaal te vertellen?

In mijn eerdere onderzoek naar de Nederlandse gevangenen was ik van tijd tot tijd op namen van bewakers gestuit. Zo vond ik bij voorbeeld in de Gedenkstätte Stutthof een aanwijzing dat een Nederlandse vrouw daar gewerkt heeft. Bovendien was een aantal namen al bekend. Via hun CABR-dossiers – het sneeuwbaleffect – kon ik de namen van hun voormalige collega's achterhalen.

Hoeveel Nederlanders werkten in Auschwitz en in welke functie? Wisten ze van tevoren wat ze hier konden verwachten?

Een precies aantal is niet te geven. Dat geldt overigens ook voor de andere kampen. Ik denk dat 'enkele tientallen' te verantwoorden is. De mannen hebben bijvoorbeeld gewerkt in het Sonderkommando en het Fahrbereitschaft, dat chauffeurs en vracht- en personenauto's voor het dagelijks werk leverde. Ik denk dat de kandidaten tevoren niet precies geweten hebben wat hun te wachten stond, maar in grote lijnen wel.

Is er op basis van alle door u verzamelde informatie een profiel op te maken van de Nederlandse kampbewaker of is de groep hiervoor te divers?

Eerste zitting van het Tribunaal Bijzondere Rechtspleging te Den Bosch. Bron: Nationaal Archief, CC0

In een van de hoofdstukken heb ik geprobeerd om tot een groepsportret te komen. Generaliserend gesproken betreft het mensen die uit behoeftige milieus kwamen. Werkeloosheid speelde bij hen en hun ouders een grote rol. Ze moesten vaak gauw gaan werken om hun bijdrage aan het gezinsinkomen te geven en hadden dus niet de mogelijkheid om een behoorlijke opleiding te volgen. Opvallend is ook dat een redelijk groot aantal uit grote en/of gebroken gezinnen kwam en dat een behoorlijk aantal mannen tevoren al met Justitie in aanraking was gekomen. Natuurlijk zijn er op het voorgaande uitzonderingen te vinden.

Maakten Nederlanders zich in de kampen schuldig aan misdaden en zijn ze hier na de oorlog voor bestraft?

Ik hoop dat ik uw vraag goed begrijp. Wat mij betreft, is het werk in een kamp als zodanig al misdadig te noemen. Natuurlijk zijn er voorbeelden te noemen van bijzonder gewelddadige misdaden. Ik noem er een aantal in mijn boek. Joodse gevangenen waren hier vaak het slachtoffer van. In de Bijzondere Rechtspleging is aan hetgeen de verdachten in de kampen in het buitenland hebben 'gedaan', nauwelijks aandacht geweest.

Hoe komt het dat de verhalen over Nederlands kamppersoneel pas nu bekend raken? Heeft u contact gehad met hun nabestaanden en wisten die van dit verleden van hun familielid?

In het algemeen heeft het daderonderzoek lang op zich laten wachten. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie zijn begin jaren '90 in Oost-Europa belangrijke archieven geopend. Met name Duitse onderzoekers hebben het initiatief genomen om een beeld te schetsen van de voormalige daders.

Ik heb geen contact gehad met nabestaanden, maar wel veel gelezen over wat door hen en over hen is geschreven.

‘Helaas heb ik in Auschwitz pech’

Nederlands personeel in de nazikampen

ISBN: 9789024472550

Meer informatie over dit boek