VS leveren oud-bewaker Auschwitz uit aan Duitsland

Op 19 juni 2014 valt de politie van Philadelphia binnen bij de 89-jarige John Breyer en arresteert hem. Duitsland heeft om zijn uitlevering gevraagd omdat hij ervan verdacht wordt tijdens de Tweede Wereldoorlog medeverantwoordelijk te zijn geweest voor de moord op 344.000 Joden in het concentratiekamp Auschwitz I en vernietigingskamp Birkenau (Auschwitz II).



Tot voor 12 mei 2011, de dag dat John Demjanjuk veroordeeld werd voor zijn aandeel in de moord op 28.060 Joden in het kamp van Sobibor, konden voormalige kampbewakers zich verschuilen achter de bewering dat ze weliswaar in een kamp gewerkt hadden, maar dat ze daar persoonlijk niet actief betrokken waren bij massamoord. Na 12 mei 2011 was dat niet meer mogelijk dankzij het precedent dat geschapen werd in de uitspraak van het proces tegen John Demjanjuk, die veroordeeld werd vanwege het specifieke feit dat hij in vernietigingskamp Sobibor als bewaker gewerkt had. Het Duitse bureau voor onderzoek naar nazimisdaden wilde van deze uitspraak gebruik maken om nog minstens vijftig andere voormalige kampbewakers voor de rechtbank te brengen.

Welke feiten worden Johann Breyer ten laste gelegd?
Johann Breyer was tijdens de Tweede Wereldoorlog bewaker van de kampen Auschwitz I en Birkenau. Hij was bovendien lid van de beruchte Totenkopfverbände, een gewapende eenheid van de SS die belast was met het bewaken van concentratiekampen. In de hoedanigheid van kampbewaker wordt hij beschuldigd van medeplichtigheid aan de moord op 344.000 Joden (mannen, vrouwen en kinderen) die per trein werden aangevoerd in de periode van 15 mei tot 9 juli 1944. Breyer houdt vast aan zijn onschuld, hoewel het moeilijk te geloven is dat hij, als toezichthouder op het perron waar de treinen arriveerden, niets gezien heeft van wat er verder met de aangevoerde mensen gebeurde. Documenten die in de loop van 2012 opduiken doen hem uiteindelijk de das om en op basis van deze documenten heeft Duitsland zijn uitlevering gevraagd.

Wie was Johann Breyer?
Johann Breyer (ook wel Jan Paul Breuer of John Breyer) werd op 30 mei 1925 geboren in Novà Lesnà in het oosten van Tsjecho-Slowakije. Hij was de zoon van een Slowaakse vader en een Amerikaanse moeder. In 1942 trad hij op 17-jarige leeftijd (deze jonge leeftijd zou hem later redden om niet uit de VS uitgewezen te worden) vrijwillig in dienst van de Waffen-SS. Zijn eerste functie was kampbewaker in het concentratiekamp Buchenwald. Nadien (in 1943) werd hij overgeplaatst naar Auschwitz I en Birkenau.

Naar eigen zeggen heeft hij nooit iemand kwaad gedaan of vermoord (vergast) tijdens zijn verblijf in Auschwitz en weet hij niet wat er gebeurde met de Joden die per trein werden aangevoerd. Volgens zijn eigen verklaring zou hij in augustus 1944 gedeserteerd zijn uit de Waffen-SS en zou hij zich de laatste weken van de oorlog hebben aangesloten bij een niet nader genoemde divisie en in Berlijn gevochten hebben tegen de Russen (opnieuw zijn er documenten opgedoken in 2012 die deze stelling ontkrachtten). Hij werd na de oorlog persona non grata verklaard in Duitsland en is in 1952 uitgeweken naar de Verenigde Staten. In 1957 werd hij Amerikaans staatsburger en dat is hij nog tot op heden. Hij blijft in een interview met Associated Press in 2012 zijn onschuld verkondigen als hij geconfronteerd wordt met de nieuwe informatie over zijn verleden.

Tegenstrijdigheden?
Bij al de verklaringen van Johann Breyer duiken tegenstrijdigheden op en er dienen vraagtekens geplaatst te worden omtrent zijn geloofwaardigheid. Zelf zegt hij dat hij in augustus 1944 uit de SS zou gedeserteerd zijn. In december 2012 duiken er in de VS documenten op waaruit blijkt dat Johann Breyer op 29 december nog in dienst was bij de 7e SS Totenkopfsturmbann. Op 16 januari 1945 diende hij te Pressburg (het huidige Pozsony in Slowakije) nog een steunaanvraag in voor zijn ouders. Deze aanvraag werd goedgekeurd door de SS en zijn ouders kregen een bedrag van 450 Slowaakse Kronen uitgekeerd. Het bericht van de goedkeuring werd verstuurd naar Johann Breyer van de 3e SS-Totenkopfsturmbann te Auschwitz II (Birkenau). Dit zijn belastende documenten die zijn voorheen afgelegde verklaringen op losse schroeven doen staan.


Het bewuste document waaruit blijkt dat Johann Breyer op 29 december 1944 nog is dienst was van de SS. © Der Spiegel


Het document waarin hij om steun vraagt voor zijn ouders. © Der Spiegel

Welke stappen hebben er uiteindelijk toe geleid dat Johann Breyer in de VS werd gearresteerd en dat hij uitgeleverd wordt aan Duitsland?
Johann Breyer was reeds langer in het vizier van het Duitse bureau voor onderzoek naar nazimisdaden. Door het opduiken van de eerder genoemde documenten konden de onderzoekers in Ludwigsburg het dossier afsluiten en doorgeven aan het gerecht. Uiteindelijk werd het dossier overgedragen aan de Staatsanwaltschaft van Weiden, omdat dit de laatst bekende woonplaats was van Johann Breyer in Duitsland.

Toen zijn naziverleden bij de Amerikaanse overheid bekend raakte, heeft deze er alles aan gedaan om Johann of John Breyer (zoals hij zich nu noemt) het land uit te zetten, doch een uitspraak in 2003 van het Hooggerechtshof heeft dit tot dusver verhinderd. Op het moment dat Johann Breyer vrijwillig in dienst trad van de Waffen-SS, was hij amper 17 jaar oud en dus nog minderjarig. Door zijn minderjarigheid kon hij niet verantwoordelijk gehouden worden voor zijn beslissing. Hij mocht in de VS blijven en bleef het Amerikaans staatsburgerschap behouden.

“Zie je wel”, zei hij in 2012 in een interview met Associated Press. “Ze kunnen mij niet uitwijzen, ik heb niets verkeerd gedaan tijdens de oorlog” Uiteindelijk zijn het de documenten die in 2012 boven water zijn gekomen die hem alsnog de das hebben omgedaan. Johann Breyer werd op vraag van Duitsland op 19 juni 2014 op 89-jarige leeftijd gearresteerd in Philadelphia (waar hij als gepensioneerde machine-arbeider woonde). Zijn uitlevering aan Duitsland is voorzien voor 21 augustus 2014. In Duitsland wacht hem een proces wegens medeplichtigheid aan de moord op 344.000 Joden tijdens zijn periode als kampbewaker in Auschwitz I en II (Birkenau).

Het is afwachten op de uitspraak van de rechtbank om de strafmaat die Johann Breyer boven het hoofd hangt te kennen. Het precedent geschapen in het proces tegen John Demjanuk zal in het proces van Johann Breyer een belangrijke rol spelen. “Ze waren erbij, dus zijn ze schuldig…”