Fokker T.VIIIw (T-8w)

De Fokker T.VIII W werd het eerste toestel van de in 1938 opgerichte torpedodienst van de MLD. Het toestel was in 1937 ontworpen en markeerde tegelijk voor Fokker de overgang naar een nieuwe constructie. Waar eerdere Fokkers nog opgebouwd werden uit een geheel metalen framewerk dat aan de voorzijde met aluminiumplaat was bewerkt en de achterzijde overtrokken met linnen, werd voor het eerst de voorzijde van de romp geheel uit aluminium vervaardigd. Het middenstuk van de romp en de vleugels waren van hout en de achterzijde nog steeds met linnen overtrokken. De geheel aluminium voorzijde markeerde echter de overstap naar Fokkers die geheel uit aluminium werden opgebouwd.

Fokker T.VIIIW R-1 in de vlucht. Bron: Collectie Instituut voor Militaire Historie

De Fokker T.VIII werd in 1937 door Fokker ontworpen in opdracht van de Marine Luchtvaartdienst. Deze was op zoek naar een vervanger voor de verouderde Fokker T.IV torpedobommenwerpers. Op basis va het ontwerp ontving Fokker de opdracht voor de productie van vijf Fokker T.VIII-W toestellen als proefserie.^[1]

De toestellen waren van een gemengde houten en metalen constructie. In 1938 vloog het prototype en meteen bestelde de marine een vervolgserie van veertien toestellen die werden aangeduid als Fokker T.VIII-W/G. Toen op 10 mei 1940 Nederland werd binnengevallen door Duitsland, waren elf toestellen geleverd. Ondertussen waren nog een twaalf toestellen besteld in een metalen uitvoering voor gebruik in Nederlands-Indië. Deze werden aangeduid als Fokker T.VIII-W/M. Een aantal Nederlandse toestellen wist via Frankrijk naar Groot-Brittannië te ontsnappen en werden daar gebruikt voor de opbouw van het eerste Nederlandse eskader in Engeland. De in Nederland achtergebleven en in aanbouw zijnde toestellen werden door de Luftwaffe in dienst genomen.

Naast de Nederlandse toestellen waren vijf, iets grotere, toestellen in aanbouw voor Finland. Deze Fokker T.VIII-W/C vliegtuigen werden eveneens door de Duitsers in beslag genomen.

Primair was de T.VIII W bedoeld ter vervanging van de verouderde T.IV, maar de eerste series bleven in Nederland terwijl de T.IV vooral in Nederlands-Indië opereerde. De eerste vlucht vond plaats op 22 februari 1939. De eerste vijf, de R-1 t/m R-5 werden in 1939 afgeleverd. Ze werden gestationeerd op De Mok op Texel. Vanuit strategisch oogpunt begon men echter de Nederlandse watervliegtuigen, na de Duitse inval in Polen in 1939, meer te verspreiden over zogenaamde vliegtuigsteunpunten. De R-1 t/m R-5 werden gestationeerd op het Braassemermeer.^[2]

De R-5 ging in 1939 verloren doordat het op een patrouillevlucht boven de oostelijke Waddenzee door een Heinkel He 115 werd aangezien voor een Brits vliegtuig en werd neergeschoten. De opgepikte bemanning keerde ongedeerd terug naar Nederland. Dit incident resulteerde in de vervanging van de op Nederlandse vliegtuigen aanwezige rood-wit-blauwe rozet door een zwart omlijnde oranje driehoek.^[3]

De R-2 en de R4, met de F-19 en F-20 (Fokker C.XIV-W) op Vliegkamp Veere. Bron: Collectie Instituut voor Militaire historie

De proefserie van vijf bleek echter zo goed te voldoen dat de MLD in 1939 een bestelling plaatste voor nog eens 14 exemplaren. Dit type werd voortaan aangeduid als de T.VIII-W/G (G van Gemengde bouw). Deze toestellen werden genummerd als R-6 t/m R-19.^[4]

Voor Finland werden eerst twee proeftoestellen gebouwd die als R-37 en R-38 in Nederland werden aangeduid. Dit waren een versie op drijvers en een versie op wielen. De Finse registratie zou respectievelijk FW-160 en FW-161 worden. De versie met wielstel werd aangeduid als Fokker T.VIII-L.^[6]

Fokker T.VIII-W/C, KD+GG (5636, R-37, FW-160, TD+CP) Bron: NIMH 2161_027486

Voor Finland werd voorts nog een serie van vijf toestellen op stapel gezet (versie T.VIII-W/C). Deze waren iets groter, terwijl de drijvers konden worden vervangen door wielen of ski's. Voor de Finse toestellen zou tevens een andere motor worden gebruikt en wel de Bristol Mercury XI.

Op 19 september 1940 werd door Finland de bestelling afgezegd en werden alle Finse toestellen afgebouwd voor dienst bij de Luftwaffe.

Op 10 mei 1940 had Fokker naast de eerste vijf in totaal 9 toestellen geleverd. Naast de overgebleven R-1 t/m R-4 waren de R-6, R-7, R-9 en R-11 operationeel. Op 12 mei werden hier nog rechtstreeks uit de fabriek de R-8 en R-10 aan toegevoegd.^[7]

Tijdens de meidagen bleven de R-1, R-2 en R-3 bij de GVT2 (Groep Vliegtuigen) op het Braassemermeer. De R-4 hoorde ook tot de GVT2 maar werd in reserve gehouden op De Mok. De R-6, R-7, R-9 en R-11 waren ingedeeld bij de GVT4 met als basis de Westeinderplassen. De R-11 werd echter overgevlogen naar Schellingwoude voor de vesting Amsterdam. Aangezien er tijdens de meidagen een tekort was aan torpedo's, zijn de toestellen bewapend geweest met bommen.

De eerste echte operatie van de GVT2 bestond uit het overbrengen van de Nederlandse politici Van Kleffens en Welter naar Londen. Bij deze operatie, genoemd Operatie Scheveningen, die uitgevoerd werd door de R-1, R-2, R-3, R-4 en de Fokker C.VIII W G-8 behaalde alleen de R-3, gelukkig met de politici aan boord, Groot-Brittannië. De overige toestellen zijn op weg naar het rendez-vouspunt vernield (R-4 en G-8) door Duitse jagers of door eigen personeel in brand gestoken na een noodlanding (R-2). De R-1 wist met lekgeschoten drijvers zich in veiligheid te brengen.

Op 13 mei kreeg de MLD opdracht uit te wijken naar Groot-Brittannië. Ook de zeven luchtwaardige T.VIII W's vlogen via Frankrijk naar Groot-Brittannië.

In Groot-Brittannië aangekomen bleken de Fokker T.VIII W toestellen de enige die van daaruit werkelijk voor gevechtsdoeleinden konden worden ingezet. De vliegtuigen werden gestationeerd in Pembroke Dock in Wales alwaar zij de basis vormden voor het eerste Nederlandse squadron binnen de RAF Coastal Command en wel het 320ste (Dutch) Squadron.^[8]

Ze kregen hier Britse camouflagekleuren, herkenningstekens en registratienummers (AV958 t/m AV965). Als herkenning voor een Nederlands squadron werd aan de zijkant op de neus een kleine oranje driehoek aangebracht. De Fokkers werden gebruikt voor patrouille- en konvooidiensten boven de Ierse Zee en voor vluchten naar bezet Nederland ten behoeve van het verzet.

Eind 1940 werden ze vervangen door Lockheed Hudson bommenwerpers, welke door de Nederlandse regering in ballingschap waren aangekocht. De T.VIII W's hadden hun werk gedaan en vooral door gebrek aan de juiste onderdelen kon men ze niet langer gebruiken. Alle exemplaren zijn gesloopt.

Fokker T.VIIIW in Britse dienst. Bron: Collectie Instituut voor Militaire Historie

In de Eerste Wereldoorlog was Fokker dé leverancier van vliegtuigen voor de Duitse luchtmacht. De Fokkers waren zo gevreesd dat Duitsland geen enkel Fokkervliegtuig meer mocht bezitten. Met de inval in Nederland in mei 1940 kwam hier verandering in. Bij Fokker stonden talloze Fokker G.1 en T.VIII W toestellen op de productielijn en beide typen zijn dan ook voor de Duitsers afgebouwd. De G.1 is hiervan niet intensief gebruikt, eigenlijk alleen voor lesdoeleinden. De Fokker T.VIII W is echter intensief door de Duitse Luftwaffe gebruikt.^[9]

De T.VIII-L, voormalige R-38, als landversie in Duitse dienst. Bron: Wilco Vermeer collection

Bij de inval stonden bij Fokker de R-12 t/m R-36 op de productielijn, daarnaast stonden de voor Finland bedoelde FW-160 en FW-161 bijna klaar. Deze iets grotere versie is ook voor de Luftwaffe afgebouwd samen met nog drie van dit type die nog geen registratie hadden.

Noten

1. Klaauw, 1977, pag. 92
2. Alting, 1988, pag. 47
3. Klaauw, 1977, pag. 92
4. Alting, 1988, pag. 47
5. Alting, 1988, pag. 47
6. Klaauw, 1977, pag. 94
7. Klaauw, 1977, pag. 92
8. Klaauw, 1977, pag. 92
9. Klaauw, 1977, pag. 94