Kriegsberichter deden in dienst van de Duitsers verslag van de strijd aan het front. Met woord en beeld moesten zij de kracht van de Duitse strijders zichtbaar maken voor het thuisfront. Ook Nederlanders waren actief als Kriegsberichter. Gerard Groeneveld schreef al in 2004 een uitstekend boek over deze categorie collaborateurs. In dat boek – titel: Kriegsberichter, Nederlandse SS-oorlogsverslaggevers 1941-1945 - besteedt Groeneveld ook aandacht aan Wilhelm Zwagers, een reclametekenaar die zich aansloot bij het Vrijwilligerslegioen Nederland. Hij deed een militaire training en volgde een opleiding bij de nazi-propaganda-afdeling. Na een periode van gedwongen nietsdoen werd hij als Kriegsberichter ingezet aan het Oostfront. Verschillende van zijn daar gemaakte tekeningen werden gepubliceerd in nationaalsocialistische bladen. Na zijn terugkomst naar Nederland publiceerde hij tekeningen in verschillende Nederlandse nationaalsocialistische kranten, bijvoorbeeld in De Zwarte Soldaat, Front en Heem. De informatie die Groeneveld geeft is tamelijk summier. Dat is niet vreemd, want het boek van Groeneveld gaat immers niet over Zwagers. Het is een grondige studie over Nederlandse Kriegsberichter als belangrijk onderdeel van de nazi-propagandamachine.

Over Zwagers is in december 2020 een boek gepubliceerd. Het is geschreven door Onno Lassooy, de echtgenoot van de kleindochter van Willem Zwagers. Hij heeft het boek in eigen beheer uitgegeven en heeft zich klaarblijkelijk laten leiden door de wens om er een mooie uitgave van te maken. Daar is hij in geslaagd. Het is een fraai boek met een harde kaft, stevig papier, fraai coverbeeld, foto’s en door de net zo duidelijke als simpele layout laat het boek zich makkelijk lezen. Uiteraard bevat Getekend voor het leven vele tekeningen van Zwagers en dat alleen al maakt dit boek waardevol. Zwagers maakte vooral tekeningen van gevechtshandelingen. Het zijn geen meesterwerken, maar wel fraaie verbeeldingen van de werkelijkheid zoals Zwagers die wilde of moest weergeven. Het is in ieder geval een genot om door het boek te bladeren om de vele tekeningen en foto’s te bekijken. Wie zich beperkt tot al bladerend kijken naar de illustraties, mist echter de beschrijvingen en achtergrondformatie waarmee Lassooy een dimensie toevoegt aan het beeld.

Hoe belangrijk vormgeving en afbeeldingen ook zijn, het gaat natuurlijk vooral om de inhoud. Wat wil Lassooy vertellen? Hij wil het leven van zijn schoonopa en diens werk in beeld brengen. Ook zocht hij daarbij antwoord op vragen als waar, wat, hoe, waarom en hoe liep het af? De antwoorden zoekt hij bij familieleden, mensen die hem gekend hebben, in de archieven en in dagboeken van tijdgenoten. Het resultaat is een goed geschreven en helder portret van een man die al in 1935 actief lid werd van de NSB, vanaf 1940 deel uitmaakte van de WA en in 1942 bewust koos voor aansluiting bij de Waffen-SS. Als soldaat en tekenaar was hij actief aan het oost- en westfront. Lassooy plaatst de keuzes, het werk en lotgevallen van Zwagers in een grotere context. Zo bespreekt hij de aanmelding van Zwagers bij de Waffen-SS tegen de achtergrond van onder meer de Duitse inval in Rusland, de werving van Nederlandse SS’ers, de selectie-eisen, de opleidingen van SS-rekruten en de eedaflegging op Hitler. Hij behandelt dit soort thema’s niet gedetailleerd, maar wel voldoende om het verhaal een extra laag te geven en het zo los te zingen van een plat verhaal over zijn schoonopa. Personen die contextueel relevant zijn, bespreekt hij in losse tekstkaders. Dat draagt bij aan de continuïteit van het verhaal en het verhoogt de leesbaarheid. Lassooy lardeert elk hoofdstuk met vele citaten uit dagboeken en andere bronnen. Op zich is dat goed, maar sommige citaten zijn wel heel erg lang. Bovendien is het niet altijd duidelijk uit welke bron het citaat is ontleend. Zo laat hij de SS’er Oswald van Ooteghem uitgebreid aan het woord over diens vertrek naar Leningrad, maar verzuimt te vermelden waar en wanneer Ooteghem het gezegd heeft. Vooral hoofdstuk 4 leunt zwaar op citaten. Het is een wat algemener verhaal over positionering, taken, verantwoordelijkheden, functioneren en de problematiek van de naoorlogse bestraffing van Kriegsberichter. Op zich een belangrijk hoofdstuk dat Lassooy terecht niet heeft versnipperd over de overige hoofdstukken. De vraag is waarom hij dit toch wel cruciale onderwerp pas vanaf pagina 92 behandelt. Eerder of later zou beter geweest zijn. Nu is het toch te veel een onderbreking van de continuïteit van het verhaal.

Is Lassooy er in geslaagd om de vragen naar het waar, wat, hoe en waarom duidelijk te beantwoorden? Het waar, hoe en wat komt uitgebreid aan bod en ook hoe het na de oorlog verder ging met Zwagers krijgt de nodige aandacht. Wat dat betreft is hij er in geslaagd om die kanten van het verhaal helder te belichten. Het antwoord op de waarom-vraag blijft echter een beetje in de schaduw hangen. Er was volgens Lassooy geen sprake van avonturisme, maar waarschijnlijk van een financiële motivatie in combinatie met een politieke overtuiging en een door propaganda gevoede wil om als overtuigd nationaalsocialist te vechten tegen het bolsjewistische gevaar. Deze verklaring noemt Lassooy welhaast tussen neus en lippen door. De waarom-vraag verdient toch een wat meer grondige bespreking. Wilde Zwagers ontsnappen aan de sleur van huwelijk en gezinsleven? Bezweek hij voor groepsdruk? Zocht hij naar macht of invloed? Was er sprake van een mentaal defect? Het zijn vragen die Lassooy niet of nauwelijks beantwoordt.

Lassooy heeft een uitstekend en overtuigend boek geschreven. Hij heeft zijn schoonopa als het ware weer tot leven gebracht en zijn werk naar de voorgrond gehaald. Bovendien geeft hij met zijn schoonopa als kapstok een goed beeld van het functioneren van Kriegsberichter. De vele illustraties geven het boek een duidelijke meerwaarde. Getekend voor het leven is dan ook zonder twijfel een aanrader voor iedereen die een helder beeld wil krijgen van Kriegsberichter als onderdeel van de Duitse propagandamachine.

Het ontbreken van een register is wel een minpunt. Even wat opzoeken, is daardoor immers zo goed als onmogelijk. Hopelijk neemt Lassooy bij een volgende druk de moeite om een personen- en zaakregister toe te voegen. Een verbeterde versie van de bronnenlijst is ook geen overbodige luxe. Zo noemt Lassooy in zijn boek wel de uitstekende studie van Gerard Groeneveld over Kriegsberichter, maar in de bronnenlijst komt het boek niet voor. De Vlaamse SS-er Oswald van Ooteghem speelt een rol in het boek van Lassooy, maar het boek waarin deze oorlogscorrespondent uitgebreid aan het woord komt, Het testament van de Vlaamse Waffen-SS van Jonathan Trigg, staat niet in de bronnenlijst. Wellicht heeft hij het boek van Trigg niet gebruikt, maar dat is dan wel een minpuntje. Deze kritiekpunten nemen niet weg dat Lassooy een uitstekend boek heeft geschreven dat de kennis over Nederland tijdens de bezetting versterkt en verdiept. Getekend voor het leven is een boek dat een groot lezerspubliek verdient.

Het boek is te koop bij Bol.com voor 34,90 en voor 29,95 rechtstreeks bij www.uitgeverijscribo.nl.