Nederland (1815-heden, Koninkrijk)

Het Nederlandse stelsel van onderscheidingen.

Geschiedenis
Het stelsel van onderscheidingen zoals we dat heden ten dagen kennen in Nederland, heeft haar oorsprong bij het instellen van de Militaire Willems-Orde en de Orde van de Nederlandse Leeuw bij Koninklijk Besluit op 30 april 1815. Deze beide Orden waren het directe gevolg van de instelling van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815, direct na het beëindigen van de Franse overheersing onder Napoleon. Het waren echter niet de eerste onderscheidingen die op Nederlands grondgebied werden uitgereikt.

Het meest tot de verbeelding speelt veelal het begrip Ridderorden. De oudste in Nederland opgetekende verlening van een Ridderorde is op 15 juli 1279, toen Floris V in de Ridderzaal in Den Haag 12 edellieden tot Ridders in de Orde van Sint Jacob sloeg. Bij deze titel hoorde de versierselen in de vorm van een verguld zilveren halsketting, belegd met schelpen en daaraan hangend een medaillon met de beeltenis van Sint Jacob. De volgende onderscheiding met enige bekendheid werd de Orde van het Gulden Vlies welke op 10 januari 1430 werd ingesteld in Brugge door Philips de Goede. Deze Orden waren voorbehouden aan edellieden. De Orde van het Gulden Vlies bestaat nog steeds en wordt nog steeds verleend door de Spaanse vorst, voornamelijk aan Vorsten. Het Gulden Vlies is overigens na 1701 gesplitst in een Spaanse en een Oostenrijkse tak, verleent door respectievelijk de Spaanse vorst en de Aartshertog van Oostenrijk.

Tussen 1568 en 1795, ten tijde van de Republiek der Verenigde Nederlanden, kende men geen Ridderorden. Het was immers de gewoonte dat Vorsten Ridderorden instelden en niet een republiek. In die periode was het de gewoonte om een belangwekkende gebeurtenis te herinneren met een Gelegenheidspenning. Deze werden over het algemeen uitgevoerd in goud. In 1628 werd voor het eerst een erepenning ontworpen waarmee de Nederlandse Staten-Generaal een persoon kon eren vanwege zijn grote verdienste voor het land. Deze penning werd veelal Ambassadeurspenning genoemd. Deze hoogste onderscheiding werd daarmee in feite het Nederlandse alternatief voor de Ridderorden. De Vierde Engelse Oorlog tussen 1780 en 1784 kende een hoogtepunt met de Slag bij Doggersbank in 1781. De Hollandse overwinning was voor Stadhouder Willem IV de aanleiding tot de uitgifte van de eerste medaille aan een lint, De Doggersbankmedaille. Het was een penning welke hing aan een oranje of rood,wit, blauw gekleurd lint. Met dit lint, werd de Doggersbankmedaille min of meer het voorbeeld voor de onderscheidingen die daarop zouden volgen.

Tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) waren er weinig ontwikkelingen in de onderscheidingen. Dit veranderde toen in 1806 Lodewijk Napoleon Koning van Nederland werd. In december 1806 stelde hij de Grote Orde van de Unie en de Orde van Verdienste van het Koninkrijk Holland in werking. Uiteindelijk werden beide Orden door interventie van de broer van Lodewijk Napoleon, Napoleon Bonaparte, samengevoegd tot Koninklijke Orde van Holland welke in 1808 werd hernoemd tot Orde van de Unie. De Orde bestond uit drie klassen (Grootkruis, Commandeur en Ridder) voor officieren en twee medailles (Gouden en Zilveren) voor personen van lagere rang. Toen in 1811 Holland werd ingelijfd in het Franse Rijk, werd de Orde van de Unie vervangen door de Franse Ordre Impérial de la Réunion. Nadat op 30 november 1813 de zoon van Stadhouder Willem V werd uitgeroepen tot soeverein vorst, ontstond in Nederland een situatie waarin veel plaatselijke gevechten ontstonden tussen terugtrekkende Franse troepen en Oranjegezinde eenheden. Deze gevechten waren vaak aanleiding tot het uitgeven van diverse penningen die later werden omgevormd tot officiële decoraties. Ook de strijd tegen Napoleon in de daaropvolgende veldtochten in Noord Frankrijk gaven aanleiding tot het slaan van penningen. Deze penningen kenden vaak de tekst "Voor Moed en Vaderlandsliefde en worden gezien als het voorbeeld voor de Militaire Willems-Orde.

Koninkrijk der Nederlanden
De nieuwe Koning, Koning Willem I, wilde al snel overgaan tot de instelling van een Ridderorde. Het Nederlandse leger telde 325 dragers van het Franse Legion d’Honneur. Op een bepaalde wijze diende men deze eer te kunnen blijven doordragen. Daarnaast wilde de Koning mensen om hun bewezen moed kunnen onderscheiden. Zo kon al op 30 april 1815 de Militaire Willems-Orde kunnen worden ingesteld. Naast deze hoogste Nederlandse onderscheiding voor getoonde moed, werd ook de Orde van de Nederlandse Leeuw ingesteld. Waar de Militaire Willems-Orde vooral een onderscheiding is voor militairen, is de Orde van de Nederlandse Leeuw vooral een civiele onderscheiding.

De Belgische vrijheidsstrijd van 1830 tot 1832 zorgde voor een grote stijging van het aantal verleningen van de Militaire Willems-Orde. Hierdoor daalde de waardering voor de onderscheiding. Om een dergelijk gevolg tegen te gaan, was in het reglement voor de MWO een regel opgenomen welke aangaf dat niet iedere actie van moed hoefde te leiden tot de uitreiking van het MWO. Het was ook mogelijk de actie in te schrijven in een register onder de noemer Eervolle Vermelding (EV). Toch werkte dit niet goed. Vooral ook omdat de EV geen draagvorm kende. Deze werd dan ook later ingevoerd in de vorm van een kroon welke gedragen kon worden op het lint van een ander onderscheiding. Daarnaast werden nog diverse andere zogenaamde dapperheidonderscheidingen ingevoerd. Zo ontstond in 1839 de Medaille voor Moed en Trouw, speciaal voor inheemse militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) die waren uitgesloten van het MWO. In 1898 werden de zilveren en bronzen medailles uit deze onderscheiding vervangen door het mooiere Kruis voor Moed en Trouw in zilver en brons. In 1855 was ook nog eens de Eresabel ingevoerd. De verkrijgers hiervan mochten een draaginsigne van twee gekruiste sabels bedekt met de Koninklijke Kroon, op het lint van de het in 1869 ingevoerde Kruis voor Belangrijke Krijgsverrichtingen. Voor ditzelfde Kruis werd ook het draaginsigne voor de Eervolle Vermelding, de Kroon, ontworpen.

In de loop der jaren werden ook diverse Herinneringsonderscheidingen ontwikkeld die veelal ter herinnering van een veldslag of een oorlog werden uitgegeven. Een belangrijke onderscheiding op dit vlak werd het Kruis voor Belangrijke Krijgsverrichtingen omdat op het lint hiervan de kentekenen van de Eresabel en de Eervolle vermelding gedragen mochten worden. Het werd een standaardonderscheiding, waarbij de Veldslag waaraan was deelgenomen werd aangeduid door middel van een gesp met opschrift die was aangebracht op het lint. Het Kruis raakte echter tijdens de Tweede Wereldoorlog in ongebruik en werd uiteindelijk vervangen door het Oorlogsherinneringkruis (OHK) dat vanaf 1944 werd verleend.

Op 12 april 1940, werd ingegeven door de veranderingen in het oorlogsbedrijf, de Wet Militaire Willems-Orde gewijzigd. De Eervolle Vermelding werd afgeschaft. De gebeurtenissen op 10 mei zorgden er voor dat de vernieuwing van het onderscheidingen stelsel bleef liggen. Na de capitulatie, nam de Nederlandse Regering in Ballingschap de herziening weer ter hand. In de regeringsraad op 20 mei 1940 werd al besloten om tot een oorlogsonderscheiding te komen, en bij Koninklijk Besluit van 11 juni 1940, werd het Bronzen Kruis (BK) ingesteld. De Eervolle Vermelding mocht aan het lint worden bevestigd. Aangezien het BK een militaire onderscheiding was voor vooral velen in de scheepvaart als niet-militairen deelnamen aan krijgsverrichtingen. Hiertoe werd een commissie ingesteld op 8 oktober 1940, de Commissie Onderscheidingen Koopvaardij (COK). De werkzaamheden van de COK leidden uiteindelijk op 20 februari 1941 tot de instelling van het Kruis van Verdienste (KV). De werkzaamheden van het COK en het succes van het Kruis van Verdienste, resulteerde op 30 juni 1941 tot een nieuwe wijziging van de Wet Militaire Willems-Orde en de instelling van een Commissie Militaire Onderscheidingen (CMO). Deze CMO kwam met een volledige herziening, waarbij vooral militaire prestaties het hoogst gewaardeerd werden. Door interventie van Koningin Wilhelmina zelf kwam een nieuw systeem in beeld wat pas in 1944 werd ingevoerd.

Als hoogste onderscheiding bleef de Militaire Willems-Orde gelden. De Bronzen Leeuw zou hierop volgen en in plaats komen van de Eervolle Vermelding. Hierna zou het al ingestelde Bronzen Kruis de volgende op de lijst zijn, gevolgd door het Kruis van Verdienste en het nieuwe Vliegerkruis. Zo ontstond een reeks dapperheidonderscheidingen waarbij Militairen en Burgers in redelijk evenwicht konden worden onderscheiden.

Na de Tweede Wereldoorlog, ontstond de wens om verzetsmensen te kunnen onderscheiden. Hiertoe werden twee onderscheidingen ingesteld, het Verzetskruis, dat in volgorde direct na de Militaire Willems-Orde werd gerangschikt en de Verzetsster Oost-Azië, welke na de Bronzen Leeuw en voor het Bronzen Kruis werd ingeschaald.

Nederland in de Tweede Wereldoorlog
Nederland werd betrokken bij de Tweede Wereldoorlog toen op 10 mei 1940 het Duitse Leger Nederland binnenviel. Na vijf dagen hard vechten en een bombardement op de stad Rotterdam, capituleerde het Nederlandse Leger uiteindelijk op 14 mei 1940. Het duurde echter nog tot 17 mei voordat heel Nederland in Duitse handen viel.

De Nederlandse Regering en het Koninklijk Huis vluchtte naar het buitenland en zette in Londen een regering in ballingschap op. Dit was mede noodzakelijk vanwege de Nederlandse Rijksdelen Overzee, Suriname, de Nederlandse Antillen en Nederlands-Indië. In januari 1942 werd Nederlands-Indië door Japan onder de voet gelopen en moesten de overgebleven Nederlandse strijdkrachten uitwijken naar Australië.

Nederlandse eenheden streden samen met Geallieerde troepen in Europa en Azië en uiteindelijk werden Nederland en Nederlands-Indië weer bevrijd in mei en augustus 1945.

Draagvolgorde Nederlandse onderscheidingen (in de lijst staan alleen de belangrijkste onderscheidingen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden uitgegeven of een bepaalde relatie met de Tweede Wereldoorlog hebben):

Militaire Willems-Orde MWO
Verzetskruis VZK
Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon
Orde van de Nederlandse Leeuw ONL
Orde van Oranje-Nassau ON
Huisorde van Oranje HO
Eervolle Vermelding EV
Bronzen Leeuw BL
Verzetsster Oost-Azië VOA
Bronzen Kruis BK
Kruis van Verdienste KV
Vliegerkruis VK
Erepenning voor Menslievend hulpbetoon (zilver en brons)
De Ruytermedaille
Erepenning voor Verdiensten jegens Openbare Verzamelingen (Museummedaille)
Medaille van het Rode Kruis (Regeringsmedaille)
Erkentelijkheidsmedaille
Oorlogsherinneringskruis OHK
Verzetsherdenkingskruis VHK
Mobilisatie-Oorlogskruis MO
Onderscheidingsteken voor Langdurige Dienst als Officier (Officiersdienstkruis)
Onderscheidingsteken voor Langdurige en Trouwe Dienst (Trouwe Dienst Medaille)
Ereteken Meester-Scherpschutter
KNIL-onderscheidingen
Vaardigheidsmedaille KNIL
Schietprijsster