Je vrouw mee op jeugdkamp en haar de kampkeuken laten regelen zonder dat ze op de loonlijst staat; aangenomen worden als leraar doordat een medestudent tegen z’n directeur zegt dat jij z’n opvolger bent, ook al is het einde van je studie nog lang niet in zicht; het bombardement van Rotterdam nog kunnen herinneren evenals de crisisjaren ’30 – wie op een haar na een eeuw leeft, vertelt verhalen die laten zien dat vroeger dingen anders waren.

In ‘dat deed je gewoon. Een eeuw Nederland door de ogen van een 99-jarige’ vertelt leraar Fred Hisschemöller het verhaal van zijn leven. Hisschemöller kwam ter wereld in 1922 in een rood gezin van stand. Het maakte Fred zeker in het dorpje waar hij opgroeide tot een buitenstaander: deftiger dan de boerenkinderen, en dan ook nog eens ongelovig. Fred wist wel wat de Bijbel was: zijn ouders stuurden hem naar catechisatie, zodat hij de belangrijkste Bijbelverhalen zou leren en zou begrijpen hoe de mensen om hem heen dachten. Het is een houding die door het levensverhaal van Fred zou blijven lopen: een eigen standpunt hebben, maar open en respectvol naar anderen luisteren. Fred ontwikkelt zich van ziekelijk kind naar een enthousiaste lid van de NBAS, de jeugdbond van de geheelonthouders. Men zingt, kampeert, marcheert, geeft lezingen, vormt eigenlijk één grote familie. Het samen optrekken, genieten van de natuur en van de eenvoud en soberheid vormen Fred voor de rest van zijn leven.

Naast zijn periode bij de NBAS vormt de oorlog het verdere leven van Hisschemöller. Als student in Utrecht komt hij in aanraking met verzetswerk. Fred wordt vooral ingezet als koerier, door Joodse kinderen naar onderduikadressen te brengen en illegale pakketjes weg te brengen bijvoorbeeld. Zijn ouders staan volledig achter het werk, zijn moeder bezorgt zelf ook illegale kranten. Fred leeft een intensief leven: enerzijds midden in het verzet met alle nodige aandacht en alertheid die dat vergt, anderzijds midden in het studentenleven. Zijn studie sociale geografie probeert hij nog enigszins bij te houden, maar tentamens maken lukt niet altijd meer. Zo mist hij op een ochtend in februari 1943 ook het tentamen waarbij zijn studiegenoten in de tentamenzaal worden opgepakt door de Duitsers. Zijn studentenleven is toch al bijna ten einde, want evenals de meerderheid van de Nederlandse studenten weigert hij de door de Duitsers gevraagde loyaliteitsverklaring te tekenen. Daarmee begint midden 1943 zijn onderduikperiode, die zal duren tot het einde van de oorlog.

Hisschemöllers eerste onderdekplek is aan boord van een binnenvaartschip als schippersknecht. Nadat hij bij de grens bij België enkele keren maar net door de controle komt, wordt hem dit te gevaarlijk en vertrekt hij weer naar zijn ouderlijk huis. Daar continu blijven is te link, zodat een zwervend bestaan volgt. Het leven in deze periode is voor hem redelijk comfortabel, zelfs iets aan de studie doen lukt. Uiteindelijk wordt de grond toch te heet onder zijn voeten en duikt Fred onder als boerenknecht. Voor een stadse atheïst is de gang van zaken in een gereformeerd boerengezin behoorlijk anders. Fred vindt het wel interessant, maar de gezinsleden ergeren zich nogal aan die vrijpostige jongeman die hun vader maar blijft bevragen over het waarom en het waartoe van hun gebruiken. Fred verkast naar een ander gereformeerd boerengezin, waar een dochter hem bijzonder aardig lijkt. Hoe moeilijk ook, na de bevrijding laat hij haar gaan. Een gereformeerde boerendochter en een stadse socialistische student, dat zijn te veel verschillen voor een bestendige toekomst, zelfs als er liefde in het spel is.

In de meidagen van 1945 wordt Fred ingeschakeld bij de Binnenlandse Strijdkrachten. De verhalen die hij erover vertelt zijn haast vermakelijk vanwege het kwajongensachtige niveau van de organisatie: gebrek aan duidelijke instructie en al helemaal aan opleiding, iedere afdeling handelend naar eigen inzicht. Eind juli houdt Fred het er voor gezien. Nog in diezelfde naoorlogse maanden groeit het contact met Jannie, ‘mijn meissie’. Jannie is ook bij de NBAS en afkomstig uit een rood gezin, zij het wel veel armer. Ook Jannie is gevormd door de gevaren en ontberingen in de oorlog. Al snel zijn ze onafscheidelijk, uiteindelijk trouwen ze in 1948. Fred en Jannie blijven bij elkaar tot haar dood in 2010.

In het lange leven van Fred gebeurt nog veel meer wat hier niet past, maar wel de moeite is om te lezen. De moeite die het kost om de verloren oorlogsjaren in te halen; de onvoorstelbare woningnood; de tijd die er aan het huishouden opgaat; de emancipatie van vrouwen; de welvaartsstijging en de verandering van de moraal die dat als gevolg heeft; de ontwikkeling van het onderwijs; alles komt langs en Fred vertelt er smeuïg over. Geheel onverwachts wordt Fred leraar. Dat blijft hij vervolgens tot zijn pensioen. Vertellen is voor hem in zijn hele carrière de belangrijkste werkvorm, ondanks alle onderwijskundige vernieuwingen. Dat leerlingen aan zijn lippen hingen kun je je als lezer goed voorstellen.

Het mooie aan het levensverhaal van Hisschemöller is dat het kleur geeft aan de grote verhalen van de geschiedenis. Fred vertelt ‘gewoon’ wat er gebeurd is tijdens zijn leven, zonder opsmuk of dingen groter te maken. Juist door dat verhaal over het gewone leven van alledag, zowel in de oorlog toen niets gewoon was, als daarna, komt ‘vroeger’ dichterbij.