Het vieren van de bevrijding is in veel boeken over de oorlog niet iets wat veel aandacht krijgt. We kennen allemaal de foto’s van een militaire stoet die zich een weg door een mensenmassa moet banen. Maar meer dan wat slotwoorden van viering en herdenking zijn er meestal niet. Maar hoe klonk die bevrijding? Hoe vond het Nederlandse volk zijn eigen stem weer terug na jaren van bezetting? Het zijn vragen die weinig aan bod komen. Gelukkig verandert ‘Songs of Liberation in the Netherlands’ dit. Het brengt zo een stukje culturele historie voor het voetlicht die het verdient om overgedragen te worden.

‘Songs of Liberation’ is een veelzijdig boek. Enerzijds is er een academische beschouwing over bevrijdingsliederen in de context van de periode september 1944 tot en met de zomer van 1945. Dit deel van het boek is geschreven door prof. dr. Frank Mehring. Mehring werd in Duitsland geboren en is tegenwoordig hoogleraar Amerikanistiek aan de Radboud Universiteit. Daarnaast zijn er nog enkele hoofdstukken verzorgd door andere experts.

De belangrijkste vraag die het boek probeert te beantwoorden luidt: “Wat kunnen we vanuit de muziek leren over de tijd van bevrijding?” Zeker voor een academische publicatie, is het boek zeer rijk geïllustreerd. Het boek opent daarbij met enkele pagina’s met foto’s van bevrijdingsfeesten. Dansende mensen, militairen rond een piano, de toon wordt gezet. Verder zijn er veel afbeeldingen opgenomen van de omslagen van bladmuziek. Deze zijn vaak versierd met het rood-wit-blauw, molens, klederdracht, leeuwen en alle clichés die er maar te bedenken zijn. De teksten zijn meestal met veel gevoel voor een uitbundige bevrijdingsfeer geschreven. Er worden beelden geschetst van het dansen en muziek maken zoals dat in de straten voorkwam.

Bij de meeste bewaarde filmbeelden van bevrijdingsfeesten is het originele geluid afwezig. We weten dus niet meer welke muziek er bij bevrijdingsfeesten gespeeld werd. Wel is er in post-productie vaak jazzmuziek onder gemonteerd. En zo is deze Amerikaanse muziek een beetje de cliché soundtrack geworden van de bevrijding en het nieuwe begin. In ieder geval hoe we er achteraf op zijn gaan terugkijken. Mehring plaatst echter vraagtekens bij de juistheid van dat beeld en schetst welke muziekstromingen er in de periode september 1944 - zomer 1945 prominent te horen waren. Daarbij bespreekt hij een veelvoud aan stijlen zoals hymnes, liefdesliedjes, boogie-woogie en swing, foxtrot en marsliederen.

Toch is het niet alleen feestelijkheid die in het boek opgenomen is. In de inleiding komen ook meteen de prijs van de vrijheid en de gebrachte offers aan bod en hoe dit in de laatste decennia vaker tot uiting is gekomen in de muziekcultuur. Ook benoemt hij het belang van zelfexpressie na onderdrukking.

Een belangrijke bron voor het boek is de collectie van Hugo A. Keesing van zo’n 300 bevrijdingsliederen. Deze is inmiddels gedoneerd aan het Vrijheidsmuseum in Groesbeek en bevat grotendeels teksten en bladmuziek. Lang niet alle muziek uit deze verzameling is ooit opgenomen. Volgens het boek zouden dat er minder dan 50 zijn.

Bijzonder is het verhaal van het lied Lili Marlene. Dit werd tijdens de Eerste Wereldoorlog door een Duitser geschreven en zou uiteindelijk in 48 talen verschijnen. Bij deze vele vertalingen konden betekenissen nog weleens verschillen waarbij soms ook delen toegevoegd en weggelaten werden. Het opmerkelijke is echter dat het uiteindelijk transnationaal een lied van veel betekenis werd, ook al stond men tegenover elkaar aan het front.

Interessant is het ook als Mehring aan de hand van de liederen de verhouding tussen bevrijders en Nederlanders beschrijft. En vooral ook hoe deze in de loop van de tijd veranderde. Eerst zijn er nummers waarin de dankbaarheid centraal staat, zoals ‘Sing your song of thanks (to the Tommies and their tanks)’. Dan zijn er liederen over de internationale ontmoetingen, vaak ook met tweetalige teksten zoals ‘Weet je wat een zoentje is’. Dan zijn er de nummers die relaties tussen bevrijders en Nederlandse meisjes romantiseren, zoals ‘Trees heeft een Canadees’.

In de loop van 1945 verandert de opvatting over de bevrijders echter. In Nederland gestationeerde Canadezen doen aan zwarthandel, ze feesten er losbandig op los, SOA’s worden verspreid en Nederlandse mannen konden niet concurreren met de militairen. Na verloop van tijd ontstaat dus een sfeer van kritiek, desillusie en jaloezie die ook in liederen terugkomt. Zeker als er duizenden alleenstaande moeders achterblijven na het vertrek van de bevrijders. Dit is dan weer terug te horen in ‘Meisje let op je zaak’ en ‘De Canadeesche Koorts’. Ook is er later soms wat gemor te horen over Amerikaans paternalisme, zoals het Marshallplan soms ervaren wordt.

Mehring laat op deze manier zien dat muziek meer kan zijn dan enkel een interessant onderwerp van studie. Het kan daarnaast ook gebruikt worden om een tijdsbeeld te schetsen en zo onderdeel zijn van historisch onderzoek. In het boek zijn dan ook volop liedteksten (of fragmenten daarvan) opgenomen, vaak met vertalingen.

Na de analyse van de geschiedenis van bevrijdingsliederen, komt het behoud van dit culturele erfgoed voorbij. Het gaat onder meer over het verzamelen en catalogiseren van de Keesing collectie en uitvoeringen zoals op het Canadian Tulip Festival. Het boek verwijst uitgebreid naar de digitale editie van 2020 van dit festival en de bijbehorende youtube video’s van een deel van de genoemde liederen. Ook wordt het gebruik in musea zoals het Vrijheidsmuseum Groesbeek aangestipt. Helaas is dit hoofdstuk voor een groot gedeelte een herhaling van wat eerder in het boek al behandeld werd aangaande Nederlandse vrouwen en Canadezen.

‘Songs of Liberation’ is niet alleen boeiend en goed geschreven, het gaat ook over een onderwerp dat vaak onderbelicht blijft. Door deze originaliteit is het een absolute aanrader voor iedereen met een belangstelling voor de sociale en culturele kant van de oorlog. Dat het daarbij ook nog eens zeer fraai vormgegeven is met veel full-colour illustraties is een mooie bonus.