“Je opa had ook een verhaal", zo zei de vader van Tim Berbers eens tegen hem. Het zou uiteindelijk de aanleiding zijn voor het boek ‘Wilhelmus’. Een jarenlange zoektocht volgde naar wat dat verhaal dan precies was. Een zoektocht die vader en zoon voor een deel ook samen ondernamen. De vader die in zijn jeugd eens hoorde: “zo is het helemaal niet gegaan” bij het lezen van een tijdschrift over de oorlog. Maar hij wist ook niet hoe het dan wel gegaan was. In tegenstelling tot andere familieleden, was hij er echter wel benieuwd naar.

Tim Berbers (1988) is een journalist die publiceert voor verschillende media. Nu heeft hij een boek uitgebracht over zijn opa, Wilhelmus (Willy) Herbers. Een opa die hij overigens nooit ontmoet heeft, aangezien deze het jaar voor zijn geboorte overleed.

Het boek is opgedeeld in drie delen: ‘een verhaal’, ‘het verhaal’ en ‘zijn verhaal’. ‘Een verhaal’ vertelt over de achtergrond van het boek. De banden in de familie, zoals tussen zijn vader en zijn opa. De dingen die hij in zijn leven te horen kreeg en de omgang met de oorlog binnen zijn familie. Maar daarmee ook vooral over het grote zwijgen van andere familieleden.

Het boek geeft een mooi inkijkje in hoe iemand het onderzoek naar een familielid kan aanpakken. Zelfs al is de informatie beperkt. In het begin stapt hij binnen bij het NIOD met niet meer informatie dan dat zijn opa voor de Duitsers vocht. Al snel verwijst men hem door naar het Nationaal Archief voor raadpleging van het CABR (Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging). Hier blijkt inderdaad een dossier over zijn opa te vinden. Willy blijkt gevochten te hebben bij het eerste regiment ‘General Seyffardt’ van de 4. SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Brigade ‘Nederland’.

Vervolgens ontrafelt ‘het verhaal’ zich als het ware van achter naar voren. Hoe Willy na de oorlog gevangen zat in Den Helder en Vught en hoe zijn familie poogde hem vrij te krijgen. Soms komen er flarden naar voren dat hij in Rusland zou zijn geweest, maar een echt duidelijk beeld krijgt de lezer lange tijd niet. Later komt naar voren dat hij in een Sovjet-kamp gevangen heeft gezeten en dat hij in fysiek slechte staat naar Nederland terugkeerde.

Na een ontmoeting met een voorheen onbekende oudtante blijkt dat niet iedereen er moeite mee heeft om over het familieverleden te praten. Er wordt vrijuit over het SS-verleden gepraat en ook dat de zus van Willy er geen hoop meer in had dat hij na de oorlog nog zou terugkeren.

Hierna begint de zoektocht echter te haperen en daarmee ook het boek. Het is logisch dat een auteur te maken krijgt met ontbrekende informatie en dat er een manier gezocht wordt om hiermee om te gaan. De manier waarop het hier gebeurt zal echter niet iedereen aanspreken. Enerzijds gebruikt hij de ervaringen van andere Nederlandse Waffen-SS’ers. Hiervoor gebruikt hij langere citaten uit eerder gepubliceerde boeken zoals ‘De SS’ers’ van Hans Sleutelaar en Armando. Daarnaast laat Berbers ook zijn fantasie de vrije loop. Hij stelt zich voor hoe de ervaringen uit de citaten ook op zijn opa van toepassing waren. Hierbij zoekt het boek toch een beetje de grens op tussen non-fictie en fictie. Er wordt een verhaal verteld waarvan de lezer niet weet in hoeverre dit klopt. Daarbij voegt de auteur ook weinig nieuws of eigens toe aan de citaten voor wat betreft het feitelijke verhaal. Voor een groot deel wordt het vertellen van het oorlogsverhaal zo aan anderen overgelaten.

De keuze om dingen uit te zoeken en vergelijkbare ervaringen op te nemen is an sich niet verkeerd. Stilistisch valt het echter uit de toon. Het is misschien ook wel een verschil tussen de opvatting van een journalist versus historici die ten grondslag ligt aan gemaakte keuzes. Daarbij is het ook begrijpelijk dat een familielid zoveel mogelijk gaten gedicht wil zien waar iemand met meer afstand waarschijnlijk dichter bij de primaire bronnen zou blijven.

Gelukkig gaat na een paar hoofdstukken het boek ook weer terug naar de primaire bronnen uit het CABR-dossier. Zo laten enkele verklaringen zien dat Willy op verlof terug in Eindhoven zijn SS-positie misbruikt heeft om winkeliers te intimideren om te krijgen wat hij wil.

Ook duikt later een SS-bericht over de vermissing van Willy bij de slag van Narva op. Dit moet voor de familie een vreselijk bericht zijn geweest. Ze worden erop voorbereid dat hij gesneuveld zal zijn. Het bericht spreekt over vele doden en dat de lichamen niet geborgen konden worden. Maar de familie wordt verzekerd: "Het kan een troost voor u zijn, dat uw zoon als soldaat en SS-man voor zijn geloof en het Reich zich tot het laatste heeft ingezet.” Het is natuurlijk de typische retoriek voor de SS en nergens leren we hoe groot dat geloof is geweest, als het er überhaupt al was. Wel blijkt uit het dossier nog dat Willy in een Sovjet-gevangenenkamp terecht is gekomen. Waarmee de cirkel min of meer rond is tot aan zijn Nederlandse internering.

In het laatste deel ‘zijn verhaal’ probeert Berbers tenslotte nog de laatste gaten te vullen door in contact te komen met een oud-SS'er. Uiteindelijk komt hij in contact met de in Duitsland woonachtige Vlaming Dries Coolens. Hij bezoekt de man, maar eigenlijk is het een zeer onbevredigende ervaring, zo lijkt het. Hij krijgt niet de antwoorden waarop hij hoopte en meent daardoor dat Coolens niet het achterste van zijn tong laat zien. Het heeft iets tegenstrijdigs, het verhaal van Coolens lijkt hem niet zo te interesseren en hij gelooft hem niet echt. Het lijkt bijna of hij hem kwalijk neemt niet de antwoorden gekregen te hebben die hij hoopte te krijgen. Toch worden er de nodige pagina’s aan besteed. Hoewel ook hier weer langere citaten uit andere boeken tussendoor komen.

Door het hele boek heen reflecteert Berbers regelmatig op zijn eigen kijk op dingen, zijn handelen en de reacties van anderen. Hoe hij misschien iets te graag aan anderen vertelt over wat hij in het CABR-archief vond of dat hij anderen misschien wel erg het vertellen opdrong terwijl ze er niet aan toe waren. Ook verzucht hij: "Ik heb het gevoel alsof ik de hele tijd nét niet bij hem in de buurt kom.” En zoals hij tegen het einde zegt: “misschien was de zoektocht zelf het verhaal”.

In de slothoofdstukken blijft Berbers in vertwijfeling achter. Is dit het? Moet ik doorgaan? Hij lijkt er geen zin meer in te hebben. Maar meer nog is een besluiteloosheid te zien en gedachten die alle kanten op schieten. En dat is eigenlijk ook wel de samenvatting van het boek. Uiteindelijk is het geen gestroomlijnd verhaal. Het schiet meerdere kanten op en het lijkt alsof Berbers niet kan kiezen welk verhaal hij precies wil vertellen en vertelt er daardoor meerdere. Voor een deel is er het verhaal over hemzelf en zijn familie, voor een deel het naar fictie neigende verhaal over het oorlogsverleden van zijn opa en daarnaast, voor zover te reconstrueren viel, ook het objectieve verhaal over de nasleep van dat oorlogsverleden.

Het boek is desondanks interessant voor een breed publiek. Zeker voor familieleden die zelf op zoek willen in het CABR-archief is dit boek een absolute aanrader. Het kan een zeer nuttige voorbereiding zijn op wat men kan tegenkomen, maar ook hoe incompleet dat kan zijn. En wat als je meer wilt weten? Het boek geeft een zeer bruikbaar voorbeeld. Ook voor studenten journalistiek of geschiedenis zal dit boek veel te bieden hebben. De geïnformeerde lezer over de Tweede Wereldoorlog haalt er wellicht iets minder uit, maar zal hierin nog steeds een onderhoudend boek vinden.