‘Ooggetuigen van de bevrijding’ doet in diverse opzichten denken aan ‘November 1942’ van Peter Englund, en dan vooral in de opzet waarbij door een vlechtwerk van individuele ervaringen een groter geheel wordt geschetst. Dat is overigens geen omslachtige manier om te zeggen dat Bram de Graaf het concept van Englund heeft toegepast, want het boek van die laatste verscheen in 2022 en ‘Ooggetuigen van de bevrijding’ dateert uit 2020. Het is wel een kleine omweg om uit te komen bij het punt dat De Graaf met ‘Ooggetuigen van de bevrijding’ een prima boek heeft geschreven. Dat we het nu opnieuw recenseren, heeft te maken met het feit dat eerder dit jaar de tweede druk verscheen.

De auteur schetst aan de hand van de belevenissen van tien personen de periode september 1944 tot en met mei 1945, ofwel van Dolle Dinsdag tot en met de daadwerkelijke bevrijding van Nederland. Na een voorwoord door Philip Freriks en een inleiding door Bram de Graaf volgen een paar pagina’s met een foto en een enkele regels achtergrondinformatie per hoofdpersoon. Het is handig en soms ook nodig dat je hier als lezer op terug kunt vallen. In het boek zijn momenten in het proces richting bevrijding leidend en die worden ingevuld met de persoonlijke belevenissen van de tien hoofdrolspelers. Dat betekent dat sommigen vaker en uitgebreider aan bod komen dan anderen, en dat er geregeld tientallen pagina’s tussen zitten voordat iemand weer in beeld komt. Het overzicht aan het begin van het boek helpt je dan als lezer om bij de les te blijven.

Het gaat om tien zeer uiteenlopende personen. Zo is er Johan Baumeister uit Deventer die als zoon van een Nederlandse moeder en een Duitse vader het Duitse leger in moest. Voor de jonge Hannie op Texel bleef de oorlog lange tijd ver weg, maar tegen het einde zag zij toch nog een hoop ellende op dat Waddeneiland. We kijken verder mee over de schouders van onder meer verzetsman Jan Thijssen, Kees Pouwelse uit het gebombardeerde Westkapelle, kampgevangene Bram Grisnigt en Wendela ter Horst, de dochter van Kate ter Horst die bekend werd om haar verzorging van gewonde Britse soldaten tijdens de Slag om Arnhem.

Deze en de andere hoofdpersonen beleven de periode van Dolle Dinsdag tot en met de bevrijding allemaal op hun eigen manier. Meerdere mensen beleven tenminste een deel van die tijd in gevangenschap, op het randje van de dood en in een enkel geval zelfs daar overheen. Hoewel de tien niet met elkaar in contact komen, vormen hun belevenissen toch een coherent beeld van de genoemde periode. En door de gebeurtenissen steeds weer vanuit een ander individu te zien, krijg je als lezer ook een duidelijk gevoel van de enorme onmacht die veel mensen toch vooral hebben moeten gevoeld in de situaties waarin ze waren beland.

‘Ooggetuigen van de bevrijding’ doet zoals gezegd in meerdere opzichten denken aan ‘November 1942’ maar verschillen zijn er uiteraard ook. Het boek van Englund is grootser opgezet: het gaat weliswaar over slechts één maand die wordt neergezet als kantelpunt in de oorlog, maar er komen wel veel meer mensen verspreid over de hele wereld aan bod. In het boek van Bram de Graaf is de geografische reikwijdte door de onderwerp- en hoofdpersonenkeuze beperkter en dat is ook geen enkel probleem. Wel zijn sommige hoofdstukken gevoelsmatig wat aan de korte kant, zeker tegen het einde van het boek. Daar had misschien nog wel iets meer in gezeten om deze uitgave naar een nog iets hoger plan te tillen.

Een ander verschil met ‘November 1942’ is dat De Graaf acht van zijn tien hoofdpersonen zelf sprak en hun verhalen optekende. In twee gevallen sprak hij nabestaanden omdat de personen in kwestie al waren overleden. Die aanpak, gecombineerd met een heldere schrijfstijl en een korte situatieschets aan het begin van elk hoofdstuk, zorgt ervoor dat je als lezer echt door de ogen van deze mensen naar ervaringen tijdens de bevrijding van Nederland kijkt.