Waren de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki gerechtvaardigd? Het is een vraag waar al tijdens, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog fel over is gediscussieerd. Met ‘Regen van verwoesting’ levert de bekende auteur en hoogleraar Richard Overy een interessante nieuwe bijdrage aan het debat. Hij plaatst daarbij de atoombomaanvallen in de bredere context van het grootschalige luchtoffensief dat in het laatste oorlogsjaar startte tegen het Japanse keizerrijk.

Uitgerust met de nieuwe B-29 bommenwerper, begon de Amerikaanse luchtmacht eind 1944 met luchtaanvallen op de Japanse thuiseilanden. Eerst vanuit China, later vanaf de Marianen. Aanvankelijk hadden deze weinig succes, maar met een nieuwe strategie en een nieuwe bevelhebber, de ‘heetgebakerde’ Major General Curtis LeMay, werden grote verwoestingen aangericht. In de campagne werden de steden, met voornamelijk houten bebouwing, bestookt met brandbommen. De aanvallen van LeMay hebben in de geschiedschrijving lang niet zo veel aandacht gekregen als de atoombommen. Overy laat zien dat dit onterecht is. Zeker in zijn totaliteit, maar bij zelfs een aantal van de individuele luchtaanvallen op zich, hadden de brandbommen een groter verwoestend effect dan de later ingezette nucleaire wapens.

De Japanse regering probeerde haar burgers wel voor te bereiden op een bombardement. Elk huishouden kreeg opdracht om in water gedrenkte matjes en water op voorraad te houden om branden te blussen. De leus: “luchtaanval, water, gasmasker, lichtknop” (tijdens een bombardement moesten alle lampen worden uitgedaan) werd er ingeramd bij de stedelingen. Of zij daar iets aan hadden toen de aanvallen daadwerkelijk begonnen, kan men wel raden.

De Amerikanen hadden zich eerder altijd afkerig getoond van de Britse gebiedsbombardementen, ‘area-bombing’, op Duitsland vanaf 1942. In Japan deden zij echter nu precies hetzelfde. Met gebruikmaking van behoorlijke taalkundige lenigheid en gegoochel met cijfers, betoogden zij echter dat er toch grote verschillen waren tussen de strategieën. Deze discussie begon al tijdens de oorlog en verstomde allerminst toen het conflict was afgelopen. Gelet op de omvang van het boek, gaat Overy daar uitgebreid op in. De lezer mag zelf oordelen of er daadwerkelijk verschillen waren en hoe groot dan.

De militaire situatie van Japan verslechterde in 1945 in rap tempo. Veel van de eerder in de oorlog ingenomen gebieden hadden zij prijs moeten geven en het land zuchtte onder de reeds genoemde bombardementen. Ook liep de grondstoffentoevoer en daarmee de productie sterk terug als gevolg van de geallieerde zeeblokkade en onderzeebootaanvallen. Dat kon het land op ten duur niet volhouden. Een belegering zou echter te lang duren. Daarom werd gekozen voor de nucleaire optie. De implicaties van een atoombom werden toen overigens nog lang niet door iedereen gezien. De Britse premier Winston Churchill merkte op dat het nieuwe wapen “gewoon wat groter is dan onze huidige bommen.”

Over de atoombommen zijn al honderden boeken verschenen. De vraag dringt zich dan op wat een boek met een relatief geringe omvang van nog geen 250 pagina’s toevoegt. Toch slaagt Overy daarin. Onder meer juist omdat hij diverse gebeurtenissen compact en krachtig samenbalt in een handzaam overzichtswerk. Dat is geen sinecure. Een voorbeeld. Het politieke proces in Japan voorafgaand aan de capitulatie was complex en nogal stroperig, maar Overy weet dit toch kort en bondig weer te geven. Daarbij heb je niet het idee dat er informatie ontbreekt. Hij schetst voldoende achtergronden om het relaas in zijn context te plaatsen en komt ook met verassende (maar geen baanbrekende) inzichten. Zo heeft de Amerikaanse president Harry Truman volgens hem nooit de daadwerkelijke opdracht gegeven om de atoombom te gebruiken. Het betrof een collectief besluit van hoge leidinggevenden van het leger, luchtmacht en ministerie van Defensie. Er was geen presidentieel decreet of iets dergelijks. Toen bleek dat de proefexplosie op 16 juli 1945 succesvol was, bestond er geen twijfel meer over dat de bom zou worden ingezet. Dit alles boekstaaft hij in een vlot geschreven werk dat zeker een toevoeging is op de reeds bestaande literatuur over dit onderwerp.