Een vader die vier jaar ouder blijkt; niet weet hoe zijn ouders en zussen zijn omgekomen; die zonder te verhuizen in zijn jeugd toch tal van verschillende nationaliteiten heeft gehad omdat zijn woonplaats steeds tot een ander land behoorde: Natan Rotenstreich heeft duidelijk een bijzondere levensverhaal. Hem echt leren kennen lukt echter, ondanks knap speurwerk na zijn dood, niet goed meer.

Dochter Mirjam komt er pas na zijn overlijden toe om goed uit te zoeken wie Natan echt geweest is. Tijdens zijn leven deed ze twee keer eerder een poging om met hem in gesprek te gaan over zijn verleden, maar die strandden beide. Na zijn overlijden kwam ze in contact met John Stienen, die voor haar in allerlei archieven in Oekraïne en de voormalige Sovjet-Unie sporen wist op te diepen van haar vader.

Wie Natan was, blijkt ook na deze zoektocht moeilijk te zeggen. Hij werd geboren in het dorp Budzanów, te vinden in West-Oekraïne. Toen hij geboren werd hoorde het bij Oostenrijk-Hongarije. Twee jaar later bezette Rusland het, om een paar jaar later weer door Duitse troepen heroverd te worden. Het gebied wisselde nog enkele malen van bezetter, totdat het na de Eerste Wereldoorlog deel van Polen werd. Het gezin Rotenstreich was Joods, en als enige zoon in het gezin werd Natan opgeleid als Talmoedist, net als zijn vader. Al in zijn tienerjaren brak hij met echter met zijn Joodse opvoeding. Het communisme sprak hem meer aan.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam Natan in het Rode Leger terecht. Hij vocht mee bij de bevrijding van Berlijn, maar voor zijn eigen familie kon hij niets doen. Hoe zij precies zijn omgebracht, is zijn nazaten niet duidelijk. Natan zelf had er verschillende verhalen over: soms zei hij dat hij het niet wist, een andere keer dat ze in 1941, direct na de komst van de Duitsers, naar Auschwitz waren gedeporteerd en vermoord, en ook heeft hij verteld dat ze in 1943 in Auschwitz zijn vermoord. Hij heeft het nooit uitgezocht. Geen van de Joden uit de woonplaats van zijn ouders, Czortków, is echter teruggevonden op een lijst van Auschwitz, zo ondervindt Rotenstreich bij haar zoektocht.

Na de oorlog kwam Natan terecht in een kamp voor displaced persons. Dat hij als soldaat bij het Rode Leger had gevochten, vermeldde hij daar niet. Het leek hem niet veilig, en hij wilde de Sovjet-Unie verlaten. Zo begon het halve vertellen en het grote zwijgen, dat nooit meer is opgehouden – ook niet binnen familiekring. Natan leek de woorden niet meer te vinden, voelde zich nergens bij horen en durfde niemand meer echt te vertrouwen. Dat gaf diepe eenzaamheid, zo is het aangrijpende beeld dat overblijft na het lezen van dit boek.

Het is knap hoe zijn dochter Mirjam, met behulp van John Stienen, nog zoveel heeft weten te achterhalen van het leven van haar zwijgende vader. Dat hij niet in een getto heeft gewoond en niet is “ondergedoken onder erbarmelijke omstandigheden”, zoals hij na de oorlog in een claim op een formulier beweert, maar dat hij in die tijd vocht in het Rode Leger en maar liefst vijf verschillende onderscheidingen heeft gekregen, bijvoorbeeld. En via welke kampen hij uiteindelijk in Nederland terecht is gekomen. En dat hij daar toch weer als Joodse leraar aan het werk is gegaan.

Rotenstreich heeft er voor gekozen om het verhaal te vertellen aan de hand van de bronvondsten en niet chronologisch. Dat geeft het ingewikkelde zoekproces goed weer, maar het vergt van de lezer in de grote wirwar van familienamen én plaatsnamen die steeds van bezetter verwisselen wel veel oplettendheid. Mede daardoor blijft Natan, ondanks de bijzondere archiefvondsten, toch wat op afstand. Wat hij gedacht, gevoeld en gekozen heeft, of hij nog heeft terugverlangd, heimwee heeft gehad: zijn dochter weet het niet en besteedt er ook weinig woorden aan. Alleen via de in zakelijke stijl beschreven zoektocht van Rotenstreich, waaruit de eenzaamheid, het diepe wantrouwen jegens zelfs zijn liefste dochter blijkt, kun je daar iets van proeven. Het is tragisch om te lezen dat iemand met zo’n aangrijpende levensgeschiedenis zo weinig rust en verbinding heeft weten te vinden in zijn verdere leven.