Tachtig jaar na het einde van de bezetting verschijnen er nog altijd nieuwe publicaties met herinneringen aan de Duitse vervolging. De eerste papieren getuigenissen verschenen – niet zelden als illegale uitgaven – al toen de oorlog nog gaande was. In clandestiene boekjes als ‘Kerstmis in Scheveningen' (1944) van Binnert Philip de Beaufort werd uiteengezet hoe het er in Duitse gevangenissen en kampen aan toe ging. Als aanklacht tegen de Duitse vervolging en als oproep daar tegen in verzet te komen. Na 1945 kwam de publicatiestroom van herinneringen en getuigenissen in een versnelling. De vloed aan uitgegeven egodocumenten van vervolgden lijkt naarmate de oorlog langer geleden is in hevigheid toe te nemen.

Ook Bertus Schmidt vertrouwde zijn oorlogsherinneringen toe aan papier. In 1945, direct na de oorlog, beschreef hij zijn ervaringen in Kamp Amersfoort en Kamp Vught en die zijn nu te lezen in het boek ‘Bertus Schmidt, gevangene 1277’. Rotterdammer Schmidt was in de jaren ’30 actief binnen de communistische beweging en sloot zich al vroeg tijdens de Duitse bezetting aan bij het verzet. Begin 1941 werd Schmidt actief als geldinzamelaar om onderduik van partijgenoten te bekostigen. Hoewel om hem heen steeds meer betrokkenen werden gearresteerd, wist Schmidt uit handen van de Duitsers te blijven. Tot 24 september 1942, toen een bomaanslag op een spoorwegviaduct in Rotterdam aanleiding was voor de Duitsers om zo’n vijftig links-socialistische sympathisanten op te pakken en naar Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort af te voeren. "De deklassificatie was totaal. Voortaan zouden we een nummer zijn", aldus Schmidt.

De aankomst in Kamp Amersfoort vormde voor Schmidt de start van een ongewisse periode in Duits gevangenschap, die, zo zou blijken, ruim een jaar duurde. In januari 1943 werd hij met de trein vanuit Amersfoort overgebracht naar Kamp Vught - "[e]en schrikbeeld dat ik nooit meer uit mijn gedachten zal kunnen verbannen". Tien maanden later, eind november 1943, werd Schmidt, samen met enige tientallen kameraden, plots vrijgelaten. Een toelichting op die abrupte vrijheid ontbrak.

In het verslag van Schmidt over zijn ervaringen in Kamp Amersfoort en Kamp Vught lezen we over de immer aanwezige honger, de niet aflatende pogingen voedsel te organiseren, de smerigheid, het brute geweld door de Duitse bewakers en de dood als ontsnapping aan de hel die de kampen waren. Daarbij blinkt Schmidt niet alleen uit in heldere taal en lucide beschrijvingen van wat hij heeft meegemaakt, maar ook in eerlijkheid. Door het noodlot bij elkaar gebracht, was er onder de gevangenen een zekere wil om elkaar als gelijken te beschouwen, maar de omstandigheden in het kamp cultiveerden een nietsontziend egoïsme en wantrouwen. Met lelijke gevolgen. Schmidt doet uit de doeken hoe het stelen van voedsel onderling werd bestraft met zware mishandelingen, maar beschrijft ook de weinig verheffende onderlinge omgang met Joodse medegevangenen binnen het prikkeldraad. "De Jood was de verschoppeling en leed een kwijnend bestaan. Waar hij ook verscheen, hij werd gewantrouwd. Zijn zieligheid en hulpeloosheid, meestal was hij bedekt met wonden, wekten slechts een medelijdend schouderophalen. Men wist eigenlijk niet goed raad met hen, want je moest een bepaald fatsoenlijke moed hebben om solidair te zijn met Joden."

Schmidts beschrijvingen van de ontberingen in Kamp Amersfoort en Kamp Vught, direct na de oorlog opgetekend, werden al in 1947 uitgegeven onder de titel ‘Modern Bagno’ (waarbij Bagno de betekenis van deportatieoord heeft). Nu bijna tachtig jaar later is deze beschrijving aangevuld met niet eerder gepubliceerde teksten over de periode vóór en na zijn gevangenschap. Die vormen een welkome aanvulling om het kampverleden van Schmidt in de juiste context te kunnen plaatsen. Het voorwoord van Ina Prins, redactrice van ‘Vrouwen’, het blad van het communistisch geïnspireerde Wereld Vrouwen Comité tegen Oorlog en Fascisme, bij de oorspronkelijke uitgave in 1947, is zoveel decennia later nog altijd actueel:

“‘Weer een boek over een concentratiekamp! Daar hebben we nu wel genoeg over gehoord!’ Dat is vaak de reactie van mensen die er zelf niet zijn geweest en er te weinig van weten. Maar hebben we er echt genoeg over gehoord? Integendeel.”

Inderdaad, integendeel, zo bewijst dit uitzonderlijk lucide en eerlijke kampverslag.