"‘Schulze-Boysen heeft nooit eerlijk de nationaal-socialistische staat gediend.’ Daarom ben ik heel trots op mijn broer!" Het gaat hier om de Duitse luchtmachtofficier Harro Schulze-Boysen, één van de twee middelpunten van de verzetsgroep die door de Duitse militaire inlichtingendienst Die Rote Kapelle genoemd werd. Dat hij "nooit eerlijk de nationaal-socialistische staat [had] gediend", was de uitspraak van het Duitse militaire gerechtshof op 19 december 1942. Vanzelfsprekend dat zijn broer hier trots op was, want Harro Schulze-Boysen behoorde tot de kleine minderheid van Duitsers die ook tijdens de oorlogsjaren nog verzet pleegden tegen de nationaal-socialistische dictatuur. Samen met Arvid Harnack, een medewerker van het ministerie van Economische Zaken, vormde hij de spil van een verzetsgroep tegen de nazi’s. Dat was ook de reden dat hij ter dood veroordeeld werd. Op 22 december, slechts drie dagen na zijn veroordeling, werd de executie uitgevoerd.

Desondanks is de lof voor Schulze-Boysen en zijn medestanders niet zo vanzelfsprekend. De verzetsgroep is de geschiedenisboeken onterecht ingegaan als een Sovjetspionagenetwerk. Schulze-Boysen, Harnack en anderen werden door de nazi’s namelijk gelijk geschaard aan verzetsgroepen die wél werkten in opdracht van de Sovjet-Unie. Die Rote Kapelle was dus eigenlijk een (onterechte) verzamelnaam voor verschillende verzetsgroepen. In deze documentaire slaat de naam echter op de kring rond de twee eerder genoemde personen. In nazi-propaganda werden zij verguisd als communistische spionnen, maar ook in de jaren van de Koude Oorlog werd dit beeld in stand gehouden. Dat men hen in Oost-Duitsland roemde als Sovjetverkenners en Die Rote Kapelle zelfs bestempelde als een voorganger van de Stasi, de beruchte inlichtingendienst van de DDR, droeg vanzelfsprekend bij aan het negatieve naoorlogse beeld dat men in het westen had van deze verzetsgroep.

Stefans Roloffs vader was één van de leden van Die Rote Kapelle. Hij vindt dat er een einde moet komen aan de hardnekkige leugen dat zijn vader en diens medestanders Sovjetspionnen waren. Weliswaar waren er contacten met de Sovjets, maar net zo goed speelde men informatie door aan de Amerikanen en aan Duitse burgers. De doelstelling van Die Rote Kapelle was om het buitenland in te lichten over de Duitse oorlogsplannen en om het Duitse volk door middel van het verspreiden en aanplakken van pamfletten te waarschuwen voor de ware aard van hun overheid. Ze wilden een einde maken aan het nazi-regime en de oorlog. De leden van Die Rote Kapelle waren idealisten, vergelijkbaar met de leden van Die Weisse Rose, de verzetsgroep die na de oorlog wel de nodige lof en erkenning kreeg. Om dit alles duidelijk te maken, produceerde Stefan Roloffs de documentaire "The Red Orchestra" waarin de laatste nog in leven zijnde leden en hun familie het ware verhaal vertellen van deze verzetsgroep die nog altijd lijdt aan de erfenis van de Koude Oorlog.

"The Red Orchestra" is geen alledaagse documentaire. Niet alleen wordt een vrij onbekend onderwerp behandeld, maar ook de filmtechnieken zijn vrij opvallend. Weliswaar vormen zoals gebruikelijk interviews de basis van deze documentaire, maar de gesprekken worden afgewisseld met opvallende scènes. Archiefbeelden worden in een gele kleur weergegeven en zijn meerdere keren voorzien van geluid dat eigenlijk beter zou passen in een horrorfilm. Soms zijn deze archiefbeelden zo gemonteerd dat we hetzelfde beeld aan één stuk door herhaald zien worden. Door acteurs nagespeelde gebeurtenissen zijn bewerkt, zodat het lijkt alsof het bewegende pentekeningen zijn. Dit had allemaal niet gehoeven: weliswaar roepen sommige scènes een beklemmende sfeer op die past bij het onderwerp, maar het leidt af van de boodschap in de documentaire die zonder alle overdreven artisticiteit al niet zo gemakkelijk te begrijpen is.

Dat dit geen gemakkelijke documentaire is, ligt hoofdzakelijk aan de wijze waarop deze geschiedenis verteld wordt. Interviews met ooggetuigen en deskundigen zijn zo gemonteerd dat een commentaarstem overbodig is. Dat vraagt echter wel enige oplettendheid van de kijker, want het verhaal komt snel voorbij en er is geen ruimte om de feiten nog eens duidelijk te herhalen of samen te vatten, zoals we in eenvoudige documentaires van bijvoorbeeld Discovery Channel wel gewend zijn. De kijker moet zelf verbanden leggen en het onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken. Dat is voor de serieus geïnteresseerde geen enkel bezwaar, maar misschien dat de minder serieuze kijker snel afhaakt. Jammer is wel dat de geïnterviewde personen niet duidelijk geïntroduceerd worden. Als men in een onderschrift de naam en rol van deze personen had weergeven, was dat een stuk duidelijker geweest.

"The Red Orchestra" is een documentaire die vooral de serieus geïnteresseerde kijker zal aanspreken. Een één uit duizend documentaire, zoals we die vaak zien op bijvoorbeeld Discovery Channel, is het absoluut niet. Het is jammer dat men ervoor gekozen heeft om de interviews te onderbreken door storende scènes, maar daar moet je doorheen prikken. De interviews die samen het echte verhaal over Die Rote Kapelle vertellen, zijn het bekijken en beluisteren absoluut waard. Dit is een inhoudelijk sterke documentaire die hopelijk bij kan dragen aan het hoog nodige eerherstel van deze verzetshelden.