Tastbare herinneringen aan de bevrijding deel 3

WIJNAND DE GELDER - In de vorige twee delen uit deze serie (deel 1 en deel 2) is beschreven waarom deze artikelserie gestart is en zijn allerlei herdenkings(wand)borden en fabrikanten daarvan aan de orde geweest. In dit derde artikel gaat het over ansichtkaarten als tastbare herinnering aan de bevrijding.

Er zijn veel verschillende herdenkingsobjecten in omloop, zoals herinneringsborden, wandtegels en cloisonneś. Daarnaast zijn er ook ansichtkaarten, houten planken met opschrift, affiches, munten, theelepels en sieraden, om maar wat voorbeelden te geven. Ik ben mij verder in de materie gaan verdiepen en kocht, nieuwsgierig geworden, gaandeweg een aantal spullen. Dan was het weer verder lezen en zoeken naar informatie. Inmiddels heb ik een aantal items verzameld. Ze zijn een tastbare herinnering aan de bevrijding. En nu? Houd ik deze spullen en opgedane kennis voor mijzelf of ga ik het delen met anderen? De laatste optie leek mij het beste. Mijn verzameling bestaat inmiddels uit ruim veertig verschillende ansichtkaarten.

Er zijn zowel kaarten in kleur als in zwart-wit ontworpen en uitgegeven. De kleuruitvoering is wel van een dusdanige aard dat deze doffer en minder fel is dan we van de huidige ansichtkaarten gewend zijn. Er was net na de oorlog een tekort aan allerlei grondstoffen zoals verf en ander kleurbenodigdheden. Bovendien werden in die tijd andere druktechnieken gebruikt. Soms zijn de kaarten handmatig gemaakt en/of getekend en soms zijn ze gedrukt.


De gekleurde kaarten bevatten vaak illustraties, terwijl op de zwart-witte varianten foto’s zijn afbeeld. Kleurenfoto en kleurenfilm waren in de periode 1944-1945 nog zeldzaam, dus dat verklaart de vele zwart-wit fotokaarten.



Er zijn meerdere series en soorten ansichtkaarten uitgebracht. Er is een serie over de mobilisatieperiode 1939-1940 en een andere over de oorlog met spotprenten over de Duitse overheersing. Ook zijn er enkele Belgische ansichtkaarten bekend. Omdat ik mij in deze serie artikelen richt op de bevrijding zal alleen de categorie bevrijdingskaarten 1944-1945 besproken worden.



De bevrijding is een dankbaar onderwerp. Zo heb je kaarten die een donkere achtergrond hebben, duidend op de bezetting waarop uitbundig de kleuren van het Huis van Oranje en de Nederlandse vlag zijn verwerkt. En je hebt kaarten met allerlei vlaggen als afbeelding, zowel de Nederlandse vlag als de vlaggen van de geallieerde landen die ons land bevrijd hebben.


Hierboven en hieronder afgebeeld zijn een zestal kaarten met veel oranje erin verwerkt. Op de eerste kaart een symbool van de wederopbouw: een zak cement, een hoop zand en wat gereedschap. Op de middelste de duif als symbool van de vrede en op de rechtse de oranje bessen als symbool voor het Koningshuis.


Op de kaarten hieronder een symbool van een feestje met oranje limonade en een stralende zon voor een mooie zorgeloze toekomst. Op de middelste kaart daarnaast opnieuw een duif als symbool van hoop en vrijheid en op de rechter kaart, niet te vergeten, de fier wapperende Nederlandse driekleur bij een schip en een haven, de Nederlandse handelsgeest….

De kaarten zijn allemaal 10x15 cm, hebben alleen een wit, oranje en blauw gekleurde tekst en illustraties. Elke kaart heeft hetzelfde bijschrift: “10 mei 1940 - 5 mei 1945”.


Hierboven enkele heel verschillende kaarten. De linker is een behoorlijk zwarte terugblik op de oorlogsperiode: “Neerlands lijdensweg 1940-1945”. Met langs de weg enkele graven en aan de horizon de zon als symbool van bevrijding en vrede. Een vrolijkere, maar toch serieuze kaart is die met alle vlaggen van de geallieerden erop. Een opgewekte, vrolijke kaart is de rechter: een man in klederdracht dansend met de vlaggen van Engeland en Amerika.

Wat goed zichtbaar is op bovenstaande afbeelding zijn de verschillende afmetingen. Wij zijn gewend aan kaarten van 10x15 cm, echter deze bevrijdingskaarten hebben heel verschillende afmetingen, variërend van 9 tot 10 cm breed en van 13 tot 15 cm hoog en alle combinaties ertussenin.


Klederdracht is iets dat je vaker terugziet op (foto)kaarten van net na de bevrijding of met de bevrijding als onderwerp. Klederdracht was toen veel gangbaarder dan dat het nu is. Nu zie je het vaak alleen nog in bepaalde (vissers)plaatsen zoals Spakenburg en Urk en dan vaak ook alleen nog maar op specifieke (feest)dagen.



Ook de bovenstaande reeks kaarten laten de vaderlandsliefde en de trouw aan het Koningshuis goed zien aan de hand van de kleurencombinatie, afbeeldingen en teksten. Stella den Boer is de ontwerpster en G.J. Wessels te Baarn heeft deze vijfdelige serie “Voor vrijheid en recht” in mei 1945 uitgegeven.


Dit is een serie kaarten waarop veel tekst staat, waaronder een couplet van het Wilhelmus, zoals afgebeeld op de middelste kaart. De oranje kleur, de vlag en de leeuw zijn kenmerkend.


Drie kaarten uit een serie van vijf kaarten met een gedicht van Ida Marie Kreusz. De bovenste kaart is ter herdenking van de inval in de meidagen 1940, getuige de Nederlandse helm en het kruis. De onderste twee zijn gebaseerd op de bevrijding. De Oranje kleur en tekst zijn erg typerend voor de vaderlandsliefde en de oranjegezindheid van net na de bevrijding


Een vrolijke kaart die goed laat zien hoe de omgang was van geallieerde militairen met de Nederlanders. De kunstenaar Clinge Doorenbos werkte veel samen met de tekenaar Th. Lengen. Als je internet raadpleegt kom je nog meer kaarten tegen van de hand van deze twee.


Er zijn ook kaarten met een serieuzere opzet te vinden. Een daarvan is dit bijzonder mooie gedicht op een briefkaart over de Haagse oorlogsschade. In een paar zinnen is veel gevoel en emotie verwoord. Op de kaart is geen enkele aanduiding van de schrijver of uitgever te vinden. De tekst wordt er echter niet minder om.


Sommige kaarten zijn voorzien van een adresgedeelte, een middenstreep en een tekstgedeelte. Soms is ook de plek aangegeven waar de postzegel geplakt kon worden. Sommige kaarten waren achterop geheel blanco of bevatten alleen een aanduiding van de maker c.q. uitgeverij.

Naast allerlei gekleurde en vrolijk aandoende kaarten zijn er ook veel zwart-wit fotokaarten. Hieronder een drietal met allerlei militair materieel zoals een tank, een groot kanon en een amfibisch middel.


De locatie van deze foto’s is onbekend. De fotograaf is wel bekend: C. Kramer. Op de foto’s de teksten: “onze bevrijders”, “de bevrijders en hun oorlogsmateriaal” en “de Canadezen met een van hun voortreffelijke wapens”.


Hierboven kaarten met daarop foto’s van het uitreiken van voedsel aan een rij wachtende mensen en de ontvangst van geallieerde militairen. Mooie taferelen met mensen in klederdracht en kleine kinderen op de arm van een militair. Veel van dit soort fotokaarten dragen de naam van de Rotterdamse fotograaf C. Kramer die na de bevrijding veel in Rotterdam en omgeving vastgelegd heeft.



Maar ook andere regio’s zijn vereeuwigd: Utrecht met de aankomst van een zogeheten Britse Brencarrier in mei 1945 en Amsterdam met een balkon-scene op het Paleis op de Dam op 28 juni 1945 .

Tot zover deze derde bijdrage in de serie tastbare herinneringen aan de bevrijding Slechts een deel van de ansichtkaarten is beschreven maar ik hoop dat jullie een goede impressie hebben gekregen. In het vierde en laatste deel van deze serie artikelen worden overige herdenkingsartikelen beschreven.