De bunkers van Kleverskerke

Kleverskerke, één van de kleinste dorpen in Nederland speelde in de meidagen van 1940 nauwelijks een rol van betekenis en wordt hoegenaamd niet genoemd in de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog. Op de beschikbare kaarten met Duitse tactische symbolen is geen bijzondere militaire status te herkennen.

Uiteindelijk verschenen hier wel vijf betonnen verdedigingswerken die in de volksmond bekend staan als bunkers. Naar het lijkt is het dorp een hoofdkwartier voor een compagnie geweest. Men moet dan denken aan een kleine 150 man. Gezien het verloop van de geschiedenis bestaat sterk de indruk dat deze werken als onderdeel van de Zweite Stellung zijn gerealiseerd. Een verdedigingslinie tien tot vijftien kilometer achter de kust.

De opperbevelhebber van de Duitse troepen in West-Europa (Oberbefehlshaber West), maarschalk Gerd von Rundstedt, had op 21 oktober 1943 opdracht gegeven tot de aanleg in zijn gehele bevelsterritorium. Het doel was hiermee eventueel doorgebroken invasietroepen alsnog terug te slaan.

Op Walcheren vormden de vesten van Middelburg en vervolgens het Kanaal door Walcheren naar Veere de eerste opvanglinie. De kenmerken van de aanwezige verdedigingswerken in Kleverskerke geven sterk de indruk dat ze hier een onderdeel van geweest zijn. Wat vast staat is dat ze op de luchtfoto’s van september 1943 niet te zien zijn. Ook de inlichtingengroep ‘Albrecht’ meldde dat er in augustus 1943 geen troepen in Kleverskerke waren. In oktober dat jaar schatte zij de aanwezigheid op ongeveer vijftig militairen. In augustus 1944 laten zij de Geallieerden weten dat er geen Duitse bezetting in het dorp is.

Er liggen drie bunkers op de landerijen ten westen van het dorp, parallel met het Kanaal door Walcheren waaraan de weg van Kleverskerke naar Veere ligt. Wanneer je kaarten en luchtfoto’s uit die tijd bekijkt, zijn er drie wegen van het dorp naar de kanaaldijk te zien. Nu zijn dat er nog twee. Aan ieder van die wegen was een manschappenonderkomen gebouwd.

Helaas geen map gevonden.

Door de plaatsing van de werken is duidelijk dat rekening werd gehouden met een tegenstander komend uit het westen. Alle toegangen zijn aan de oostzijde van het bouwwerk. De manschappenonderkomens kenmerken zich door lichtschachten. Dat is een vensteropening waarbij aan de buitenzijde een bakstenen schacht naar het dak is gemetseld. Deze heeft een omvang van tachtig bij tachtig centimeter. Het geheel werd aangeaard waardoor er vanuit het venster geen uitzicht was, maar wel inval van zonlicht en tevens wat ventilatie.

De twee munitiebergplaatsen bevinden zich aan weerszijden aan de rand van het dorp. Zij zijn van het standaardtype MG 53 (Munitions Bunker). De plaats is verklaarbaar gezien het verwachte gevaar aan de randen van het dorp.
Daar waar de Oude Kleverskerkseweg overgaat in de Dorpsstraat, ligt in het weiland van het Hof Kleverskerke een dergelijke munitiebergplaats.

Op dit weiland liggen eveneens vier betonnen platen (130 x 140 cm en 35 cm dik). Tevens is er nog een gebroken betonplaat van 210 x 180 cm en een plaat van 120 x 105 cm die halfsteens is opgemetseld. De oorsprong en functie van de overblijfselen is niet duidelijk. Ook bevind zich aan de ingang van de hofstede een ronde kogelvormige stalen mantel die de indruk wekt dat het om een restant van een zeemijn gaat.

De andere munitieopslagplaats staat aan de andere kant van het dorp, in de bocht van de Dorpsstraat, daar waar deze overgaat in de Ruilverkavelingsweg. Dit werk is identiek aan de eerder genoemde, alleen zijn hier vier dalende traptreden in de toegang verwerkt. Deze munitiebunker heeft als enige in het dorp de toegangszijde naar het zuiden waarbij de entree zo ver mogelijk van het kanaal is verwijderd.

De munitiebunkers onderscheiden zich van de manschappenonderkomens door het ontbreken van vensteropeningen. De manschappenonderkomens hebben een muurdikte van 30 centimeter, bij de munitiebunkers is deze 50 centimeter. In zowel de munitiebunkers als de manschappenonderkomens zijn voor de ventilatie en rookafvoer rioolbuizen verwerkt. De wanden van alle verdedigingswerken in Kleverskerke zijn opgetrokken met geprefabriceerde betonstenen.

De spionagegroep ‘Albrecht’vermeld op 3 juni 1944 overdekte garages in de kanaaldijk bij Kleverskerke. Bij het onderzoek van Stichting Bunkerbehoud voor dit artikel is hiervan niets teruggevonden. Daarbij is het opvallend dat Kleverskerke nauwelijks genoemd wordt in de berichten die de inlichtingengroep van het verzet naar Engeland stuurde. Het dorp bleef gedurende de oorlog overwegend gespaard van militair geweld.

Tot slot
Het is bijzonder dat het niet om één bunker gaat maar om een compleet bijeenpassend geheel. Vijf militaire bouwwerken met twee functies, opgetrokken met muren van geprefabriceerde betonstenen en dertig tot vijftig centimeter dik. Goedkoop om af te breken wat na de oorlog dan ook veel gebeurde. In Kleverskerke is dit gelukkig niet gebeurd. Tevens vertelt de compositie van de vijf werken over de locale militaire inzichten uit 1943/1944 en behoren zij tot de laatste werken in Zeeland van de zogenaamde zweite Stellung.