Duitse Zware-kruiser Deutschland (1933)

Het Panzerschiff Deutschland was de naamgever van een klasse Panzerschiffe, ook wel vestzakslagschepen genoemd, die Duitsland in de jaren 1930 bouwde in overeenstemming met internationale verdragen. De Deutschland diende aanvankelijk als vlaggenschip voor de Reichsmarine en later de Kriegsmarine tot het schip om politiek-emotionele redenen eind 1939 op bevel van Adolf Hitler werd omgedoopt tot Lützow (1940) en werd tegelijkertijd geclassificeerd als Zware-kruiser. De Lützow raakte tijdens de strijd in Noorwegen zwaar beschadigd. Na reparaties kon het schip in juni 1941 opnieuw uitvaren, maar werd wederom beschadigd. In 1943 en 1944 opereerde de Lützow als opleidingsschip en werd vanaf 1944 weer operationeel ingezet. Op 4 mei 1945 werd het schip opgeblazen door de eigen bemanning. Geborgen door de Sovjets, werd het schip op 22 juli 1947 tot zinken gebracht.

Na afloop van de Eerste Wereldoorlog was het Duitsland niet meer toegestaan grote oorlogsbodems te bezitten. Het mocht een klein aantal oude linieschepen in dienst houden. Eind jaren 1920 werd gekeken naar vervanging van deze oude schepen en vanaf 1926 begon men met inachtneming van Internationale verdragen aan de planning. Er werd uiteindelijk besloten tot de bouw van een aantal schepen volgens een plan „Panzerkreuzer A". Het eerste schip in deze reeks zou de Deutschland worden.^[1][2]

Op 5 februari 1929 werd aan de scheepswerf van Deutsche Werke in Kiel, de kiel voor bouwnummer 219 gelegd. Formeel was het schip besteld door de Reichsmarine ter vervanging van het verouderde slagschip SMS Preussen (1903). Het als "Deutschland" aangeduide schip werd op 19 mei 1931 te water gelaten. Verrassend was dat het schip tijdens de speech van Kanselier Heinrich Brüning uit zichzelf van de helling liep. Vanaf november 1932 begon het schip aan de proefvaarten en op 1 april 1933 werd het afgeleverd. Het schip werd, samen met haar zusterschepen aangeduid als Panzerkreuzer of ook wel Panzerschiff maar werd in de volksmond ook wel vestzakslagschip genoemd vanwege de relatief zware bewapening ten opzichte van het formaat van de schepen.^[3][4][5][6]

Deutschland, tewaterlating Bron: Bundesarchiv, Bild 102-11704

De Deutschland had een lengte van 186 meter bij een waterverplaatsing van 12.630 t. Aangedreven door vier sets MAN 9 cilinder diesel motoren kon het een topsnelheid van 28 knopen (52 km/u) genereren. Met volledige beladen brandstof kon het schip bij een kruissnelheid van 20 knopen (37 km/u) een afstand afleggen van 19.000 km. Aanvankelijk bedroeg de bemanning 33 officieren en 586 manschappen, maar dit werd na 1935 gewijzigd tot 30 officieren en rond de 1000 manschappen. De hoofdbewapening van het schip bestond uit 2x3 stuks 280 mm SK C/28 geschut in één opstelling voor en één opstelling achter de bovenbouw. De secondaire bewapening bestond uit 8x1 150 mm SK C/28 geschut en 3 stuks 88 mm L/45 luchtafweer. De bewapening werd gecomplementeerd door twee batterijen van vier 533 mm torpedolanceerbuizen. De romp bepantsering bedroeg 60 tot 80 mm, terwijl de bepantsering van het bovendek 17 mm dik was. Het pantserdek zelf bedrog 17 tot 45 mm en de torens van het hoofdgeschut hadden een bepantsering van 80 mm (zijkanten) tot 140 mm (voorzijde). De radarapparatuur bestond uit een FMG G(gO) "Seetakt.^[7]

Het jaar 1933 werd gebruikt om de bemanning te trainen en het doen van snelheidsproeven waarbij zonder problemen een snelheid van 28 knopen (52 km/u) werd bereikt. In december 1933 was het schip al operationeel. Na haar indienststelling fungeerde de Deutschland tot 1936 als vlaggenschip van de Duitse vloot. In 1934 volgden een aantal tochten naar diverse buitenlandse havens om het schip te tonen aan de wereld. Na een aantal tochten naar de Caraïben en Zuid Amerika ging het schip in het droogdok. In 1935 werd het luchtafweer vervangen door zes stuks 88 mm L/78 geschut. Daarnaast ontving het schip twee Heinkel He 60 watervliegtuigen en een katapult.^[8]

Het schip werd verscheidene malen ingezet bij de internationale blokkade van Spanje tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Vanaf 23 juli 1936 was het schip samen met haar zusterschip Admiral Scheer (1934) voor non-interventie patrouilles langs de Spaanse kusten ingezet. Onder de internationale vlag werd heimelijk getracht de Spaanse Nationalisten te steunen. Tijdens één van de non interventie operaties werd de Deutschland op 29 mei 1937, in de buurt van Ibiza, aangevallen door de Republikeinen waaronder twee door Sovjet piloten gevlogen Tupolev SB-2 bommenwerpers. Bij deze luchtaanval kwamen 31 Duitse marinemensen om het leven. Na reparaties werd de Deutschland alleen nog ingezet voor oefeningen en bezoeken aan buitenlandse havens waaronder een formeel bezoek aan Spanje na de Nationalistische overwinning.^[9][10][11]

Deutschland tijdens de Spaanse Burgeroorlog Bron: Wilco Vermeer collection

Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bevond het schip zich in de buurt van Groenland met als ondersteuning het bevoorradingsschip m.s. Westerwald (1937). Toen op 1 september 1939 de vijandelijkheden uitbraken kreeg het schip gelijk opdracht om koopvaardijschepen aan te houden en dan te zinken en mocht geen gevecht aangaan. In korte tijd werden twee schepen (s.s. Stonegate (1928) en s.s. Lorentz W. Hansen (1920)) tot zinken gebracht en een ander als prijsschip (s.s. City of Flint (1919)) opgebracht. Aangezien Hitler het te riskant vond dat er iets kon gebeuren met een schip dat de naam Deutschland droeg, werd zij op 15 november 1939 omgedoopt tot Lützow. Tegelijkertijd werd het schip gereclasseerd tot zware kruiser. De naam Lützow was vrijgekomen na de verkoop van een in aanbouw zijnde kruiser, aan de Sovjet-Unie, die eigenlijk deze naam zou krijgen.^[12][13][14]

In 1940 werd al het 88 mm luchtafweergeschut verwijderd en vervangen door zes stuks 105 mm L/65 luchtafweergeschut, vier 37 mm luchtafweergeschut en tien stuks 20 mm luchtafweergeschut. De onderhoudsbeurt die werd uitgevoerd was in maart 1940 afgerond^[15]

Op 9 april 1940 nam de Lützow deel aan "Operatie Weserübung" en voer het de Oslofjord binnen. In een gevecht met een Noorse kustbatterij, werd de Lützow zwaar beschadigd door drie 28 cm granaten. Onderweg naar Kiel, voor reparaties, werd het schip opgemerkt door de Britse onderzeeboot HMS Spearfish (N69). Bij de daaropvolgende torpedoaanval werd een deel van het achterschip van de Lützow weggeblazen. Desondanks wist men het schip naar Kiel te slepen. Tot begin 1941 lag het schip in reparatie.^[16][17]

Lützow, Kiel, 13 april 1940 Bron: Bundesarchiv, Bild 101II-MN-1038-06

Op 13 juni 1941 voer de Lützow wederom uit, maar werd al snel weer geraakt door torpedo's van Britse marinevliegtuigen. Tot januari 1942 duurden de reparaties in Kiel. Tijdens het onderhoud werd een FuMO 26 radar geïnstalleerd. Eindelijk weer klaar, vertrok het schip naar Narvik. Van hieruit moest het de geallieerde konvooien naar Moermansk aanvallen. De Lützow was op 31 december 1942 betrokken bij "Operatie Regenbogen" tegen konvooi JW-51.B. Hierbij werd het schip verscheidene keren getroffen door Brits vuur. In de jaren 1943 en 1944 werd de Lützow aanvankelijk ingezet als trainingsschip. In juni 1944 kreeg ze echter de opdracht om de ijzerertstransporten uit Zweden te escorteren. Op 17 juli trachtte het schip de in het nauw zittende Duitse troepen uit Riga te evacueren, maar moest hier wegens brandstofgebrek van afzien. In plaats hiervan werd luchtafweersteun gegeven in Libau.^[18][19][20]

Lützow, Baai van Bogen, Narvik, juni 1942 Bron: Public Domain (onbekend)

Van 6 tot 13 oktober 1944 werd het schip ingezet bij de beschieting van Sovjettroepen aan de Memel. Deze operatie werd doorgezet in november 1944 en vervolgens weer van december 1944 tot maart 1945. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog was het luchtafweergeschut uitgebreid tot zes stuks 40 mm geschut, tien stuks 37 mm geschut en 28 stuks 20 mm geschut. Vanaf 9 april 1945 opereerde de Lützow vanuit Swinemünde. Bij een Britse luchtaanval op 16 april 1945 werd het schip hier zwaar beschadigd. Om te voorkomen dat het zou zinken werd de Lützow aan de grond gezet. Haar geschut was echter nog intact, zodat het schip nog als artillerie kon worden ingezet tegen de Sovjets. Op 4 mei 1945 werd de Lützow door de eigen bemanning opgeblazen.^[21][22]

Het wrak van de Lützow werd in het voorjaar van 1946 door de Sovjets geborgen en in dienst genomen bij de marine als artilleriedoel. Tijdens het uitvoeren van experimenten werd het schip op 22 juli 1947 tot zinken gebracht.

Noten

1. Hildebrand, 1979, pag. 133
2. Hildebrand, 1983, pag. 247
3. Gröner, 1990, pag. 60
4. Chesneau, 1980, pag. 227
5. Hildebrand, 1983, pag. 255
6. Williamson, 2012, pag. 10
7. Gröner, 1990, pag. 60-61
8. Williamson, 2012, pag. 10-13
9. Gröner, 1990, pag. 60
10. Williamson, 2012, pag. 14
11. Murphy, 2005, pag. 10
12. Jackson, 2001, pag. 59
13. Bidlingmaier, 1971, pag. 76
14. Williamson, 2012, pag. 15
15. Gröner, 1990, pag. 60
16. Whitley, 1998, pag. 68
17. Williamson, 2012, pag. 19
18. Gröner, 1990, pag. 60-61
19. Miller, 1996, pag. 332
20. Williamson, 2012, pag. 20
21. Gröner, 1990, pag. 60
22. Williamson, 2012, pag. 21