Glenn Miller

Er zijn weinig namen die zo synoniem zijn met het geluid van de Tweede Wereldoorlog als Glenn Miller. Zijn typische swing- en bigband geluid en optredens gaven niet alleen een grote impuls aan het moraal van de Amerikaanse troepen, maar vormden ook de soundtrack van een hele generatie, die tot op de dag van vandaag voortleeft. Dit is het verhaal van een succesvol artiest, wiens verdwijning in 1944 nog steeds voer is voor speculaties.

Glenn Miller in het uniform van het US Army Air Corps. Bron: US Army Air Corps

Alton Glen Miller werd op 1 maart 1904 geboren in Clarinda, een kleine stad in het rurale zuidwesten van de Amerikaanse staat Iowa. Hij was het derde kind van Lewis Elmer Miller en Mattie Lou Cavender. Zijn vader was timmerman en zijn moeder een lerares. In 1906 verhuisde de familie naar Nebraska, waar ze uiteindelijk in 1913 in de stad North Platte neerstreek. In die periode werd Glen veranderd in Glenn. Het leven was niet eenvoudig met een vader die geregeld werkeloos was en met de nodige demonen in de vorm van depressie en alcohol kampte.^[1] Toch was het zijn vader die het muzikale talent van Glenn aanboorde, toen hij een mandoline mee naar huis nam. Glenn kon daar weinig mee, maar toen hij in 1916 in Grant City, Missouri terecht kwam en van zijn bijbaantje een oude trombone kocht, was hij op slag verliefd.

“Dat oude ding stond met een voet in de trombone hemel, maar jonge, ik hield ervan. Ik sliep ermee en als ik naar school ging, verstopte ik hem… Het was mijn eerste grote liefde.”^[2]

De liefde voor de muziek was bloedserieus. Dat werd nog maar eens onderstreept in 1921, toen hij zijn highschool diploma door zijn moeder liet ophalen omdat hij de voorkeur gaf aan een optreden in Wyoming.

Na enige tijd in diverse orkesten te hebben gespeeld, besloot Miller om zich aan te melden bij de Universiteit van Colorado in Boulder. Het werd geen succes, waarbij de muzikale ambities uiteindelijk de overhand kregen. Hij liet de studie voor wat het was en ging als muzikant verder.

Inmiddels was een nieuwe stroming in de swingmuziek in opkomst; big band jazz. Miller wist als trombonist en arrangeur voor een aantal bekende en populaire orkesten te spelen. Een belangrijk moment was in 1925 toen Ben Pollack besloot Miller mee te nemen naar Chicago voor optredens. Daar werd een nog jonge Benny Goodman de kamergenoot van Miller. Benny zou later de bijnaam ‘King of Swing’ verdienen.

Benny Goodman in 1943. Bron: Wikimedia Commons

Op de universiteit van Colorado had Miller Helen Dorothy Burger leren kennen en in de daaropvolgende jaren een vriendschap met haar onderhouden. Toen hem ter ore kwam dat zij op het punt stond met een ander te trouwen, nodigde hij haar uit naar New York te komen waar hij inmiddels neergestreken was. In oktober 1928 trouwden Helen en Glenn. Zij zou een belangrijke invloed hebben op de carrière van Glenn. Zo leerde ze hem meer focus en discipline te hebben, maar ook verder te kijken dan alleen jazzoptredens. Ze wees hem op kansen op Broadway en in de filmindustrie. Haar mensenkennis hielp Glenn bij het zoeken naar muzikanten, zakenpartners en kansen. Ze was daarmee ook een goed tegenwicht voor het soms ongeduldige en eigenwijze karakter van haar man. Na de periode bij Ben Pollack werkte Miller van 1928 tot 1936 als freelance muzikant, waarbij hij met zijn arrangementen en trombonespel bijdroeg aan de bands van Red Nichols, de inmiddels zelfstandige Benny Goodman, Ray Noble en Smith Ballew. In 1933 werd hij muzikaal leider van het Dorsey Brothers Orchestra, maar verliet deze groep vanwege conflicten tussen de broers Jimmy en Tommy Dorsey.

Echter, Miller had door al zijn ervaringen wel vertrouwen gekregen in zijn eigen talent én leiderschapscapaciteiten. En zo formeerde hij zijn eerste eigen band. In het voorjaar van 1937 begon de band met toeren en mocht zelfs in het bekende Roosevelt Hotel in New Orleans optreden. Ook werden voor platenlabels Decca en Brunswick opnames gemaakt. Een doorbraak leek slechts een kwestie van tijd.

Tegen december begon de machine echter te haperen. De opnames kregen weinig radiotijd, de boekingen vielen tegen en Miller leed verlies. Binnen de band, waar gearriveerde muzikanten deel van uitmaakten, ontstonden spanningen. Niet in de laatste plaats vanwege alcoholgebruik. Als klap op de vuurpijl werd zijn vrouw Helen ernstig ziek en moest opgenomen worden in het ziekenhuis. Miller klopte bij zijn vriend Benny Goodman aan om raad. Sinds ze samen een appartement hadden gedeeld, was Goodman een succesvolle carrière begonnen met een eigen band. Miller vroeg hem: “Wat doe jij? Hoe heb jij jouw doorbraak gerealiseerd?”. Goodman antwoordde: “Ik weet het niet Glenn. Gewoon volhouden.”^[3] Op nieuwjaarsavond 1937 besloot Miller de band te ontbinden. Hoewel menig historicus dit avontuur als mislukking zag, was het voor Miller een leermoment.

Hij had direct het idee om in 1938 weer een band bij elkaar te brengen, zodra zijn vrouw hersteld was en de verplichtingen aan zijn oude band afliepen. Hij zorgde voor financiële steun van investeerders en een lijst met boekingen. Vervolgens rekruteerde hij jonge, getalenteerde muzikanten om het Glenn Miller Orchestra te vormen. Én hij besloot om, in plaats van verschillende soorten jazz te spelen, te gaan voor een uniforme variatie, zodat hij een specifieke, unieke en herkenbare sound had. Om dit te bereiken liet hij de melodie door 4 saxofonen spelen, waarbij een octaaf hoger een klarinet hetzelfde deed. Het resultaat was een gepolijst en toegankelijk geluid, waarmee ballades en dansnummers werden gespeeld.

In een interview uit 1939 in Metronome Magazine vatte Miller het als volgt samen:

“… sommige bands (gebruiken) tegenwoordig bij elke introductie hetzelfde trucje… anderen herhalen dezelfde muzikale frase als een modulatie in een vocale ... We hebben het geluk dat onze stijl ons niet beperkt tot stereotiepe intro's, modulaties, eerste refreinen, eindes of zelfs trucritmes. De vijfde sax, die meestal klarinet speelt, laat je weten naar wiens band je luistert.”^[4]

Hij had daarbij teruggegrepen op een aanpak die min of meer door toeval enkele jaren eerder ontstaan was.^[5] In 1935 had Miller gewerkt voor Ray Noble, een beroemde Britse bandleider, waarmee hij ook eigen arrangementen speelde. Toen de trompettist Pee Wee Irwin het orkest verliet, vroeg Miller Johnny Mince de trompetpartij op een klarinet te spelen om zo zijn arrangement te redden. Hiermee was het zaadje gepland voor wat uiteindelijk het geheime ingrediënt zou blijken. Dit alles gecombineerd met de nodige showmanship zorgde ervoor, dat de tweede aanloop een schot in de roos werd.

Het Glenn Miller Orchestra trad voor het eerst op in april 1938 in Boston, gevolgd door opnames in september voor RCA Bluebird. Inmiddels was de band opgevallen en werd voor het zomerseizoen van 1939 geboekt in het prestigieuze Glen Island Casino in New York. Kort daarop kregen ze de kans om op te treden in de populaire Meadowbrook Ballroom in New Jersey en met het zeer populaire afro-amerikaanse quartet The Ink Spots in het Paramount Theatre. Dit alles zorgde ervoor dat Miller en zijn band rijzende sterren werden. Alle seinen voor een doorbraak stonden op groen.

Al snel kreeg het orkest het aanbod om op CBS radio, het programma ‘Chesterfield Moonlight Serenade’ te doen. Dit programma van 15 minuten werd drie keer week uitgezonden van december 1939 tot september 1942. Dit betekende dat Miller in iedere huiskamer van Amerika te horen was. In 1940 kwam daar nog een NBC radioprogramma bij, dat alleen maar meer bekendheid gaf. Ze scoorden 76 top-10 hits, waarvan 17 op nummer 1 stonden. Daaronder ook zijn bekendste nummers: ‘In the Mood’, ‘Moonlight Serenade’ en ‘Chattanooga Choo Choo’. In 1941 en 1942 volgden nog twee films ‘Sun Valley Serenade’ en ‘Orchestra Wives’, Het zorgde ervoor dat Glenn Miller and His Orchestra het populairste dansorkest van de Verenigde Staten werd.

Het Glenn Miller Orchestra, omstreeks 1940-1941. Bron: Publiek domein

Op de achtergrond van dit succes pakten zich echter donkere wolken samen boven Amerika. In Europa waren grote delen onder de voet gelopen door Duitsland. In Azië spreidde Japan zijn vleugels uit en keek richting het oosten. In de Verenigde Staten woedde de discussie hoe met deze ontwikkelingen om te gaan.

De draft werd opgestart en Miller toerde met zijn orkest langs diverse militaire bases. In 1941, startte hij een nieuw radioprogramma ‘Glenn Miller Sunset Serenade’. Hierin werd iedere week een vijftal bases geselecteerd in verschillende delen van het land. Zij mochten hun favoriete nummer doorgeven die de band dan ten gehore bracht. Ieder van de vijf bases kreeg als dank een set van vijftig elpees met de meest populaire nummers. Deze werden vervolgens in de recreatiefaciliteiten van het kamp gebruikt door de soldaten. Het radiopubliek mocht vervolgens stemmen op hun favoriet van de week. De winnende basis kreeg een RCA Victor radiocombinatie (kortom: een complete muziekinstallatie) voor hun kamp. Miller betaalde dit alles zelf, als patriottische plicht.

Het was 8 december 1941 toen de Tweede Wereldoorlog ook voor het grote publiek in Amerika reëel werd. Japan had, tot verrassing van het Amerikaanse volk, een dag eerder de militaire basis in Hawaï aangevallen; Pearl Harbor. En net als bij zovele Amerikanen was ook in huize Miller de spanning voelbaar.^[6] Miller was met zijn ‘Glenn Miller Sunset Serenade’ al betrokken bij de oorlogsinspanningen. Hij was op het hoogtepunt van zijn bekendheid. Alles wat hij aanraakte veranderde in goud. Toch knaagde er iets aan hem.

Het leven voor een bandleider werd moeilijker en moeilijker. Brandstof werd schaarser en transport via trein of bus werd duurder. Door de draft werden jonge muzikanten weggehaald van de bands waarin ze speelden. Dit alles maakte dat Miller zijn opties voor de oorlogstijd afwoog. Dit werd nog eens verergerd door een vakbondsstrijd tussen muzikanten en de platenlabels over vergoedingen.

Glenn Miller in 1942. Bron: Wikimedia Commons

Op 20 juli 1942 besloot hij zich aan te melden voor een aanstelling bij de Amerikaanse marine. Dit werd op 1 augustus 1942 afgewezen met de mededeling: “U heeft voor de Marine-afdeling onvoldoende kunnen aantonen geschikt te zijn voor een aanstelling in de marine reserve.”^[7] Waarschijnlijk was de echte reden voor de afwijzing dat de marine een onderzoek deed naar beroemde personen die officiers omgekocht hadden om de draft te ontlopen. Daarnaast had men nog geen vastomlijnd plan hoe om te gaan met public relations. Kortom, de marine was nog niet zover dat ze gebruik kon maken van Miller. Feit was dat deze inmiddels 38 jaar was, getrouwd én brildragend was. Dit betekende dat hij waarschijnlijk geen oproep voor dienst zou krijgen (klasse 3-A) en ook niet in gevechtssituaties zou komen.

Miller liet het er niet bij zitten en besloot op 12 augustus 1942 een lange brief te sturen aan generaal Charles Young. Dit resulteerde in een acceptatie op 8 september van datzelfde jaar.

Glenn Miller (staand met trombone) tijdens een optreden met zijn USAAf-band in 1942. Bron: US Air Force

Op 1 januari 1943 werd hij aangesteld bij het hoofdkwartier van het AAF Technical Training Command (TTC) op Knollwood Field, North Carolina. Hier werd hij directeur van de muziekkorpsen binnen het AAFTTC. Kapitein Glenn Miller pleitte voor een structureel bandprogramma binnen het commando, een voorstel dat werd goedgekeurd.

Terwijl de Amerikaanse luchtmacht haar eerste radioproductie-eenheid en radio-orkest in Hollywood oprichtte (onder leiding van majoor Eddie Dunstedter en muzikaal directeur sergeant majoor Felix Slatkin), werd Miller belast met het opzetten en dirigeren van de Second Radio Production Unit in New York. Deze eenheid, officieel goedgekeurd op 20 maart 1943 en ondergebracht aan de Yale University, bestond uit een unieke combinatie van jazzmuzikanten uit grote bigbands en talenten uit toonaangevende symfonieorkesten. Miller slaagde erin jazz, lichte klassieke muziek en populaire stijlen samen te smelten tot een vernieuwend, maar herkenbaar muziekconcept, waarin zelfs strijkers waren geïntegreerd. Dit was wederom een stap vooruit ten opzichte van zijn civiele band.

Vanuit New York zond de band het programma ‘I Sustain the Wings’ uit, aanvankelijk op CBS vanaf 5 juni 1943, later op NBC tot juni 1944. Daarnaast nam de band V-Discs op bij RCA Victor en produceerde zij radioprogramma’s voor de Office of War Information en Armed Forces Radio Service, zoals ‘Music from America’ en ‘Uncle Sam Presents’.

Behalve het volledige concertorkest omvatte Millers organisatie ook een marsband voor basisactiviteiten en een jazzband. De eenheid werd aanvankelijk als de 418th AAF Band aangeduid, maar op 6 december 1943 hernoemd tot de Second AAF Radio Production Unit. Op dat moment werden de dagelijkse taken overgedragen aan de 708th AAF Band, bestaande uit reservemuzikanten, terwijl Millers marsband bekendheid verwierf door optredens op jeeps met slagwerk en contrabas. Miller raakte bekend in het leger door het uitvoeren van jazzbewerkingen van marsmuziek, waaronder ‘The Saint Louis Blues’ en ‘Blues in the Night’.

De populariteit van Miller was generaal Eisenhower niet ontgaan en op zijn verzoek werd de Miller-eenheid op 24 mei 1944 naar Europa overgeplaatst om via radio-uitzendingen de geallieerde moraal te versterken, ter voorbereiding op D-Day.

Miller en producer sergeant Paul Dudley reisden op 19 juni naar Londen, de rest van de band volgde per schip. Bij aankomst werden ze tijdelijk gehuisvest in Sloane Court, Chelsea. Het was de eerste keer dat Miller en zijn orkest aan vijandelijk vuur werden blootgesteld. Sinds 13 juni 1944 teisterden V1 bombardementen London en als snel werd het plan opgevat om de stad te verlaten. Op 2 juli verhuisde het orkest naar Bedford. Net op tijd, zo zou blijken. Op 3 juli sloeg een V1-bom in op het Londense verblijf waar het orkest vertoefde. In dat gebouw kwamen 74 Amerikaanse militairen om het leven. Miller en zijn orkest waren door het oog van de naald gekropen.

Glenn Miller treedt met zijn band op in Engeland. Bron: US Air Force

Vanaf 9 juli 1944 begon Millers 51-koppige orkest met het uitzenden van muzikale programma’s via het Allied Expeditionary Forces Programme (AEFP) van de BBC. Deze programma’s varieerden van volledige orkestuitvoeringen ‘The American Band of the AEF’, swingensembles, jazzkwartetten, strijkersensembles ‘Strings with Wings’, zangsolisten tot pianoprogramma’s. Ze verzorgden ook uitzendingen voor de Voice of America en het American Broadcasting Station in Europe (ABSIE). Hieronder waren ook Duitstalige programma’s gericht op het Duitse leger, met Miller zelf die aankondigingen deed in fonetisch Duits en zanger Johnny Desmond die in het Duits zong.

Naast de radio-opnames trad de band op voor Amerikaanse militairen op luchtmachtbases door heel Engeland. Beroemdheden als Bing Crosby en Dinah Shore maakten hun opwachting bij opnamesessies, waaronder een opname bij de beroemde Abbey Road Studios. Het optreden van de band bij het hoofdkwartier van de Eighth Air Force op Wycombe Abbey, bijgewoond door generaal James Doolittle, werd gefilmd door het American Forces Network. Doolittle noemde de band “de grootste morele oppepper in het Europese theater, op een brief uit het thuisfront na.”^[8]Voor zijn inspanningen werd Miller gepromoveerd tot majoor.

In november 1944 kreeg Miller toestemming om de band naar Frankrijk te verplaatsen, waar SHAEF inmiddels naar Versailles was verhuisd. Het was bijna kerstmis 1944 en majoor Glenn Miller zou op 24 december in het bevrijde Parijs optreden voor de Amerikaanse troepen. Dit zou het startschot worden van een zes weken durende muzikale tournee door de bevrijde delen van Europa. Voorafgaand aan het vertrek moest de band tachtig uur aan uitzendingen vooraf opnemen om de overgang te overbruggen. Tegelijkertijd werden de voorbereidingen in Parijs getroffen, maar deze liepen vertraging op. Miller kreeg op 11 december het bevel om zelf naar Frankrijk te gaan om de laatste regelingen te treffen. Hij werd op een vlucht geboekt op 14 december, maar helaas werd deze gecanceld door het slechte weer.

Hoewel de voorschriften waren dat belangrijke figuren vervoerd werden met een speciale C-47 (een militaire uitvoering van de Douglas DC-3), besloot Miller onder druk van de aankomende tour in te gaan op de uitnodiging van Lt. Col. Norman Francis Baessell om met hem mee te vliegen naar Frankrijk. Als liaisonofficier had hij een plek over aan boord van zijn routinevlucht met een eenmotorige C-64B Noorduyn ‘Norseman’ vliegtuig. En zo stapte hij aan boord bij piloot John Stuart Morgan voor de vlucht van Bedfordshire naar het Ninth Air Force vliegveld A-42, Velizy-Villacoublay in Frankrijk. Na enige vertraging door mist en lage bewolking stegen de drie mannen om 13:55 uur op en vlogen richting Frankrijk.

Twinwood Airfield in 2004, hiervandaan steeg Glenn Miller op voordat hij vermist raakte. Bron: Peter Roberts / Geograph.org.uk

Toen de rest van het orkest drie dagen later in Parijs aankwam, was Miller echter nergens te bekennen. Op dat moment realiseerde de legerleiding zich dat de orkestleider aan boord moest zijn geweest van een klein vliegtuig dat een paar dagen eerder verdwenen was boven het Kanaal. Onmiddellijk zette men een zoekactie op. Militaire waarnemers hadden een UC-64 Norseman ten zuiden van Engeland bij Beachy Head waargenomen tussen 14:30 uur en 14:45 uur, maar daarna ontbrak ieder spoor. De verdwijning van een van de meest populaire muzikanten van de wereld en het ontbreken van ieder spoor maakte een storm van geruchten los. Het leger stelde direct een onderzoek in.

In januari 1945 kwam de commissie tot de conclusie dat de UC-64 Noorduyn Norseman door een fatale samenloop van omstandigheden moest zijn gecrasht. Op 15 december 1944 was het rond het vriespunt en boven het Kanaal was het zicht slecht geweest. Dit betekende dat de piloot alleen kon vertrouwen op de instrumenten in de cockpit en niet op zijn eigen waarnemingen. Helaas had John Stuart Morgan daar weinig ervaring mee. Toch had de piloot besloten om de overtocht te wagen, en daarbij koos hij voor een route onder de laaghangende bewolking; een optie die niet zonder gevaar was. De onderzoekers namen aan dat door de lage temperatuur op enig moment de carburateur van het toestel bevroor, waardoor de motor geen brandstof meer kreeg. Dit in combinatie met de lage vlieghoogte zou ervoor gezorgd hebben dat het vliegtuig met hoge snelheid en binnen acht seconden in het Kanaal stortte.

Het ontbreken van lichamen of wrakstukken zorgde er echter voor dat in de jaren erna menig andere theorie de wereld in kwam. Zo zou Miller een Amerikaanse spion zijn geweest en het slachtoffer zijn geworden van een Duitse bomaanslag. Anderen beweerden dat de Duitsers hem gevangen hadden genomen. Nog wilder was de bewering dat Miller wel in Frankrijk was aangekomen, maar diezelfde avond aan een hartinfarct overleden was gedurende een bezoek aan een plaatselijke prostituee. Om een schandaal te voorkomen, was de Amerikaanse luchtmacht met de verdwijning op de proppen gekomen. Geen van deze theorieën hield echter stand. Indien de Duitsers een hand in zijn verdwijning hadden gehad, zouden ze dat zeker hebben uitgebuit in propaganda. En een natuurlijke dood zou geen groot schandaal zijn geworden, zeker niet in een bevrijdingsdronken West-Europa.

Missing Air Crew Report deel 1. Bron: U.S. National Archives

Missing Air Crew Report deel 2. Bron: U.S. National Arcihves

Meer waarheid leek te zitten in het verhaal van een Brits bemanningslid van een Lancaster bommenwerper dat in 1984 naar boven kwam. Deze had verklaard dat hij met zijn toestel op 15 december 1944 op weg terug was naar Engeland. De aanval die zij hadden moeten uitvoeren was geannuleerd en zoals gebruikelijk had men boven het Kanaal de bommen gedropt. Hiervoor waren bepaalde zones aangewezen. Tijdens deze actie zag de bemanning plotseling onder zich een Norseman vliegtuig dat laag boven het Kanaal richting Frankrijk vloog en vervolgens in zee stortte. Gelet op het tijdstip van dit incident, en het feit dat beschrijving en gedrag van het vliegtuig overeenkwamen, kon worden aangenomen dat Miller en zijn medepassagiers slachtoffer waren geworden van vriendelijk vuur; een Engelse bom.

In 2012 kwam in het populaire BBC-programma Antiques Roadshow een notitieboekje van vliegtuigspotter Richard Anderton boven water. Hij spotte op 15 december 1944 een Norseman ten oosten van Reading en ten westen van Londen. Dit was coherent met eerdere ooggetuigen. Als dit inderdaad het vliegtuig van Miller was, dan betekende dit dat het ver verwijderd was van de zone waar vliegtuigen hun overbodige bommen konden lossen. Dit maakte het aannemelijk dat de verdwijning het gevolg was van een fout van de piloot of een mechanisch mankement, zoals in 1945 al de officiële verklaring was.

Postuum werd Glenn Miller onderscheiden met een Bronze Star. In april 1992 werd op het Arlington National Cemetery een herdenkingssteen geplaatst (gedenksectie H, Plaats 464-A).

Herdenkingssteen voor Glenn Miller op Arlington National Cemetery. Bron: Arlington National Cemetery

Noten

1. Dennis M. Spragg, Glenn Miller Declassified.
2. Dennis M. Spragg, Glenn Miller Declassified.
3. Glenn Miller: Music in the Miller Mood.
4. George T. Simon, Simon Says: The Sights and Sounds of the Swing Era.
5. Dennis M. Spragg, Glenn Miller Declassified.
6. Dennis M. Spragg, Glenn Miller declassified.
7. Dennis M Spragg, Glenn Miller declassified.
8. ‘Major Glenn Miller: The Loss of an Icon’, The National WWII Museum New Orleans.