Geboortedatum:

6 april 1913 (Rotterdam)

Overlijdensdatum:

7 mei 1945 (Utrecht)

Begraven op:

Nederlandse Oorlogsgraven Algemene Begraafplaats Tolsteeg
Vak: 33. Graf: 1.

Nationaliteit:

Nederlandse

Woonde in Utrecht, Kruisdwarsstraat 4. Zoon van onderwijzer Cornelis de Bode (26 mei 1891 Krimpen op de Lek) en Lammerdina Gezina Ahlrichs (18 november 1891 Nijmegen - 20 september 1965 Rotterdam). Ongehuwd. In 1940 omgezwaaid naar Nederlands recht aan de Utrechtse universiteit. Daarvoor had hij een paar jaar oude talen gestudeerd. Nederlands Hervormd.

In de laatste fase van de bezetting voegde hij zich bij het Utrechtse verzet en trad hij op als koerier van Bob Ameling. In die hoedanigheid was hij samen met Ameling verantwoordelijk voor de verspreiding van het illegale blad Ons Volk, den Vaderlant ghetrouwe.

Op maandag 7 mei 1945 ging hij op pad met een twaalf man tellend arrestatieteam van de Binnnenlandse Strijdkrachten, dat onder leiding van Hans Muus (1*) stond. Zij zouden betrokken raken bij een gevecht met Duitsers, die tien van hen het leven zou kosten. Alleen Hans van Ameijde (2*) en Erich Buchmann, een uit de SS gedeserteerde Pool, zouden de schietpartij overleven.

Overlevende Van Ameijde in 'Een wrang feest' (3*): 'Wij wilden ze te lijf. Daar hadden we al die tijd op zitten wachten. [...] We waren speciaal uit het gewest naar een groep gegaan om ze te lijf gaan. [...] Elke dag heb je er heel hard naar verlangd om eindelijk de schoften naar de strot te vliegen. Op het moment dat dat kan, dan is het verstand weg en komt het gevoel boven.'

Groepsleider Muus had, aldus Marjolein Bax, in de voorgaande dagen al zijn overredingskracht moeten gebruiken om te verhinderen dat de BS'ers actie zouden ondernemen. In de drogisterij van Wim Thies op de hoek van de Willem Zwijgerstraat en de Stadshouderslaan - een van de wapendepots van de Binnenlandse Strijdkrachten - waren zij voorzien van stenguns en munitie.

Ze hadden volgens historica Tineke Spaans-van der Bijl opdracht gekregen om NSB-leider Anton Mussert (4*) te arresteren en Duitsers te ontwapenen. Mussert bleek niet thuis te zijn. Hij was de voorgaande zaterdag al naar Den Haag vertrokken. Later is trouwens bestreden dat Mussert moest worden gearresteerd.

Op de hoek van de Prins Bernhardlaan (6*) en de Koningslaan stuitte de ploeg, die niet over enige gevechtservaring beschikte, bij het Rosarium bij het Wilhelminapark op een aantal Duitse soldaten. Zij duwden een met goederen volgestouwd voertuig voort. De Duitsers volgden het bevel op om achter de wagen te gaan staan en de wapens neer te leggen. Op een gegeven moment viel een schot. Daarop reageerden in de buurt aanwezige Duitse militairen massaal.

Spaans-van der Bijl schrijft: 'Hoewel het arrestatieteam de strijd dapper aanging, was het weerloos tegen de vijandelijke overmacht. Hans Muus schreeuwde nog: 'Niet schieten, jullie hebben gecapituleerd', niet wetend dat die capitulatie in Duitse ogen alleen betrekking had op de geallieerde krijgsmacht, niet op de door hen gehate verzetsstrijders. (5*)

De Duitsers bleven fanatiek vuren op hun tegenstanders, ook als die al zwaar gewond op de grond lagen. Een paar mannen van het arrestatieteam weken uit naar de R.K. begraafplaats aan de Prinsesselaan maar werden na een achtervolging in koelen bloede om het leven gebracht.

Enkelen zochten dekking achter de tuinmuurtjes van de woningen in de Prins Bernhardstraat 1 en 3 maar op nummer 4 (het huis van Mussert) bevond zich een vrouw die de Duitsers vanaf het balkon toeschreeuwde waar ze zich bevonden en dat werd sommigen van hen fataal. Acht van de twaalf mannen zijn tijdens het vuurgevecht op gruwelijke wijze gedood; één overleed dezelfde middag aan zijn verwondingen en één de volgende ochtend.'

De schrijfster van Utrecht in Verzet 1940-1945 vermoedt dat het eerste schot uit een van de stenguns van de BS’ers, waarschijnlijk uit die van Van Ameijde, is gekomen. In oude bandopnamen sprak Van Ameijde dat tegen. Volgens hem begonnen de Duitsers met schieten, toen de BS’ers de soldaten bij het Rosarium ontwapenden.

Overigens had het arrestatieteam er nog niet op uit gestuurd mogen worden, want daarmee werden drie orders van Prins Bernhard overtreden, aldus de historica. De BS’ers mochten geen Duitsers ontwapenen en pas gewapend de straat op gaan, als de intocht van de Canadezen was voltooid.

Op het moment van de schietpartij trok een verkenningseenheid van de Polar Bear Division, die bestond uit dertig Engelse militairen met vier lichte pantserwagens en zes brengun-carriers Utrecht binnen. De Canadezen zouden pas op dinsdag 8 mei 1945 de Domstad binnentrekken. Bax meldt overigens dat Canadese soldaten al op de middag van 7 mei in de stad verschenen.

Bovendien moesten de arrestatieteams geheel bestaan uit leden van de BS die daarvan al vóór 20 november 1944 deel uitmaakten. In de BS konden, op papier, alleen leden van de Ordedienst (OD), de knokploegen (LKP) en de Raad van Verzet (RVV) worden opgenomen. Spaans-Van der Bijl concludeert dat de teamleden kennelijk zelf niet op de hoogte waren van de voorschriften en het slachtoffer zijn geworden van 'een opdrachtgever die hen met onjuiste instructies op pad stuurde.'

De naam van Bode staat op het Monument Gedode Verzetsstrijders aan de Prinses Marijkelaan in Utrecht en een van de gedenkstenen van het oorlogsmonument in Fort de Bilt.

(1*) Jan Philip Marius Muus (5 april 1919 Utrecht).
.
(2*) Johannes Marinus van Ameijde, die gewond raakte aan de elleboog. Hij overleed in 1981 op 56-jarige leeftijd.

(3*) Marjolein Bax verwijst hierbij naar VPRO, Het Spoor terug: Het Schot, deel 2, OVT, samenstelling Jeroen Wielaert, 3 mei 2009 (daaraan ging vooraf, Het Spoor terug; Het Schot, deel 1).

(4*) Anton Adriaan Mussert (11 mei 1894 Werkendam – geëxecuteerd 7 mei 1946 Waalsdorpervlakte).

(5*) Tijdens de bezetting was de straat omgedoopt tot Nassaustraat en na de oorlog werd de naam Prinses Marijkelaan.

(6*) Van Ameijde: 'Ze schoten onze commandant Hans Muus neer als een hond, toen die riep dat ze moesten stoppen' (Rob Midavaine/ redactie AD).

Begraven op 11 mei 1945 op de Derde Algemene Begraafplaats Tolsteeg in Utrecht, vak 33, grafnummer 1. Zijn graf ligt voor het Monument voor de Binnenlandse Strijdkrachten op deze begraafplaats.

Heeft u zelf meer informatie over deze persoon? Lever het aan!

• T. Spaans-van der Bijl, Utrecht in Verzet 1940-1945, tweede, herziene druk, Stichting De Plantage, Utrecht, 2005; Marjolein Bax, Een wrang feest. Hoe velen de bevrijding niet overleefden, Uitgeverij Balans, Amsterdam, 2020 (zie noot 3); Frits Broeyer, Utrechtse studenten in de illegale pers, vereniging Oud Utrecht, april 2005, site nieuws030.nl; Rob Midawaine, Commandant als een hond neergeschoten/Redactie Algemeen Dagblad, Commandant als een hond neergeschoten, 1 mei 2009; Jeroen Wielaert, Rozen, kogels en handgranaten, site nieuws030.nl (overgenomen uit Jeroen Wielaert, Oorlogspad, Kosmos, Z&K Uitgevers, 2005); Oorlogsgravenstichting; Erelijst van Gevallenen; site wiewaswie.nl (waaronder overlijdensakte 1850/1945 gemeente Utrecht); site 4en5mei.nl; site tracesofwar.com.

Helaas geen map gevonden.