Voormalige Gevangenis Hameln

Duitsland Nedersaksen Hameln

De oorsprong van de gevangenis van Hamelen gaat terug tot de Stockhof, gesticht in 1698. Deze vroege inrichting huisvestte gevangenen die veroordeeld waren tot dwangarbeid, met name bij de bouw van versterkingen. De naam is afgeleid van de gewoonte om gevangenen 's nachts in houten blokken in hun slaapzalen op te sluiten om ontsnapping te voorkomen. Overbevolking werd al snel een probleem en in 1713 werd een nieuwe gevangenis gebouwd om het groeiende aantal gevangenen te huisvesten.

Aan het begin van de negentiende eeuw had de stad Hamelen haar militaire vesting verloren en in 1827 werd op de voormalige vestinglocatie, direct aan de oevers van de Wezer, een nieuwe penitentiaire inrichting gebouwd. Dit complex bestond uit drie vleugels en verschillende bijgebouwen, waarvan sommige nog steeds bestaan. Het werd aangewezen als de Koninklijke Penitentiaire Inrichting en werd na de annexatie van Hannover door Pruisen in 1866 onderdeel van het Pruisische gevangenissysteem.

Vanaf 1933 werd de gevangenis van Hamelen een plaats van politieke repressie. Naast zo'n 500 criminele gevangenen hielden de nazi's honderden politieke tegenstanders opgesloten, waaronder communisten, sociaaldemocraten, vakbondsleden, homoseksuelen en joden. In 1935 werden de buitenmuren van de gevangenis verhoogd en werd de instelling officieel omgebouwd tot een penitentiaire inrichting.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog breidde de gevangenispopulatie zich uit met buitenlandse politieke gevangenen, met name uit Frankrijk en Denemarken. Velen van hen werden geclassificeerd als 'Nacht und Nebel' (Nacht en Mist)-gevangenen – personen die spoorloos zouden verdwijnen. De omstandigheden waren zwaar en volgens officiële statistieken stierven er tussen 1939 en 1945 305 gevangenen, van wie er 55 zelfs na de bevrijding door Amerikaanse troepen omkwamen door ziekte en uitputting.

Op 5 april 1945, toen de geallieerde troepen naderden en Hamelen onder vuur kwam te liggen, gaf de SS opdracht de gevangenis te ontruimen. Gevangenen werden gedwongen een mars te maken naar het Holzen-satellietkamp Buchenwald, een slopende tocht langs de Ith-bergkam die voor velen een dodenmars werd.

Na de oorlog kreeg de gevangenis van Hamelen een nieuwe en grimmige functie. Van 13 december 1945 tot 1949 werd het door de Britse militaire regering gebruikt als de belangrijkste executieplaats in hun bezettingsgebied. De executies werden uitgevoerd door de Britse beul Albert Pierrepoint, die een van de meest productieve beulen in de moderne geschiedenis werd.

In totaal werden hier 156 veroordeelde oorlogsmisdadigers geëxecuteerd. Tot de meest beruchte behoorden Josef Kramer, commandant van Bergen-Belsen; kamparts Fritz Klein; en vrouwelijke bewakers zoals Irma Grese, Elisabeth Volkenrath en Johanna Bormann, allen veroordeeld tijdens het proces van Bergen-Belsen. Onder de geëxecuteerden bevonden zich de Ravensbrück-bewakers Dorothea Binz, Ruth Neudeck, Elisabeth Marschall en Emma Zimmer, evenals SS-officieren zoals Bernhard Siebken, bataljonscommandant van de 12e SS-Panzerdivisie, en Fritz Knöchlein, verantwoordelijk voor de massamoord op Britse gevangenen in Le Paradis in 1940.

Naast oorlogsmisdadigers werden nog 44 andere personen geëxecuteerd voor misdaden onder de geallieerde bezettingswet, waaronder 42 voormalige dwangarbeiders, veelal afkomstig uit Oost-Europa, die in de chaotische naoorlogse jaren waren veroordeeld voor geweldsmisdrijven. De laatste executie in Hamelen vond plaats op 6 december 1949, toen Jerzy Andziak, een ontheemde Poolse man, werd opgehangen na een dodelijke schietpartij.

Na de executies werden de lichamen van de opgehangenen aanvankelijk begraven op het gevangenisterrein. In 1954 werden, onder druk van lokale groeperingen, de stoffelijke overschotten van 91 geëxecuteerde nazi's opgegraven en herbegraven op de begraafplaats Am Wehl in Hamelen, waar ze in individuele graven werden geplaatst. Deze herbegrafenis werd later een punt van controverse, omdat neonazigroepen tot ver in de jaren 80 probeerden de locatie te gebruiken voor herdenkingen.

In 1955 werd de penitentiaire inrichting van Hamelen officieel gesloten en werden de resterende gevangenen overgebracht naar de gevangenis van Celle. Op 1 oktober 1958 werd de locatie omgebouwd tot een jeugdgevangenis, die in gebruik bleef tot 1980, toen er een nieuwe jeugdgevangenis werd gebouwd in het nabijgelegen Tündern.

Met de sluiting van de penitentiaire inrichting raakte het gevangeniscomplex in onbruik. In 1986 werden het centrale cellenblok en de oost- en westvleugels gesloopt. Verschillende historische gebouwen bleven echter bewaard. Deze werden later gerestaureerd en omgebouwd tot een hotel, dat in augustus 1993 werd geopend. Zo bleef de locatie deel uitmaken van het stedelijke weefsel van Hamelen en diende het tegelijkertijd als herinnering aan de gelaagde en vaak grimmige geschiedenis.

Een gedenkteken bevindt zich aan de voorkant van de voormalige gevangenis.