Harry Truman

"Een simpele, vaderlandslievende man, tot in het diepst van zijn hart overtuigd van het Amerikaanse gelijk"^[1], zo omschrijft de Nederlandse historicus en Amerikadeskundige Maarten van Rossem de drieëndertigste president van de Verenigde Staten. Dat Harry S. Truman het hoogste ambt van Amerika bekleedde, was nooit zijn droom geweest. Hij was maar een eenvoudige jongen uit de staat Missouri, zonder academische opleiding, zonder eigen kapitaal en zonder ervaring met het geopolitieke machtsspel. Toen zittend president Franklin Roosevelt echter op 12 april 1945 overleed, was Truman als vicepresident automatisch zijn opvolger. Het was aan hem om de Tweede Wereldoorlog aan twee fronten succesvol te beëindigen. De plicht viel hem zwaar. Herhaaldelijk twijfelde hij aan zijn geschiktheid. Om Japan te overwinnen stond Truman voor het zware, controversiële besluit om voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid de atoombom in te zetten. Na de oorlog vormde de fel anticommunistische president het Amerikaanse buitenlandbeleid dat de Koude Oorlog vormgaf. In 1948 won hij op eigen kracht de presidentsverkiezing om in 1953 af te zwaaien met een populariteitscijfer dat tot een dieptepunt was gezakt.

President Harry S. Truman in 1945. Bron: The Library of Congress

Jonge jaren

De bescheiden woning aan 1106 Truman Street in Lamar in de staat Missouri is er één zoals ze overal in provinciaal Amerika te vinden zijn. Het uit wit geverfde planken opgetrokken huisje met schuin dak wordt omringd door een gazon en is zo alledaags als maar zijn kan. Zou er geen bord staan met daarop de naam van de grootheid die er werd geboren, dan zou je er ongemerkt aan voorbij lopen. "Harry S. Truman", zo staat er in grote letters op geschreven. De eenvoud van zijn geboortehuis verraadt de nederige komaf van de drieëndertigste president van de Verenigde Staten. Hij zag op 8 mei 1884 op deze plek het levenslicht als eerste kind van John Anderson Truman en Martha Ellen Young. De S tussen zijn voor- en achternaam was geen afkorting van een tweede naam, maar een eerbetoon aan zijn grootvaders Anderson Shipp Truman en Solomon Young. Vader Truman was een onopgeleide boer en veehandelaar, moeder had twee jaar onderwijs genoten aan het Lexington Baptist Female College en leerde haar zoon op vijfjarige leeftijd lezen. Een later geboren broer en zus maakten het gezin compleet.

Het geboortehuis van Truman in Lamar in de staat Missouri. Bron: Wikimedia Commons

Na in 1885 naar een boerderij in Harrisonville verhuisd te zijn, woonde het gezin van 1887 tot 1890 op de boerderij van grootvader Solomon Young in Grandview. Omringd door de eindeloze prairie en zonder elektriciteit en stromend water waren de omstandigheden hier primitief te noemen. De overgang naar provinciestad Independence moet groot geweest zijn voor de zesjarige Harry. Het gezin vestigde zich hier in december 1890. Vader en moeder Truman waren gematigde baptisten en aanhangers van de Geconfedereerde Staten van Amerika, de verliezende partij in de Amerikaanse Burgeroorlog. Beide kwamen ze uit families die voor de afschaffing van de slavernij slaven bezaten. Afro-Amerikanen in het Zuiden werden gedurende Harry’s jeugd nog altijd gediscrimineerd. Hij volgde onderwijs op een gesegregeerde lagere en middelbare school en kwam dus vermoedelijk nauwelijks in aanraking met zwarte leeftijdsgenootjes. Zoals gold voor veel conservatieve blanke Zuiderlingen in die tijd waren de Trumans aanhangers van de Democratische partij. De jonge Harry werd al op jonge leeftijd meegenomen naar politieke bijeenkomsten in de buurt om te luisteren naar de toespraken van politici.

In zijn jonge jaren was Harry Truman lange tijd aan bed gebonden door difterie. Om de tijd te verdoen verslond hij boeken, in het bijzonder over geschiedenis. Een sportman was de brildragende jongeman niet en op school was de bibliotheek zijn habitat. Het lezen verschafte hem de kennis die hem in zijn toekomstige rol als president van voordeel zou zijn. Aanbaden leeftijdsgenoten sporters of artiesten, Trumans held was Andrew Jackson, de zevende president van de Verenigde Staten en medeoprichter van de Democratische partij. Als zoon van Schots-Ierse kolonisten, die zich in het oosten van Amerika vestigden als landbouwers, was Jackson van bescheiden komaf, een overeenkomst tussen hem en de latere president Truman. Behalve van lezen hield laatstgenoemde ook van pianospelen, waarvoor hij in zijn jeugd lessen volgde in Kansas City. In het Witte Huis zou hij graag achter zijn geliefde muziekinstrument zijn kunsten vertonen. Zo speelde hij in 1952 een nummer van Mozart waarvan de filmopname werd uitgezonden op de Amerikaanse televisie.

Eerste werkervaring en militaire dienst

Na het behalen van zijn eindexamen op de High School in 1901 was studeren voor Harry uitgesloten. Zijn vader verloor dat jaar zijn spaargeld aan beleggingen in graan en kon een verdere opleiding van zijn zoon niet betalen. Om het gezin te helpen rond te komen ging Harry werken, onder andere als klerk bij de National Bank of Commerce in Kansas City. In 1906 keerde hij terug op de familieboerderij in Grandview om zijn ouders en broer te helpen met het runnen van het boerenbedrijf. Het harde werk op het land deed hem fysiek goed, maar geestelijk was het voor een schrandere jongeman als hij niet uitdagend en nogal perspectiefloos. Een lichtpuntje in deze eentonige periode was de vriendschap die hij tijdens een familiebezoek in Independence sloot met zijn toekomstige vrouw Elizabeth "Bess" Virginia Wallace. Hij kende haar al sinds de basisschool, maar hoewel hij altijd al een oogje op haar gehad, durfde hij haar toen nooit aan te spreken. Nu nam zij het initiatief, maar ze hield haar aanbidder vooralsnog aan het lijntje.

Na het overlijden van zijn vader in 1914 kreeg Harry de hoofdverantwoordelijkheid voor de boerderij. In datzelfde jaar werd hij aangesteld als weginspecteur en in 1915 werkte hij als postmeester in Grandview. Om te ontsnappen aan het financieel uitzichtloze bestaan, investeerde hij in 1915 in een zinkmijn, maar dat kostte hem alleen maar geld. Van 1916 tot 1919 was hij investeerder en medeoprichter van een olieboorbedrijf, maar ook dit leverde hem alleen maar verlies op. In de tussentijd was in Europa de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. De Verenigde Staten verklaarden in april 1917 Duitsland de oorlog. Truman sloot zich dat jaar aan bij de National Guard, waarin hij eerder in vredestijd een militaire opleiding genoten had. Eigenlijk had hij vanwege zijn slechte ogen afgekeurd moeten worden, maar hij spiekte van tevoren tijdens de oogtest en kwam aldus de militaire keuring door. Hij werd benoemd tot eerste luitenant en ingedeeld bij Battery F van de 2nd Missouri Artillery en kort erna bij het 129th Field Artillery regiment. Voor zijn uitzending naar het Europese front fungeerde hij als kantine-officier, met zijn latere zakenpartner sergeant Edward Jacobson als assistent.

Truman als First Lieutenant in het 129th Field Artillery. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

Eerste Wereldoorlog en mislukte zakelijke carrière

Op 13 april 1918 arriveerde Truman aan boord van USS George Washington in Brest in Frankrijk. Hij werd in mei gepromoveerd tot kapitein en kreeg op 11 juli het bevel over Battery D van zijn artillerieregiment dat onderdeel zou gaan uitmaken van de 35th Division. Op vierendertigjarige leeftijd voerde hij het bevel over 188 manschappen met wie hij op 17 augustus aan het front in de Vogezen arriveerde. Zijn vuurproef beleefde hij op 6 september toen hun eigen kanonvuur beantwoord werd door vijandelijke beschietingen. In dat najaar nam hij met zijn eenheid deel aan het Maas-Argonneoffensief, op dat moment de grootste Amerikaanse aanval in de geschiedenis. Ondanks zijn boekhouderachtige voorkomen stond Truman aan het front zijn mannetje. Zijn manschappen waardeerden hem om zijn loyale en betrokken leiderschap. Onder zijn bevel zouden binnen Battery D geen dodelijke slachtoffers vallen. Als enige Amerikaanse president die aan het front van de Eerste Wereldoorlog diende, genoot hij in zijn latere politieke carrière veel steun van voormalige strijdmakkers en van veteranen in het algemeen.

Op 11 november 1918 schoot Trumans batterij nabij Verdun haar laatste schoten af. Het duurde tot 9 april 1919 voordat hij aan boord ging van USS Zeppelin om terug te reizen naar de VS. Op 6 mei werd hij uit militaire dienst ontslagen. In 1920 zou hij worden bevorderd tot majoor in het Officers Reserve Corps, in 1932 tot kolonel. Eindelijk trad hij op 28 juni in het huwelijk met zijn Bess. Het stel trok in bij haar moeder in Independence. Met geld dat hij had verdiend met de verkoop van roerend goed van de familieboerderij in Grandview opende Truman, samen met zijn legermaat Eddie Jacobson, een fourniturenwinkel in Kansas City. Truman & Jacobson verkocht onder andere kousen, handschoenen, riemen, hoeden en overhemden. Met het zakendoen had de toekomstige president, net als voorafgaand aan de oorlog, geen succes. In 1922 moest hij de deuren van zijn winkel voorgoed sluiten. In plaats van zich bankroet te laten verklaren, betaalde hij de daaropvolgende vijftien jaar keurig zijn schulden af.

De fourniturenwinkel Truman & Jacobson in Kansas City. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

Vroege politieke carrière

Het was te danken aan een oude bekende van Truman dat zijn levensloop een wending nam die hem in 1944 in het Witte Huis zou brengen. Zijn weg hierheen begon echter bescheiden binnen de schimmige wereld van de lokale politiek van Kansas City, de hoofdstad van Jackson County in Missouri. Binnen de politieke machine van de Democratische partij zwaaide salooneigenaar Tom Pendergast hier de scepter. Deze boss liet zich gretig steekpenningen toestoppen om de politieke besluitvorming te beïnvloeden ten gunste van zijn ‘klanten’. Diens broer Mike was degene die Truman vroeg of hij zich namens de Democratische partij verkiesbaar wilde stellen voor de functie van county judge, een soort van wethouder, voor het oosten van Jackson County. Nadat hij zich in 1922 kandidaat had gesteld voerde Truman campagne met de belofte geen steekpenningen aan te nemen en om wegen aan te leggen. Hij won de verkiezingen, maar gezien de reputatie van Pendergast zal verkiezingsfraude hierbij een rol hebben gespeeld.

Van 1923 tot 1925 volgde Truman lessen aan de Kansas City School of Law, maar zonder een graad te behalen. Na in 1924 zijn herverkiezing verloren te hebben (de enige verkiezing die hij ooit verloor), kwam hij in 1926 wel opnieuw als winnaar uit de bus. Hij trad januari 1927 in dienst als presiding judge, oftewel de chef van de andere judges, welke functie hij twee termijnen van vier jaar bekleedde. Ondertussen was op 17 februari 1924 dochter Mary Margaret geboren, het enige kind dat het echtpaar Truman zou krijgen. Gedurende de crisisjaren moest Truman veel ambtenaren ontslaan, maar desondanks wist hij veel te bereiken, zoals de aanleg van 360 kilometer aan verharde wegen en de bouw van een nieuwe rechtbank en gevangenis in Kansas City. Als dienaar van de lokale overheid werd hij geroemd om zijn integriteit, een opvallende karaktereigenschap binnen het corrupte systeem waar hij onderdeel van uitmaakte. Ook tijdens zijn latere politieke carrière was het, naast zijn nuchterheid, zijn handelsmerk.

Verkiezing tot senator

In mei 1934 werd Truman met steun van Tom Pendergast aangewezen als kandidaat voor de landelijke Senaat. De sfeer in Kansas City was grimmig nadat eerder dat jaar de voorverkiezingen voor het presidentschap waren uitgelopen op door knokploegen van Pendergast gepleegde gewelddadigheden, waarbij zelfs doden waren gevallen. De onlusten tijdens deze zogenoemde ‘Bloody Election’ behaalden de landelijke kranten. De brave Truman aanwijzen als senaatskandidaat was een slimme zet, want zijn integere reputatie leidde af van de beschuldigingen van corruptie aan het adres van boss Pendergast. Zelf twijfelde Truman of hij wel geschikt was, omdat hij slechts lokale bekendheid genoot en geen eigen geld had voor de campagne. Hij liet zich overhalen en tijdens de verkiezingsstrijd trok hij door Missouri en sprak hij in speeches zijn steun uit aan Franklin Roosevelt, die op 4 maart 1933 was aangetreden als president. Ondanks zijn ‘saaie’ uitstraling en gebrek aan redenaarstalent wist hij zowel de voorverkiezing te winnen als zijn Republikeinse opponent te verslaan. Al bestaat er ook hier weer de twijfel over de eerlijkheid van de verkiezingen. Tom Pendergast verdween in 1939 achter de tralies, niet vanwege verkiezingsfraude maar vanwege belastingontduiking. Hij was al ziek en overleed in 1945, de benoeming tot president van zijn pupil maakte hij niet meer mee.

Truman verhuisde met zijn gezin naar Washington, waar hij op 3 januari 1935 in de Senaat de eed aflegde. Bijgenaamd ‘de senator van Pendergast’, wist hij ondanks zijn werklust aanvankelijk geen hoge ogen te gooien. Zijn enige verdienste gedurende zijn eerste termijn was de totstandkoming van de Wheeler-Truman Transportation Act van 1940, een wet met betrekking tot de federale standaardisering van spoorweg-, vrachtwagen- en scheepstransport. Truman was een trouwe supporter van Roosevelt, wiens New Deal allerlei sociale en economische hervormingen omvatte om de VS door de economische crisis te loodsen en de levens van gewone Amerikanen te verbeteren. Weinigen gaven de senator uit Missouri kans op een tweede termijn, maar toch won hij met een nipte meerderheid. Tijdens zijn campagne had hij de focus gelegd op de New Deal, het belang van boeren en de militaire paraatheid in een onrustige wereld. Tegenover het politieke succes stond een zakelijke mislukking, want de bank legde beslag op de familieboerderij. Pas tijdens zijn presidentschap kwam ze weer in zijn bezit; zijn moeder en zus woonden er in die tijd.

Commissievoorzitter

Gedurende zijn tweede termijn in de senaat zou Truman zichzelf wel op de kaart zetten. Hij werd aangesteld om een senaatscommissie op te zetten die de legerbestedingen moest controleren. Op 1 maart 1941 werd resolutie 71 aangenomen voor de vorming van dit Special Committee to Investigate the National Defense Program, kortaf het Truman Comité genoemd. Het zou nog tot de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 duren voordat de Verenigde Staten aan de Tweede Wereldoorlog zouden deelnemen, maar mede door de Lend-Lease Act van 11 maart 1941 kende het leger grote opdrachten toe aan de wapenindustrie. In het kader van deze wet leverde de VS materiële steun aan het Verenigd Koninkrijk en andere landen in hun strijd tegen de Asmogendheden. Het was de opdracht van het comité om te onderzoeken of aannemers niet te hoge kosten in rekening brachten. Vooral na Pearl Harbor, toen de militaire industrie op volle toeren draaide, was het van groot belang om oorlogsprofiteurs aan te pakken. Daarnaast rapporteerde het comité over grondstoftekorten, logistieke problemen en andere knelpunten die door de overheid opgelost moesten worden.

Truman tijdens een bijeenkomst van het Truman Committee in 1943. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

Het leiden van het comité was de door en door betrouwbare en hardwerkende Truman op het lijf geschreven. Onder zijn aanvoering was het comité een belangrijk overheidsonderdeel, dat de schatkist veel geld bespaarde. Binnen het comité, dat bestond uit zowel Republikeinen als Democraten, werd de comitéleider geprezen om zijn vaderlandsliefde en toewijding. Zijn gebrek aan academische scholing werd ruimschoots gecompenseerd door zijn ervaring binnen de lokale politiek en gezond verstand. Trumans belangrijke taak gaf hem landelijke bekendheid. Op 8 maart 1943 prijkte zijn hoofd op de cover van het invloedrijke wekelijkse tijdschrift Time. Volgens het begeleidende artikel had zijn comité "gediend als waakhond, geweten, en aanjager voor de economische oorlog buiten het front".^[2] Het harde werken eiste wel zijn tol, want in april 1943 liet Truman zich opnemen in een legerhospitaal omdat hij een zenuwinzinking nabij was.

Voorblad van Time Magazine van 8 maart 1943. Bron: Time Magazine

In de zomer van 1943 was Truman alweer aan het werk. Hij werd in die tijd gewezen op een geldverslindende, geheimzinnige militaire faciliteit in de woestijn vlakbij Pasco in de staat Washington. Een poging om de locatie te inspecteren werd gedwarsboomd door minister van Oorlog Henry Stimson, die hem erop wees dat hier gewerkt werd aan "een zeer belangrijke en geheime ontwikkeling".^[3] Truman nam hier genoegen mee. Pas na zijn benoeming tot president zou hij vernemen over de atoombom waaraan wetenschappers in opdracht van het leger in het geheim werkten onder de codenaam Manhattan Project. De locatie die hij moest negeren was Hanford Site, waar de eerste grootschalige plutoniumreactor ter wereld werd ontwikkeld.

Running mate van Roosevelt

Voor de Democraten was er geen twijfel dat Franklin Roosevelt opnieuw de presidentskandidaat was, ook al zou dat zijn vierde termijn zijn en was zijn gezondheidssituatie zorgwekkend. De zieke en afgepeigerde president genoot een groot vertrouwen onder het volk en om in oorlogstijd een ander aan te wijzen, werd niet verstandig geacht. Over zijn running mate, oftewel de toekomstige vicepresident, was wel discussie. De huidige vicepresident, de progressieve Henry Wallace, lag niet goed binnen de rechtervleugel van de Democratische partij en zijn gedoodverfde opvolger, James Byrnes (chef van het Office of War Mobilization) was weer omstreden binnen de linkervleugel. De minder uitgesproken, ietwat kleurloze Truman had in zijn tijd in Washington geen grote vijanden gemaakt en werd daarom in overleg met Roosevelt naar voren geschoven als compromiskandidaat. Zelf zat de onzekere Truman hier helemaal niet op te wachten, want hij vreesde dat de president niet lang meer zou hebben en dat hij dan als vicepresident automatisch diens rol moest overnemen. Voor het presidentschap achtte hij zich echter niet geschikt.

Na een telefoontje van Roosevelt zelf kon de plichtsgetrouwe Truman niet meer om zijn kandidaatstelling heen. Als gevolg van interne machinaties binnen het partijbestuur werd hij op 21 juli 1944 genomineerd als running mate tijdens de Democratische Nationale Conventie in Chicago. Kort erna legde hij zijn functie als voorzitter van het Truman Comité neer. Hij schatte zelf dat het comité de belastingbetaler 15 miljard dollar had bespaard. Met de trein reisde Truman door het hele land om campagne te voerden, waarbij zijn belangrijkste boodschap aan de kiezers was dat Roosevelt in deze fase van de oorlog niet gemist kon worden. Op 7 november 1944 volgde Roosevelts herverkiezing tot president met Truman als vicepresident aan zijn zijde. De eenvoudige boerenzoon uit Missouri had het geschopt tot het centrum van de macht, naar eigen zeggen slechts een hartslag verwijderd van het Oval Office.

Senator Harry S. Truman met zijn vrouw Bess en dochter Margaret tijdens de Democratische Conventie in Chicago, Democratic National Convention in Chicago op 21 juli 1944. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

Opvolger van Roosevelt

Tijdens Roosevelts inauguratie op 20 januari 1945 bij de zuidelijke portiek van het Witte Huis maakte de president een bijzonder broze indruk. Merkwaardig genoeg behandelde de president zijn vicepresident eerder als een onbelangrijke ambtenaar dan als zijn mogelijke opvolger. Vertrouwelijke informatie over zijn overleg met Winston Churchill en Joseph V. Stalin en over het Manhattan Project deelde hij niet met hem. Het was alsof Roosevelt blind was voor zijn eigen slechte gezondheidstoestand. Terwijl de president met zijn belangrijkste adviseurs van 4 tot 11 februari 1945 de Jaltaconferentie bijwoonde, bleef Truman achter in Washington, waar zijn voornaamste taak het voorzitten van de Senaat was. Op 12 april ontving hij echter het bericht waarvoor hij altijd al vreesde, de president was overleden aan een beroerte. Vanuit het Capitool werd hij ontboden naar het Witte Huis, waar first lady Eleanor Roosevelt hem het droevige nieuws vertelde. "Ik vocht tegen mijn tranen", verklaarde Truman over dit moment. "Het was de enige keer in mijn leven, denk ik, dat ik echt in shock was."^[4]

Nog diezelfde dag trad Truman in de voetsporen van zijn politieke held, Andrew Jackson. Een blij moment was het niet voor hem. Aan verslaggevers biechtte hij later die dag op dat het voelde alsof het gewicht van "de maan, de sterren en alle planeten" op hem was gevallen.^[5] Op een in aller haast in een bureaulade in het Witte Huis gevonden Bijbel legde Truman kort na 19:00 uur de eed af, in het bijzijn van zijn vrouw en dochter. Ondanks de regen had buiten in het donker zich een menigte verzameld om de nieuwe president te steunen. In een diezelfde avond afgelegde verklaring, verzekerde hij de wereld ervan dat "wij de oorlog aan beide fronten tot een succesvol einde zullen voortzetten, oost en west, met alle kracht waarover we beschikken."^[6] Eindelijk werd Truman door Henry Stimson ook geïnformeerd over de ontwikkeling van de atoombom.

De eedaflegging door Truman bij zijn beëdiging tot president op 12 april 1945. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

De volgende dag werd de nieuwe president door de militaire top geïnformeerd over de situatie aan de fronten. Ingeschat werd dat de oorlog tegen Duitsland nog zes maanden zou duren, maar voor de overwinning op Japan was een grondoperatie vereist, operatie Downfall genaamd, die veel langer zou duren en nog vele slachtoffers zou eisen. Truman steunde eerst nog op de door Roosevelt benoemde kabinetsleden, maar verving verschillende van hen; van de tien leden waren er eind 1945 nog slechts vier over. Wat betreft militaire kennis bleef Truman wel steunen op Roosevelts ervaren Chief of Staff en Fleet Admiral William Leahy. Tot minister van Buitenlandse Zaken werd James Byrnes benoemd, die zelf president had willen worden. Hij trad echter pas in functie na afloop van de conferentie van San Francisco van 25 april tot 26 juni 1945, die nog zou worden bijgewoond door de toenmalige minister Edward Stettinius. Tot de organisatie van deze conferentie was al door Roosevelt besloten en deze was bestemd voor de totstandkoming van de Verenigde Naties, als opvolger van de Volkerenbond. Wat laatstgenoemde instantie niet was gelukt – het bewaren van vrede – zou de VN in de toekomst wel moeten lukken.

In het Witte Huis

Uiteraard zouden de Trumans in het Witte Huis gaan wonen, maar besloten werd daarmee te wachten om Eleanor Roosevelt de tijd te geven te verhuizen. Totdat ze zich op 7 mei 1945 op 1600 Pennsylvania Avenue installeerden, verbleef Truman met zijn gezin in het vlakbij gelegen presidentiële gastenverblijf Blair House. Hiervandaan kon hij lopend naar zijn werk, wat bij passanten wel eens verbaasde blikken uitlokte. Van 1949 tot 1952 zou de presidentiële familie hier opnieuw intrekken, tijdens de verbouwing van het Witte Huis dat kampte met ernstig achterstallig onderhoud. Op 1 november 1950 zou bij de tijdelijke residentie een mislukte moordaanslag op Truman gepleegd worden door Puerto Ricaanse nationalisten, waarbij een politieman van het Witte Huis omkwam.

Bondgenootschap met Churchill en Stalin

Zonder enige voorbereiding kreeg Truman als president grote problemen op zijn bordje geworpen. Behalve het winnen van een oorlog aan twee fronten was ook de instandhouding van het bondgenootschap met Churchill en Stalin een grote uitdaging voor iemand die beide leiders slechts van grote afstand kende. Roosevelt en Churchill waren behalve bondgenoten goede vrienden geweest. De verstandhouding tussen de overleden president en zijn Sovjetcollega was gestoeld geweest op wederzijds vertrouwen, maar vertoonde de eerste scheuren, vooral vanwege Stalins weigering om in het door het Rode Leger bevrijde Polen een democratische regering te installeren. Een communistische marionettenregering maakte hier de dienst uit, zonder enige inbreng van de Poolse regering in ballingschap in Londen. De relatie tussen Truman en Churchill zou betrekkelijk vlekkeloos verlopen, al was het maar omdat Groot-Brittannië als wereldmacht op zijn retour was en het land zowel militair als financieel sterk afhankelijk was van de VS. De Sovjet-Unie daarentegen was een opkomende wereldmacht, die haar overwinningen wilde verzilveren om haar geopolitieke macht te vergroten.

Truman moest de relatie met Stalin wel voortzetten, want hij had het Rode Leger hard nodig bij het verslaan van Japan, zolang de atoombom althans nog niet ingezet kon worden. Roosevelt en Stalin hadden afgesproken dat de Sovjet-Unie twee tot drie maanden na het verslaan van Duitsland zou helpen met het bevechten van Japan. In ruil zou de VS verschillende grondclaims van de Sovjet-Unie erkennen, onder andere op Zuid- Mantsjoerije. Van deze concessies was de Chinese leider Chiang Kai-shek overigens nog niet op de hoogte gebracht. Op 22 april 1945 sprak Truman voor het eerst met de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken Vyacheslav M. Molotov, die naar Amerika was afgereisd voor de conferentie van San Francisco. Ze spraken af dat de president en de Sovjetleider elkaar spoedig persoonlijk zouden ontmoeten. De volgende dag ontmoetten Truman en Molotov elkaar weer, waarbij Molotov de mantel werd uitgeveegd over de Sovjetoverheersing over Polen. Truman eiste dat het communistische bestuur vervangen werd. Diplomatiek was het geen verstandige zet, want het verslechterde Stalins vertrouwen in de Amerikaanse president. Het was het begin van de steeds hardere opstelling van de regering-Truman tegenover de Sovjet-Unie.

Manhattan Project

Op 25 april glipten twee figuren door een achterdeur het Witte Huis binnen. Het waren minister Stimson en Major General Leslie Groves, de militaire leider van het Manhattan Project. Ze wilden met hun bezoek de pers niet alarmeren, want ze hadden nieuws over de atoombom. Deze zou binnen vier maanden gereed zijn en in staat zijn een complete stad te vernietigen. Diezelfde dag begon ook de conferentie in San Francisco. De president zelf was niet aanwezig, maar een radiotoespraak van hem werd hier live uitgezonden. Hierin sprak hij de hoop uit op een betere wereld. De strubbelingen tussen de Sovjets en de Amerikanen en hun Britse bondgenoten leken roet in het eten te gaan gooien. Het bericht dat zestien in Moskou uitgenodigde leden van de Poolse ondergrondse waren verdwenen deed geen goed. Toch lukte het de vijftig aanwezige landen om gezamenlijk de Verenigde Naties op te richten. Een veiligheidsraad, bestaande uit vertegenwoordigers van China, Frankrijk, de Sovjet-Unie, de VS en het Verenigd Koninkrijk, werd het belangrijkste orgaan om acute oorlogsdreigingen in te dammen.

Duitse nederlaag en Lend & Lease

Terwijl de conferentie nog bezig was, kwam er vanuit Europa voornamelijk goed nieuws. Op 27 april hadden de Anglo-Amerikaanse troepen en militairen van het Rode Leger elkaar ontmoet bij de Elbe. "De laatste flauwe, desperate hoop van Hitler en zijn gangsterregering is uitgeblust"^[7], verklaarde Truman die dag. Enkele dagen later, op 2 mei, kon hij tijdens een persconferentie de dood van Adolf Hitler melden. Ten slotte kon hij op 8 mei de Duitse overgave mededelen. "Onze overwinning is slechts voor de helft geslaagd", zo temperde hij echter de gemoederen in een toespraak aan de natie. "Het Westen is vrij, maar het Oosten gaat nog steeds gebukt onder knechtschap van de verraderlijke tirannie van de Japanners." Hij waarschuwde Japan dat alle militaire inspanningen vanaf nu gericht konden worden op het Aziatische front en eiste onvoorwaardelijke overgave. De gevechten eisten hier nog altijd veel Amerikaanse levens. Bij de op 1 april begonnen Slag om Okinawa, die zou voortduren tot 22 juni 1945, zouden ruim 12.500 Amerikanen sneuvelen. Met kamikaze-aanvallen toonden de Japanners dat ze van overgave niet wilden weten.

Een blunder van Truman zette het geallieerde bondgenootschap onder hoogspanning. Zonder goed op te letten, had hij na de Duitse overgave zijn handtekening gezet onder een document waarin de stopzetting van het Lend & Lease-programma aan de Britten en Sovjets werd bevolen. Schepen die onderweg waren met hulpgoederen keerden om op zee. De oorlog had echter het uiterste geëist van beide landen en met name Amerikaanse voedselhulp was onmisbaar. Truman herstelde zijn fout en stuurde op 23 mei naar beide landen een gezant. Diplomaat Joseph Davies werd naar Groot-Brittannië gezonden om Churchill gerust te stellen. Voor Harry Hopkins, voorheen Roosevelts belangrijkste adviseur, was de taak weggelegd om met Stalin de band te herstellen. Truman had Hopkins echter opgedragen om de Sovjetleider niet te zacht aan te pakken. Overeengekomen werd dat het Rode Leger in augustus zou deelnemen aan de oorlog tegen Japan in Mantsjoerije en dat leden van de Poolse regering in ballingschap mochten deelnemen aan de regering in Polen. Verder overleg zou spoedig moeten plaatsvinden tussen Truman, Churchill en Stalin zelf.

United Nations Charter

Op 25 juni arriveerde Truman aan boord van het presidentiele vliegtuig, een C-54 Skymaster met de naam Sacred Cow, in San Francisco. De volgende dag hield hij een toespraak bij de afsluiting van de conferentie voor de oprichting van de VN. Hij vergezelde minister Stettinius en de rest van de Amerikaanse delegatie bij de ondertekening van de overeenkomst van de VN (het United Nations Charter) in het War Memorial Veterans Building. Stettinius werd door hem benoemd tot de eerste vertegenwoordiger van de Verenigde Staten bij de VN, een goedmakertje voor zijn ontslag als minister van Buitenlandse Zaken. De overeenkomst werd op 28 juli door de Senaat geratificeerd. Weliswaar was de totstandkoming van de VN vooral te danken aan Roosevelt, maar als zijn opvolger was het Truman gelukt om, ondanks stevige meningsverschillen met de Sovjets, Roosevelts langgekoesterde wens te verwezenlijken.

Ondertekening van het United Nations Charter door de Verenigde Staten op 26 junie 1945. Truman is de staande persoon bij de tafel. Bron: United Nations Photo

Eerste ontmoetingen met Churchill en Stalin

Na een korte vakantie in de staat Washington vertrok Truman in de nacht van 6 juli vanuit Washington D.C. voor zijn ontmoeting met Churchill en Stalin, die zou plaatsvinden in Potsdam vlakbij Berlijn. Aan boord van USS Augusta stak hij met zijn adviseurs en andere leden van zijn gevolg in acht dagen de Atlantische Oceaan over. Op 15 april gingen ze in Antwerpen van boord en reisden per auto naar het vliegveld in Brussel, waarvandaan ze naar Berlijn gevlogen werden. Voor Truman was het voor het eerst sinds de Eerste Wereldoorlog dat hij weer in Europa was. Hij was erg gespannen voor de ontmoeting met de twee veel ervarener leiders, die hij niet eerder in levenden lijve had ontmoet. Hij kon echter rekenen op de steun van het Amerikaanse volk, want volgens onderzoeksbureau Gallup was zijn populariteitscijfer zelfs nog hoger dan Roosevelts hoogste score. In Berlijn werd de Amerikaanse president ondergebracht in een villa aan het Griebnitzmeer, vlakbij het paleis Cecilienhof waar de conferentie van Potsdam zou plaatsvinden. Zowel de villa als het conferentieoord bevonden zich in de zone die werd gecontroleerd door de Sovjets, wat onder andere te zien was aan de in de vorm van een ster geplante rode geraniums in de paleistuin.

Voorafgaand aan het begin van de conferentie had Truman, met ieder afzonderlijk, een ontmoeting met Churchill en Stalin. Met de Britse premier kon hij direct goed overweg en hun samenwerking werd beklonken met een glas whisky. Ook met de Sovjetleider verliep de eerste ontmoeting goed. Stalin beloofde opnieuw dat het Rode Leger zou gaan deelnemen aan de strijd tegen Japan, op 15 augustus. Een dag voordat de eigenlijke besprekingen op 17 juli begonnen, werd Truman via telegram geïnformeerd over het slagen van de eerste atoombomtest onder de codenaam Trinity. Kort erna werd ook Churchill hiervan op de hoogte gebracht door minister Stimson, die met Truman meegereisd was naar Potsdam. Besloten werd dat Stalin in een later stadium geïnformeerd zou worden. De atoombom kon immers een belangrijke troef zijn aan de onderhandelingstafel.

Stalin, Truman en Churchill aan het begin van de conferentie van Potsdam. Bron: Harry S. Truman Library & Museum

Conferentie van Potsdam

De gesprekken tussen de drie leiders in Potsdam vonden plaats aan een ronde tafel in een conferentieruimte in Cecilienhof onder voorzitterschap van Truman. De ‘Grote drie’ werden aan tafel begeleid door hun tolken en belangrijkste adviseurs. Trumans belangrijkste secondanten waren James Byrnes en admiraal William Leahy. Op de achtergrond speelde minister Stimson ook een belangrijke rol; hij pleitte voor herstel van Duitsland als buffer tegen de Sovjet-Unie en de verspreiding van het communisme. Voor de Amerikaanse president voelde de setting aan tafel als fanatiek pokeraar in zekere zin vertrouwd aan. Er stond echter meer op het spel dan het winnen of verliezen van een paar dollars.

De conferentietafel in paleis Cecilienhof tijdens de conferentie van Potsdam. Bron: U.S. National Archives

Het belangrijkste twistpunt was de politieke invloed die de Sovjet-Unie uitoefende op Oost-Europa. Behalve in Polen steunden de Sovjets onder andere in Oost-Duitsland, Hongarije en Roemenië ook communistische regeringen. Truman en Churchill eisten vrije verkiezingen in deze landen. Beide westerse leiders wilden Duitsland democratiseren en heropbouwen, terwijl de Sovjetdictator het land liever wilde verzwakken en enorme herstelbetalingen eiste. Toch wisten de drie tot enige overeenstemming te komen. Tot de besluiten die genomen werden, behoorde de vastlegging van de Oder-Neissegrens tussen Polen en Duitsland, waarbij de Poolse grens in westelijke richting verschoof ten koste van voorheen Duits grondgebied. Verder werd er afgesproken dat de nazileiding in Neurenberg vervolgd zou worden voor hun misdaden door een Internationaal Militair Tribunaal (IMT). Truman had Robert Jackson van het Supreme Court benoemd tot Chief Counsel for the United States om de aanklachten samen te stellen tegen de Duitse verdachten die zouden worden berecht tijdens het Proces van Neurenberg.

Operatie Trinity

Op 21 juli ontving Truman een gedetailleerd verslag over operatie Trinity, waarin geconcludeerd werd dat de kracht van de atoombom nog groter was dan gedacht. Na overleg met Churchill en de Chinese leider Chiang Kai-shek verzond Truman op 26 juli de voorwaarden voor overgave aan Japan, de verklaring van Potsdam genoemd (niet te verwarren met de overeenkomst van Potsdam). Hoewel de atoombom niet letterlijk werd genoemd, werd Japan wel bedreigd met "directe en totale vernietiging".^[8] Dat maakte niet genoeg indruk, want het Keizerrijk zette de oorlog gewoon zonder officieel antwoord voort. Stalin op zijn beurt was verontwaardigd dat hij niet van tevoren in kennis gesteld was van de verklaring. Wel had Truman hem op 24 juli geïnformeerd over de uitvinding van een nieuw wapen met buitengewoon vernietigende kracht. De Amerikaanse president was verbaasd over de koele reactie van de Sovjetleider. Die was er via zijn spionnen echter al van op de hoogte en de Sovjet-Unie werkte zelf al aan een eigen atoombom.

Terugkeer naar de VS en de atoombom

Voordat de conferentie op 1 augustus beëindigd was, vond er aan tafel een wisseling plaats. Churchill had de verkiezingen verloren en werd in Potsdam vervangen door de nieuwe Britse premier, Clement Attlee, die eerder aan tafel had gefungeerd als Churchills secondant. Na ondertekening van het akkoord van Potsdam vertrok Truman op 2 augustus aan boord van HMS Renown naar Groot-Brittannië voor een ontmoeting met de Britse koning George VI. Op de terugweg werkte de Amerikaanse president, aan boord van USS Augusta, met zijn adviseur rechter Sam Rosenman aan een 21-punten-programma, waarmee hij het naoorlogse Amerikaanse binnenlandse politieke beleid vormgaf. Aan boord van het schip werd Truman op 6 augustus geïnformeerd over de atoombomaanval op Hiroshima. Het was niet zo dat de president op een knop had gedrukt en een Situation Room, waarin belangrijke militaire operaties konden worden gevolgd, zou pas in 1961 in het Witte Huis in gebruik genomen worden. Hij had echter op 25 juli wel zijn politieke goedkeuring gegeven. Als president droeg hij de eindverantwoordelijkheid en dat viel hem niet makkelijk. Zijn voornaamste reden om de atoombom in te zetten was om een grondoperatie te voorkomen en daarmee de levens van Amerikaanse militairen en hun bondgenoten te sparen.

Clement Attlee (Churchill opvolger), Truman en Stalin tijdens de conferentie van Potsdam. Bron: U.S. National Archives

Vanaf USS Augusta zond Truman een radiotoespraak uit waarin hij Japan, als het zich niet zou overgeven, bedreigde met "een regen van vernietiging zoals nooit eerder gezien op deze wereld".^[9] Op 7 augustus was Truman weer in het Witte Huis. Twee dagen later viel het Rode Leger, zoals afgesproken, het door Japan bezette Mantsjoerije binnen. Stalin zou in China echter niet de door de Anglo-Amerikanen gesteunde leider Chiang Kai-shek steunen, maar de communistische revolutionair Mao Zedong die vanaf 1949 over China zou heersen. Nadat op 9 augustus ook op Nagasaki een Amerikaanse atoombom was afgeworpen, gaf Japan zich op 15 augustus eindelijk over. Vanwege het tijdsverschil was het op dat moment in Washington D.C. nog 14 augustus. Om het Witte Huis had zich een enorme menigte verzameld, die met het V-teken werd begroet door de president, vergezeld door de first lady. Om het nieuws persoonlijk mede te delen pleegde hij twee telefoontjes, één naar zijn oude moeder en de ander naar Eleanor Roosevelt. Tegen de vroegere presidentsvrouw zei hij dat het hem speet dat het niet haar echtgenoot was die de boodschap van vrede kon verkondigen.

President Truman leest op 14 August 1945 in het Oval Office de Japanse overgave voor. Bron: U.S. National Archives

Amerikaanse bezetting van Japan

De Japanse overgave werd op 2 september 1945 ondertekend aan boord van USS Missouri. De Amerikaanse president werd vertegenwoordigd door zijn neef, Seaman First Class John C. Truman. Truman had op advies van zijn adviseurs geaccepteerd dat keizer Hirohito zijn positie mocht behouden, omdat gevreesd werd dat de Japanners vanwege de goddelijke status van hun monarch anders nimmer akkoord zouden zijn gegaan met een onvoorwaardelijke overgave. Hiermee keerde de president zich tegen de publieke opinie, want de meeste Amerikanen wilden dat de Japanse leider net als de Duitse nazi’s veroordeeld zou worden voor oorlogsmisdaden. Truman wilde echter een verder bloedvergieten voorkomen, ook onder de weerloze Japanse burgerbevolking. Anders dan Duitsland, dat in vier bezettingszones werd verdeeld, werd Japan alleen door de Amerikanen bezet. Vijfsterrengeneraal Douglas MacArthur werd door Truman benoemd tot Supreme Commander of the Allied Powers, verantwoordelijk voor het toezicht op de bezetting van Japan. Met het einde van de Tweede Wereldoorlog was een nieuw tijdperk aangebroken.

Binnenlands beleid

In het naoorlogse Amerika was het Trumans eerste opgave om de Amerikaanse economie en samenleving aan te passen aan vredestijd. Miljoenen militairen keerden terug van het front en moesten aan het werk geholpen worden, fabrieken moesten omschakelen van oorlogsproductie naar productie voor de markt. Om deze economische en sociale ommekeer te begeleiden, lanceerde de president de Employment Act van 1946. Bedoeld om als overheid werkgelegenheid te garanderen, werd deze wet door tegenwerking in het Congres afgezwakt tot een stimuleringsbeleid voor maximale werkgelegenheid, productie en koopkracht. Met de reeds in 1944 door Roosevelt ondertekende GI Bill konden 8 miljoen veteranen geholpen worden met een opleiding of krediet voor een woning of het opstarten van een bedrijf. De overgang naar vredestijd verliep niet zonder problemen. Zowel in 1945 als in 1946 staakten honderdduizenden arbeiders uit verschillende industrieën voor een hoger loon en minder werkuren. Door via de rechter stakingen te verbieden maakte Truman zich niet geliefd bij de vakbonden en hun achterban, iets wat hij goedmaakte door in 1947 (tevergeefs) zijn veto uit te spreken over de Taft-Hartley Act, een door twee Republiekeinen ingediend wetsvoorstel om de macht van de vakbonden te verkleinen.

Bij de verkiezingen voor het Congres van 1946 leed Trumans Democratische partij een pijnlijke nederlaag. Voor het eerst sinds 1928 wonnen de Republikeinen een meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. De Republikeinen waren erop uit de New Deal af te breken en noemden Truman ‘High Tax Harry’. Tijdens zijn State of the Union van 1948 lanceerde hij desondanks Fair Deal-programma, een voortzetting van Roosevelts New Deal. Het programma omvatte onder andere een werkloosheidsuitkering, een hoger minimumloon en een ziektekostenverzekering. Door tegenwerking in het door de conservatieven gedomineerde Congres wist hij weinig van zijn plannen te realiseren, een deel ervan werd echter later alsnog door de Democratische president Lyndon B. Johnson uitgevoerd. Een belangrijke stap zette Truman op het gebied van de burgerrechten. Hij beëindigde in 1948 de segregatie in het leger en stelde in datzelfde jaar onder andere voor om discriminatie in het openbaar vervoer te beëindigen. Hiermee vervreemde hij zich van conservatieve Democraten in de Zuidelijke staten, maar won hij de sympathie van de Afro-Amerikaanse bevolking, die de komende decennia de Democratische partij veel stemmen zou opleveren.

Buitenlands beleid

Zoals in de eindfase van de Tweede Wereldoorlog al begonnen was, vergrootte de Sovjet-Unie na 1945 haar geopolitieke macht. De meeste Oost-Europese landen werden vazalstaten, ook wel het Oostblok genoemd. De achterdocht tussen het westen en de Sovjet-Unie werd steeds groter. Wat Stalin zag als een buffer tegen het ‘imperialistische’ en kapitalistische westen, werd door oud-premier Winston Churchill in 1946 als het IJzeren Gordijn aangeduid, waarachter de vrijheid van het volk onderdrukt werd. Containment was het sleutelwoord in het naoorlogse buitenlandse beleid van Truman. Dat hield in dat de Verenigde Staten de verspreiding van het communisme overal ter wereld zouden proberen in te dammen, maar zonder de Sovjet-Unie onnodig te provoceren. Het uitlokken van een nieuwe wereldoorlog was in niemands belang, zeker niet nadat de Sovjets in 1949 de eerste succesvolle atoombomproef uitvoerden.

Trumans toespraak voor het Congres van 12 maart 1947 wordt wel eens gezien als het begin van de Koude Oorlog (1947-1991). Hij formuleerde toen de Truman-doctrine, waarmee hij een scherpe tegenstelling definieerde tussen het vrije westen en de communistische wereld. Het was de plicht van de VS om alle volkeren die bedreigd werden door communistische agressie te hulp te komen. De VS positioneerden zich onder Truman aldus als de mondiale beschermer van democratische waarden, een beleid dat het land tijdens de rest van de Koude Oorlog zou blijven voeren. In 1947 werden de Amerikaanse strijdkrachten hervormd onder een centraal ministerie van Defensie. Datzelfde jaar werd de Central Intelligence Agency (CIA) opgericht, de buitenlandse inlichtingendienst van de VS.

Dankzij het Marshallplan werden verschillende Europese landen tussen 1948 en 1952 geholpen met de wederopbouw door middel van geld en hulpgoederen uit Amerika. Het plan, vernoemd naar de in 1947 door Truman tot minister van Buitenlandse Zaken benoemde vijfsterrengeneraal George Marshall, moest een communistische revolutie in democratisch Europa tegengaan. Om te voorkomen dat het omsloten West-Berlijn door Stalin zou worden ingelijfd, gaf Truman in 1948 het bevel tot het vormen van een luchtbrug. Voorraden werden tussen 24 juni 1948 en 12 mei 1949 per vliegtuig aangevoerd naar het democratische deel van de stad, dat door Stalin logistiek was afgegrendeld. West-Berlijn kon aldus democratisch bestuurd blijven.

Tweede termijn

Gedurende de presidentsverkiezingen van 1948 spande het erom of Truman zijn presidentschap kon voortzetten. Hij reisde per trein door de Verenigde Staten en bekritiseerde het ‘do-nothing’-Congres, dat al zijn plannen dwarsboomde. "Dewey Defeats Truman", kopte de Chicago Daily Tribune van 3 november 1948. De krant was gedrukt voordat de definitieve uitslag van de presidentsverkiezing bekend was. Het was van tevoren de algemene verwachting dat Truman het zou afleggen tegen zijn Republikeinse opponent, de gouverneur van New York, Thomas Dewey. In werkelijkheid won de zittende president met 303 versus 189 kiesmannen en 49.51% van de stemmen.^[10]

Truman toont lachend de onjuiste kop van de Chicago Daily Tribune van 3 november 1948. Niet Dewey maar Truman was de winnaar van de presidentsverkiezingen. Bron: U.S. National Archives

Gedurende zijn tweede termijn werd op 4 april 1949 de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) opgericht, een militair bondgenootschap tussen de Verenigde Staten en andere westerse landen. In 1950 stuurde Truman Amerikaanse troepen naar Zuid-Korea, dat oorlog voerde tegen het door de Sovjet-Unie en China gesteunde Noord-Korea. Hij deed dat zonder dat het Congres de oorlog had verklaard, wat hem door zijn critici kwalijk werd genomen. Dat tienduizenden Amerikaanse jongens sneuvelden in een nieuwe oorlog, deed Trumans reputatie onder het Amerikaanse volk geen goed. Miljarden dollars werden daarnaast in de wapenwedloop tussen de VS en de Sovjet-Unie opgeslokt door het militair-industriële complex. Zo populair als Truman was aan het begin van zijn presidentschap in 1945, zo impopulair was hij in de laatste twee jaar van zijn regering. In 1953 werd hij opgevolgd door de Republikeinse president Dwight Eisenhower. Het buitenlandbeleid van de nieuwe president verschilde weinig van dat van zijn voorganger.

Na hun vertrek uit het Witte Huis vestigde Truman zich met zijn echtgenote in Independence. Hij werkte aan zijn memoires die in twee delen achtereenvolgens in 1955 en 1956 verschenen. Een derde boek, getiteld Mr Citizen, over de periode na zijn presidentschap, zou in 1960 volgen. Op 6 juli 1957 werd in zijn woonplaats de Truman Library geopend, waar zijn persoonlijke archief ondergebracht werd. Bij de opening vond een vrijmetselaarsritueel plaats; Truman was al sinds 1909 lid van de orde. Behalve Truman zelf waren ook de voormalige Republikeinse president Herbert Hoover en Eleanor Roosevelt aanwezig. Hoover en Truman waren op dat moment de enige twee nog levende voormalige Amerikaanse presidenten. Ook tegenwoordig is de bibliotheek en het bijbehorende museum geopend voor iedereen met belangstelling voor Trumans politieke carrière. In het gebouw is onder andere een ruimte ingericht als Trumans Oval Office, de presidentiële werkkamer in het Witte Huis die door elke president anders ingericht wordt. In 1959 zou Trumans geboortehuis in Lamar als nationaal monument worden ingewijd.

Het echtpaar Truman maakte in 1956 een rondreis door Europa, waarbij onder andere een bezoek werd gebracht aan Winston Churchill en Paus Pius XII. De voormalige president, een autodidact zonder universitaire opleiding, werd in het Verenigd Koninkrijk vereerd met een eredoctoraat van de universiteit van Oxford. Hoewel zelf niet meer politiek actief, sprak Truman op 20 augustus 1960 op de Democratische conventie zijn steun uit aan presidentskandidaat John F. Kennedy, hoewel zijn favoriete kandidaat eigenlijk Stuart Symington uit Missouri was, de eerste staatssecretaris van de luchtmacht in de regering-Truman van 1947 tot 1950. De oud-president reisde in het najaar van 1960 door het hele land om campagne te voeren voor Kennedy, die in 1960 zou worden verkozen tot vijfendertigste president van de Verenigde Staten. Na de moordaanslag op de president op 22 november 1963 was Truman op 26 november aanwezig bij de begrafenis. Na afloop ontmoette hij Dwight Eisenhower, door wie hij in 1953 was opgevolgd als president. Door de pers werd de ontmoeting beschouwd als een verzoening tussen twee politieke opponenten. De relatie tussen de twee was bekoeld geraakt tijdens de presidentscampagne in 1952, toen Eisenhower Trumans regering fel bekritiseerd had.

President John F. Kennedy en Harry Truman in het Oval Office, 20 januari 1962. Bron: U.S. National Archives

In maart 1964 woonde Truman opnieuw een belangrijke begrafenis bij, namelijk die van koning Paul I van Griekenland. Hij was de persoonlijke vertegenwoordiger van Lyndon B. Johnson, behalve de zesendertigste president van de Verenigde Staten ook een oude pokervriend van Truman. Op 30 juli 1964 ondertekende president Johnson in de Truman Library in het bijzijn van Truman de Medicare bill, een wetgeving die een ziektekostenverzekering regelde voor Amerikanen van 65 jaar en ouder. Gedurende zijn presidentschap had Truman dit niet kunnen verwezenlijken vanwege tegenwerking in het Congres. De Trumans waren de eersten die in januari 1966 registratiekaarten kregen voor Medicare.

Eerder, op 25 juni 1964, ontving Truman van de Zuid-Koreaanse ambassadeur in Amerika de hoogste onderscheiding van dat land, de Orde van Verdienste van de Nationale Opbouw. Op 20 januari 1966 was de oud-president in de Truman Library aanwezig bij de oprichtingsceremonie van het Harry S. Truman Center for the Advancement of Peace, dat gevestigd zou worden in Jeruzalem. Truman was de eerste wereldleider geweest die dezelfde dag nog de op 14 mei 1948 opgerichte staat Israël erkende. Het instituut zet zich tot op de dag van vandaag in voor vrede in het Midden-Oosten. De naamgever ervan overleed op 26 december 1972 op achtentachtigjarige leeftijd. Hij werd op 28 december begraven in de binnentuin van de Truman Library. Op 18 oktober 1982 overleed zijn echtgenote, Bess, op zevenennegentigjarige leeftijd. Zij werd op 21 oktober naast haar man begraven. Dochter Margaret Truman (en haar echtgenoot Clifton Daniel) vonden op dezelfde locatie hun laatste rustplaats.

De graven van Harry en Bess Truman in de binnentuin van de Harry Truman Library in Independence. Bron: Michael Barera / Wikimedia Commons

Noten

1. Rossem, M. van, De Verenigde Staten in de twintigste eeuw, p. 228.
2. Baime, A.J., The Accidental President, p. 89; Time Magazine.
3. Baime, A.J., p. 92.
4. Baime, A.J., p. 26.
5. WhiteHouse.gov.
6. Baime, A.J., p. 33.
7. TrumanLibrary.gov.
8. National Diet Library, Japan .
9. News.BBC.co.uk
10. CountingTheVotes.com.