Herdenkingscentrum Hollandsche Schouwburg Amsterdam

De Hollandsche Schouwburg was een theater aan de Plantage Middenlaan en voor de oorlog een Joods bedrijf geweest. In 1941 veranderden de nazi’s de naam in Joodsche Schouwburg en bepaalden dat er slechts vóór en dóór Joden mocht worden opgetreden. Dit was een van de vele maatregelen om de Joden af te scheiden van de rest van de maatschappij.

In 1942 vorderde de bezetter het theater als verzamelplaats voor Joden die zouden worden gedeporteerd.

In de Umschlagplatz Plantage Middenlaan, zoals de Duitse bezetter de Hollandsche Schouwburg ook wel noemde, werd bij binnenkomst iedereen geregistreerd. Slachtoffers kwamen er binnen na een oproep of na een razzia. De razzia's werden vooral vanaf september 1942 gebruikt om Joden op te pakken. Na binnenkomst begon voor velen het wachten. Vele gevangenen in de Hollandsche Schouwburg probeerden verwoed met hulp van medewerkers van de Joodse Raad om een vrijstelling (Sperre) te krijgen en zo te ontkomen aan de val of ze probeerden te ontsnappen. Meestal lukte dat niet.

Niet alleen Amsterdamse Joden maar ook Joden uit de provincie werden in de Hollandsche Schouwburg opgesloten. Er waren onder de gevangenen mensen met vrijstellingsstempels, ouderen maar ook kinderen en niet-Nederlandse Joden. Deze niet-Nederlandse Joden waren al voor 1940 naar Nederland gevlucht uit bijvoorbeeld Duitsland en Oostenrijk. Nu zaten ze weer in de val van de nazi's. Vanaf oktober 1942 vorderde de Duitsers de aan de overkant gelegen Crèche als dependance van de Hollandsche Schouwburg. Hier moesten kinderen tot twaalf jaar, gescheiden van hun ouders, hun deportatie afwachten.

Tienduizenden werden in de Hollandsche Schouwburg uren, dagen of weken opgesloten.De transporten uit de schouwburg vonden soms wel drie keer per week plaats. De slachtoffers werden dan in trams, vrachtwagens of bussen vervoerd naar gereedstaande treinen op het Centraal Station van Amsterdam of het station Muiderpoort. Ook hebben groepen gevangenen lopend onder bewaking de weg naar het Muiderpoort station afgelegd. Meestal gebeurde dit ‘s nachts zodat weinigen dit zagen. De Hollandsche Schouwburg was de laatste verblijfplaats van de slachtoffers in Amsterdam, want vanuit de stations Muiderpoort en Centraal werden de meesten gedeporteerd naar doorgangskamp Westerbork. Ook werden vanaf 16 januari 1943 vooral jonge Joodse gevangenen uit de Hollandsche Schouwburg naar kamp Vught gedeporteerd. Vanuit beide kampen werden de Joden gedeporteerd naar concentratie- en vernietigingskampen in het Oosten.

Uiteindelijk werd de schouwburg als deportatieplaats gesloten na het laatste transport op vrijdag 19 november 1943. Na die datum vonden er nog wel transporten uit Amsterdam plaats maar dan vanuit het Huis van Bewaring aan de Amstelveenseweg.

Nu is het voormalig theater een belangrijke gedenkplaats voor alle slachtoffers van de Holocaust.

Voor de actuele bezoekersinformatie, kunt u terecht op de website van het museum.

Heeft u zelf meer informatie over deze locatie? Lever het aan!

Gebruikte bron(nen)

• Tekst: JCK Hollandsche Schouwburg
• Foto's: Stefan Müller JCK (1), Stefan Müller JCK (2, 4, 5), Max Hart Nibrig JCK (3)
• Tekst en foto's i.o. met Nienke Fonk JCK 24-8-2024. jdj.
• GöBEL, E. & MEULENBELD, H., Betty, Gibbon, Amsterdam, 2016.
• VREE, F. VAN e.a., De Hollandsche Schouwburg, Amsterdam, 2013.

< >