Doesburgse verzet verdween na de bevrijding in anonimiteit

In ‘Het Stille Netwerk 1940-1945’ beschrijven Sander Polman en Michel Wenting de Doesburgse illegaliteit, haar ontstaan en regionale ontwikkeling. Direct na de bevrijding werd het georganiseerde verzet in Doesburg door het lokale bestuur buitenspel gezet en als marginaal afgedaan. Toch wisten ca. 29 mannen en vrouwen in het stad met grote bezettingsmacht en hoog in collaboratie, een verzetsgroep te formeren met een regionale uitstraling. We stelden de auteurs enkele vragen over hun boek.

Wat deed jullie besluiten om een boek over het verzet in Doesburg te schrijven?

Als het over lokaal verzet gaat, blijft het verhaal vaak hangen in losse anekdotes — meestal gebaseerd op familieverhalen, mythes of wat men van horen zeggen heeft. Die verhalen zijn waardevol, maar vaak ontbreekt een integraal onderzoek waarin meerdere historische perspectieven worden meegenomen. Om recht te doen aan de mannen en vrouwen die jarenlang, met gevaar voor eigen leven, in de frontlinie stonden, besloten wij de groep die tot dan toe onder de radar was gebleven zichtbaar te maken. Het ging ons zowel om het sociologische proces van de verzetsdeelnemer maar ook de daadwerkelijk uitvoering van werkzaamheden en regionale samenwerking met andere groepen. Soms is het nodig om een stevige basis te leggen, zodat lokaal geïnteresseerden daarop kunnen voortbouwen.

Was er over de Doesburgse illegaliteit al veel geschreven of hebben jullie zelf eerst veel onderzoek moeten doen?

Er deden verschillende verhalen de ronde, maar die waren vooral afkomstig van de kleine groep leden van de Binnenlandse Strijdkrachten die zich pas in de laatste maand bij de verzetsgroep Doesburg aansloten. Dit was nauwelijks representatief te noemen. Feit en fictie gingen hierbij hand in hand, maar raakte nooit de kernwerkzaamheden van de illegaliteit. De ‘klokkenluider’ van de tot nog toe anonieme verzetsgroep waren de memoires van Theo Weetink, zelf actief lid van de kerngroep. Zijn verhaal kwam echter ver na de oorlog tot stand en niemand was in staat om hiervan ‘chocola’ te maken. De illegaliteit zette vanwege de aard van haar werkzaamheden niets op schrift, wat het uiteraard moeilijk maakt om achteraf onderzoek te doen. Desondanks hebben we aan de hand van primaire en secundaire bronnen — voornamelijk afkomstig uit het Nationaal Archief, het NIOD en de National Archives of Washington — in combinatie met de memoires van Weetink een redelijk helder beeld kunnen vormen van hoe de groep ter plaatse is ontstaan en zich verder, ook op regionaal niveau, heeft ontwikkeld.

Wat waren de achtergronden van de verzetsmensen in Doesburg? Was het een homogene of heterogene groep en wat verbond hen?

Wij krijgen het beeld van een heterogene groep. Zowel mannen als vrouwen waren vertegenwoordigd (vrouwen maakten 20% procent van de groep uit). Verschillenden geloven en klassen werkten met elkaar samen. We noemen het de eerste niet-verzuilde organisatie van Doesburg. Dit duurde overigens niet heel lang. Direct na de bevrijding moesten de vrouwen weer terug in hun traditionele rol en stonden de katholieken en protestanten weer recht tegenover elkaar.

Foto: Siny Westenberg van het ambtenarenverzet Doesburg. Bron: familie Van Voorst

Welke regionale rol speelde het Doesburgse verzet in de Achterhoek en de Liemers?

Onze studie biedt niet alleen inzicht in de plaatselijke organisatie, maar brengt ook de illegale netwerken aan het licht die Doesburg verbond met de Achterhoek en de Liemers. In de eerste plaats faciliteerde de LO-Doesburg de opvang van onderduikers in deze regio’s via een effectief relatienetwerk, een eigen distributiekantoor en een illegale pers. Dit wijst op een integraal, regionaal proces van georganiseerde tegenmaatregelen tegen de bezetter.

Daarnaast was Doesburg vanwege haar geografische ligging de toegangspoort tot de Achterhoek. Vooral vanaf 1944 werd de stad daardoor een strategisch knooppunt, waar meerdere geheime diensten vaste contactpersonen vestigden — onder andere de groepen Albrecht en Rolls Royce. Doesburg fungeerde bovendien als belangrijk tussenstation voor de communicatie tussen het bevrijde Nijmegen en de BS-commandanten in de Liemers en de Achterhoek. Deze communicatielijn stond bekend als TELEDO: Tele-Doesburg.

Jullie schrijven dat de Doesburgse illegaliteit in 1945 als overwinnaar uit de oorlog kwam, maar verliezer van de herinnering werd. Kunnen jullie dit toelichten?

Het waren de verzetsmensen die tijdens de oorlog de samenleving moreel overeind hielden. Toch werden zij vaak direct na de bevrijding buitenspel gezet en kregen zij nauwelijks een rol in de wederopbouw van Nederland. In de casestudie ‘Het Achterhoedegevecht van de voormalige illegaliteit’ beschrijven wij de frustratie die onder voormalige verzetsleden leefde. De plaatsvervangend leider van de LO-Doesburg, Piet Willemsen, sprak bijvoorbeeld over “hen die tijdens de oorlog weinig durfden te geven” — een verwijzing naar de nieuwe bestuurders. Het verzet kwam strijdend en als overwinnaar uit de oorlog maar verdween vrijwel onmiddellijk na de bevrijding in volledige anonimiteit. 

Foto: Huisarts Joop Pieterse was contactpersoon van de Groep Albrecht BS-ondercommandant Liemers en lid van de LO-Doesburg. Bron: Het Stille Netwerk 1940-1945

Is er een persoon of gebeurtenis die op jullie blijvende indruk heeft gemaakt?

Ze maakten allemaal diepe indruk op ons, ongeacht hoe groot of klein hun rol was. We vermijden bewust elke vorm van persoonlijke verheerlijking of nadruk op individuen — het was immers een collectief proces. Bovendien wilden zij zelf ook niet als helden worden omschreven. Het waren gewone mensen die buitengewone daden verrichtten. Wat opvalt, is dat dit besef in Doesburg nauwelijks lijkt te bestaan. Men gaat er nog altijd door met het willekeurig oprichten van borden en eretekens voor personen die geen directe betrokkenheid hadden bij het lokale verzet. Na de confrontatie met een geschiedenis waarvan men dacht dat die niet bestond, lijkt er een bijna apathische houding te zijn ontstaan. De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Doesburg moet dan ook structureel worden herschreven.

‘Het Stille Netwerk 1940-1945’ is te verkrijgen via Raadgreep& Berrevoets, Doetinchem, Boek en Buro, Doesburg, boekhandel Het Colofon in Arnhem en Jansen & de Feijter in Velp of via Achterhoekseboeken.nl. Bestellen kan ook bij de schrijvers zelf via hetstillenetwerk@outlook.com.