Knokploeg Westland was van landelijke betekenis

Op 7 mei presenteerde Philip van den Berg uit Maasland zijn nieuwe boek, getiteld ‘Gezichten achter het verzet’. Het gaat over het (gewapende) verzet in het Westland en omstreken. Centraal staan historische gebeurtenissen en verhalen over de knokploeg Westland in de regio en omstreken. De publicatie is een initiatief van Stichting 80 jaar vrijheid. We stelden de auteur enkele vragen over het boek.

Boekoverhandiging met van links naar rechts: auteur Philip van den Berg, Arnold Hordijk (zoon van de LKP-leider en Gewestelijke Sabotage Commandant NH, ZH en Utrecht) en Nico van den Beukel (zoon van LKP-man behorend tot de KP-groep Westland/Rotterdam). Foto: Stichting 80 Jaar Vrijheid

Wanneer besloot u een boek te schrijven over de knokploeg Westland en hoeveel wist u op dat moment van deze verzetsgroep?

De gedachte om over de knokploeg een boek te schrijven zweefde al meerdere jaren in m'n achterhoofd. Zeker na mijn onderzoek naar de NSB in het Westland dat in boekvorm verscheen onder de titel ‘Kring 71’. Het duurde alleen nog wat jaren voordat het onderzoek naar de KP Westland handen en voeten kreeg. Ongeveer drie tot vier jaar geleden nam ik het besluit om het onderzoek naar deze verzetsgroep te beginnen en dook ik een groot aantal archieven in, mede in verband met het jaar 2025, 80 jaar vrijheid.

Wat ik wist over de knokploeg was waar veel mensen ook bekend mee waren. Mijn kennis bestond uit de namen van enkele kopstukken, bepaalde gebeurtenissen en activiteiten en dat 'Oom Piet', de leider van de knokploeg Westland, door sommige mensen werd neergezet als een avonturier, een moeilijke man of zelfs een 'kleine dictator'.

Wanneer en door wie werd de knokploeg opgericht?

De knokploeg werd gevormd op initiatief van 'Oom Piet' (Piet Doelman). Dat gebeurde al in de zomer van '40 vanwege het optreden van de WA in het Westland. Deze verzetsgroep speelde later een belangrijke rol binnen de LKP en het landelijk verzet, mede onder invloed van 'Bertus' (Leen Valstar). Hij behoorde tot de 'kopstukken' binnen de Landelijke Knokploeg (LKP).

Hoeveel leden telde de knokploeg en wat weet u over hun achtergronden? Waren het mensen met een bepaalde achtergrond of was het een heel diverse groep?

Tijdens de zomer van '40 bestond de knokploeg uit zo'n 12 personen. Later bij het verrichten van illegale werkzaamheden, waaronder het rondbrengen en bezorgen van illegale lectuur, het helpen en onderbrengen van Joden en het regelen van allerlei documenten, formulieren en papieren, was het aantal direct betrokkenen waaruit de kerngroep bestond opgelopen tot zo'n zeven tot acht personen. Later bij het plegen van gewapend verzet groeide het aantal verzetslieden langzaam en zeker. Vanaf de zomer van '43 en de daaropvolgende jaren bestond de knokploeg Westland uit zo'n 15 personen.

Wel dient daarbij opgemerkt te worden dat de samenstelling van de knokploeg soms sterk wisselde. Ook maakten leden van andere knokploegen soms deel uit van de knokploeg Westland. Enkele invloedrijke namen binnen de knokploeg Westland zijn: 'Otto', 'Joop', 'Wietze', 'Cor', 'Kleine Niek', 'Blonde Jaap' en nog een aantal anderen.

De achtergrond van de verzetsleden liep sterk uiteen. Sommigen van hen dienden bij de politie. Anderen werken in de (glas)tuinbouw en daaraan gerelateerde bedrijven en organisaties. Weer andere hadden een boerenbedrijf of zaten in de handel. Wat wel opviel, is dat bijna alle betrokkenen leefden en handelden vanuit hun (geloofs)overtuiging en behoorden tot een kerkgenootschap, waar de Gereformeerde kerk er bovenuit stak. Natuurlijk bevonden zich ook hervormden en katholieken tot de verzetsgroep, maar zij waren in de minderheid.

Wat voor verzetsactiviteiten ondernam de knokploeg en was ze ook buiten het Westland actief?

Het aantal verzetsactiviteiten die de knokploeg Westland uitvoerde, zowel lokaal, in de regio als in verschillende provincies, waaronder de grote steden als Rotterdam, Utrecht en Amsterdam, is echt aanzienlijk. De knokploeg had een groot aandeel in de totstandkoming van de knokploegen in de provincie Zuid-Holland. Maar ook buiten de provincie Zuid-Holland was de betrokkenheid, invloed en inzet van deze verzetsgroep groot. Na de arrestatie van ‘Bertus’ (Leen Valstar) in mei ‘44 kwam een groot aantal van deze mannen terecht op leidinggevende plekken verspreidt in het westen van het land:

• ‘Otto’ (KP-leider Amsterdam en later provinciaal leider BS Noord-Holland)
• ‘Cor’ (KP-leider stad Utrecht)
• ‘Wietze’ (KP-leider Sneek e.o.)
• ‘Harry’ (KP-leider groep Westland/Rotterdam)
• ‘Peter Noord’ (Gewestelijk Sabotage Commandant van Noord- en Zuid-Holland en Utrecht)
• ‘Witte Piet’ (rechterhand ‘Bertus’, later o.a. leidend figuur in de stad Rotterdam e.o.)
• ‘Oom Piet’ (leider knokploeg Westland, later BS Vlaardingen/Westland)

En zo zijn er meer namen te noemen van leden van de knokploeg Westland die later een leidende rol speelden in het gewapend verzet in de regio

Hun doen en laten bestond niet alleen uit het verspreiden van illegale lectuur, het helpen van Joodse landgenoten, het regelen van onderduikplekken en het vervalsen en verkrijgen van de benodigde documenten en papieren, maar ook uit het overvallen van distributiekantoren, gemeentehuizen, drukkerijen en zwarthandelaren, het uitvoeren van liquidaties, het bewaken van voedselvoorraden en het aanpakken van ‘wilde groepen’, foute politiegenten en gevaarlijke Nederlandse informanten van de SD.

Allereerst door een intro te schetsen m.b.t. het verzet in Nederland en de totstandkoming hiervan. Vervolgens heb ik daarin keuzes gemaakt door bepaalde gebeurtenissen en situaties niet mee te nemen, waaronder de Geuzen, het ‘fluitjesincident’ in Maassluis en de brandstichtingen en aanslagen in het Westland. Van daaruit richtte ik mij op het ontstaan van de knokploeg Westland, hun betrokkenheid en inzet en de verdere ontwikkeling van de KP Westland, zowel plaatselijk, regionaal als ver daarbuiten. Dit in relatie tot de totstandkoming van meerdere landelijke verzetsgroepen en hun inzet tijdens de daarop volgende bezettingsjaren, specifiek gerelateerd aan de Westlandse knokploeg, maar ook haar kijk en relatie t.a.v. de Binnenlandse Strijdkrachten. Afsluitend ging de aandacht uit naar de vrouwen en hun betrokkenheid bij de knokploeg en naar meerdere verzetsleden uit de knokploeg Westland die tijdens de bezetting om het leven kwamen.

Op de vraag of er veel bronnen bewaard zijn gebleven, is het antwoord negatief. Vooral omdat veel informatie en gegevens, waaronder een groot aantal gebeurtenissen, handelingen en situaties, door de overgrote meerderheid van de verzetsmensen mee in het graf is genomen. Hun zwijgen had vaak de nodige impact op de levens van hun gezinsleden (vrouw, kinderen en kleinkinderen) tot vandaag de dag. Kortom, niet alleen de ‘foute’ Nederlanders zwegen; ook de ‘goeden’ hielden hun mond stijf dicht.

Staat er in uw boek een persoonlijk verhaal dat u in het bijzonder raakte?

Sowieso vroeg ik mezelf regelmatig af: “Had ik hieraan meegedaan en mij op deze wijze ingezet voor God, Vaderland en Oranje?” Ik weet het niet om eerlijk te zijn. Daarbij zijn de 'verhalen' die ik onder ogen kreeg vaak een beknopte en zakelijke weergave van allerlei verzetsdaden, zoals het overvallen van distributiekantoren, gemeentehuizen, instellingen en ‘foute’ bedrijven. Over het uitvoeren van liquidaties kom je zelden iets tegen. Hooguit dat men aangaf dat bijvoorbeeld meerdere pogingen om SD-spion Anton van der Waal om te leggen mislukten.

Er zijn wel meerdere personen die mij aanspreken. Allereerst 'Otto' uit De Lier vanwege zijn nuchtere en enigszins eigenzinnige kijk op het verzet en wat zich allemaal afspeelde. Ook de persoon 'Witte Piet' triggert mij, mede omdat er tussen hem en enkele andere 'kopstukken' uit de knokploeg Westland onenigheid bestond, onder meer met 'Peter Noord'. Na de bezetting werden de irritaties en gevoelens van ongenoegen uitgepraat en was het 'zand erover'. Daarbij was hij na de bezetting actief voor de Nederlandse Veiligheidsdienst, had hij met een 'oud-collega' een bureau opgericht voor het opsporen van landverraders, informanten, leden van de SD, enzovoort. Ergens begin jaren vijftig emigreerde hij naar Australië.

Maar ook was ik benieuwd naar de boodschap van 'Bertus' en zijn brief voor de regering in ballingschap en de kijk van de LKP op de Nederlandse samenleving na de bezetting en de rol daarin voor het verzet. Maar goed, zo kan ik nog wel meerdere personen bij naam noemen en andere voorbeelden van hetgeen mij aanspreekt.

Want bijvoorbeeld de vele en zware mishandelingen die onder andere Cees Chardon en Leen Valstar moesten ondergaan, waren niet misselijk. Integendeel, ze zijn misselijkmakend. Al in augustus ‘40 kwam een oud-Westlander om het leven in het Oranjehotel vanwege het hardhandige optreden van SD-’ers, onder meer in Den Haag.

Is er een boodschap die u aan uw lezers, 80 jaar na de oorlog, heeft willen meegeven?

Een specifieke boodschap vinden de lezers niet terug in het boek. Wel hoop ik dat de mensen, niet alleen door het lezen van dit boek, maar ook in het algemeen, bij het kijken naar het verleden zich realiseren dat zij hun 'bril' af moeten doen. Wat ik hiermee wil zeggen is dat veel mensen met de kennis van het heden het handelen van de mensen toen beoordelen als stom, arrogant, dom, vreemd of asociaal, maar het pijnlijk genoeg ook veroordelen en daarmee het verleden overladen met emmers vol met kritiek en verwijten.

Het boek is verkrijgbaar bij bij Bol.com, Stichting 80 jaar vrijheid, Boekengilde en meerdere boekwinkels in de regio (het Westland, Hoek van Holland en Maassluis).

Gezichten achter het verzet

ISBN: 9789090398327

Meer informatie over dit boek